21. YY’da Türk ve İslam Toplumları’nda ‘‘Asker-Siyaset İlişkisi’’ Üzerine Siyasi ve Tarihi Bir İnceleme

Yıl 2023, Cilt: 5 Sayı: 1, 44 - 69, 30.06.2023

Erden Kişi

Öz

Siyasi ve askeri bürokrasi arasında yaşanan, yönetim erkine sahip olma mücadelesi ilk dönemlerden bugüne tüm ülkelerde çetrefilli bir konu olarak var olagelmiştir. Türk ve İslam toplumlarında da bu sorun hala varlığını korumaktadır. Askeri darbeler, muhtıralar, siyasi baskı araçları kullanılarak ilerlenen bu süreç, İslam toplumlarında devlete ve topluma ciddi zararlar vermiş ve vermeye devam etmektedir. ‘‘Kanun ordusu’’ fikrinin tam olarak oluşması ve bu temelde siyasi ve askeri aktörlerin bir araya gelerek hareket etmeleri, sorunun aşılabilmesi için önemli bir olgudur. Gerek ilk dönem İslam devletlerinde gerek Osmanlı tarihinde gerekse de Cumhuriyet dönemi Türkiye’sinde asker ve siyaset ilişkisi daima sorunlu bir konu olmuştur. İki farklı bürokratik tabaka arasındaki sürtüşmenin bedelini halk ödemek zorunda kalmıştır. Bu temelde hem İslam tarihinde hem de Türk tarihinde darbeler, önemli bir bölümü oluşturmaktadır. Demokrasi adına verilen mücadelelerin, askeri darbeler ile kesintiye uğraması, seçilmiş iktidarların silahın gerisinde kalması İslam coğrafyasındaki büyük resmin ana temasını oluşturmaktadır. Bu çalışmada, özellikle askeri bürokrasinin, siyasi bürokrasi üzerine yaptığı baskıların sonuçları üzerinde durulmuştur. İki bürokratik tabakanın anlaşmazlık yaşamasının ne gibi sonuçlar doğurabileceği incelenmeye çalışılmış, son olarak da ‘‘kanun ordusu’’ fikrinin gelişip, tüm askeri kadrolarca kabul görmesi için atılması gereken önemli adımlar vurgulanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Asker, Siyaset ve Asker, Türk ve İslam Toplumları, Askeri ve Siyasi Bürokrasi İlişkisi.

A Political and Historical Examination on “Military-Political Relationship” in Turkish and Islamic Societies in the 21st Century

Öz

The competitive struggle for power between political and military bureaucracy has always been a complicated issue for all countries. Specifically, in the Turkish and Islamic Societies, this problem persists. Coup d’états, military memorandums and various political tools of oppression continue to harm both state and society in the Islamic Societies. To cope with the problem two factors are required: the emergence of the idea of the ‘‘Army of Law’’ and cooperation between military and political actors. The relationship between military and politics has always been a problematic issue both in early Islamic states as well as Ottoman and the Republican eras in Turkey. Unfortunately, the locals had to pay the price of the friction between these two different bureaucratic strati. In this regard, Coup d`etas constitute an important part in both Islamic and Turkish history. In the Muslim World, elected governments survived under the shadow of weapons and the struggle for democracy is interrupted by military coups. This study, focuses on the consequences of the pressure exerted by military bureaucracy to the political bureaucracy. It also examines the results of the conflict between two layers of bureaucracy. Finally, the study scrutinizes the ways in which the idea of the ‘‘Army of Law’’ could be developed and be popularized.

Anahtar Kelimeler

Military, Politics and Military, Turkish and Islamic Societies, The Relationship between Political and Military Bureaucracy.

Kaynakça

• Al-Azmeh, A. (2013). Arabic Thought and Islamic Societies. Abingdon: Routledge.
• Akıncı, A. (2014). ‘‘Türkiye’de Askeri Vesayetin Tesisi ve Demokratikleşmeye Olan Etkisi’’, Akademik İncelemeler Dergisi (Journal of Academic Inquiries). Cilt/Volume: 8, Sayı: 1, ss. 93-123.
• Berger, M. (1946). ‘‘Law and Custom in the Army’’. Social Forces, Vol. 25, No. 1, pp. 82-87.
• Berkey, Jonathan P. (2003). The Formation of Islam Religion and Society in the Near East, 600–1800. Cambridge: Cambridge University Press.
• Bilgin, F. (2011). Political Liberalism in Muslim Societies. Abingdon: Routledge.
• Cabiri, Muhammed A. (1997). İslam’da Siyasal Akıl. Çev. Vecdi Akyüz, 1. Baskı, İstanbul: Kitapevi Yayınları.
• Davison,Roderic H. (1990). Essays in Ottoman and Turkish History, 1774–1923: The Impact of the West. Texas: University of Texas Press.
• Demirel, T. (2010). ‘‘2000’li Yıllarda Asker ve Siyaset Kontrollü Değişim ile Statüko Arasında Türk Ordusu’’. Seta Analiz, Sayı: 18, ss. 4-28.
• Devran, Y. ve Özcan, Ömer F. (2016). ‘‘1960’tan 2016’ya Askeri Darbe ve Muhtıra Metinleri Anlamlar, Amaçlar, Niyetler ve İdeolojiler’’. İNİF E- Dergi, 1 / 2, ss. 7-20.
• Droz-Vincent, P. (2021). Military Politics of the Contemporary Arab World. Cambridge: Cambridge University Press.
• Duman, M. Z. (2010). ‘‘Türkiye’de Laiklik Sorununun Siyasal Temelleri’’. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 2, ss. 284-303.
• El Nasr, El Farabi. (2015). El- Medinetü’l Fazıla (İdeal Devlet). Çev. Ahmet Arslan, 7. Baskı, Ankara: Divan Kitap Yayınları.
• El- Maverdi, Ebu’l- H. (2000). Siyaset Sanatı. Çev. Mustafa Sarıbıyık, Kırkambar İstanbul: Kitaplığı.
• Gencer, B. (2008). İslam’da Modernleşme 1839-1939. Ankara: Lotus Yayınları.
• Hasan, Ü. (1998). İbn Haldun’un Metodu ve Siyaset Teorisi. İstanbul: Toplumsal Dönüşüm Yayınları.
• Hale,W. (2012). Turkish Foreign Policy since 1774. Abingdon: Routledge.
• Holt, P. M. (2000). Islamic Society and Civilization,-The Cambridge History of Islam. Cambridge: Cambridge University Press.
• Huntington, Samuel P. (2006). Asker ve Devlet: Sivil Asker İlişkilerinin Kuram ve Siyasası. Çev: K. Uğur Kızılaslan, İstanbul: Salyangoz Yayınları.
• Irwin, R. (2011). Islamic Cultures and Societies to the End of the Eighteenth Century,-The New Cambridge History of Islam. Cambridge: Cambridge University Press.
• Karpat, Kemal H. (2015). Osmanlı’dan Günümüze Asker ve Siyaset. 2. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Karpat, Kemal H. (2013). İslam’ın Siyasallaşması. Çev. Şiar Yalçın, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Karaman, Mehmet A. (2014). ‘‘Meşrutiyet Dönemi Basın ve Basında Ordu–Siyaset İlişkisi’’. Studies Of The Ottoman Domaın, Cilt: 4, Sayı: 6, ss. 1-20.
• Karaosmanoğlu, A. ve Gökakın, Behice Ö. (2010). ‘‘Türkiye’de Sivil-Asker İlişkisinin Unutulan Boyutları’’. Uluslararası İlişkiler – Akademik Dergi, Cilt 7, Sayı 27, ss. 29-50.
• Lapidus,Ira M. (2002). A History of Islamic Societies. Second Edition, Cambridge: Cambridge University Press.
• Mardin, Ş. (2015). Türkiye’de Din ve Siyaset. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mahçupyan, E. (2000). Osmanlı’dan Postmoderniteye. 3. Baskı, İstanbul: Patika Yayıncılık.
• Marranci, G. (2006). Jihad Beyond Islam. New York: Berg.
• Mills, C. W. (1974). İktidar Seçkinleri. Çev. Ünsal Oskay, Ankara: Bilgi Yayınevi,
• Nasr, Seyyed Vali R. (2001). Islamic Leviathan: Islam And The Making Of The State Power. New York: Oxford University Press.
• Nizamül-Mülk. (2014). Siyasetname. Çev. Mehmet Topkaya, Ankara: Nilüfer Yayıncılık.
• Özsağır, A. (2013). ‘‘Askeri Darbe ve Müdahalelerin Ekonomik Performans Üzerine Etkisi: Türkiye Örneği’’. Gaziantep University Journal of Social Sciences (http://jss.gantep.edu.tr), 12 (4), ss. 759-773.
• Ringer, M. (2020). Islamic Modernism and the Re-Enchantment of the Sacred. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Souaiaia, Ahmed E. (2013). Anatomy of Dissent in Islamic Societies -Ibadism, Rebellion, And Legitimacy. New York: Parafe Macmillan.
• Şahinoğlu ve Ateş, Muhammet C.- A. (2017). ‘‘Orta Doğu’da Darbelerin Arka Planı: Mısır Örneği’’. TESAM Akademi Dergisi- Turkish Journal Of Tesam Academy, 4 (1), ss. 97- 131.
• Stirk, Peter M. R. (2009). The Politics of Military Occupation. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Şeriati, A. (2012). İslam ve Sınıfsal Yapı. Çev. Doğan Özlük, 3.Baskı, Ankara: Fecr Yayınları.
• Tiliouine, Habib and Estes, Richard J. (2016). The State of Social Progress of Islamic Societies Social, Economic, Political, and Ideological Challenges. Switzerlan: Springer International Publishing.
• Tunahan, Ö. (2015). ‘‘28 Şubat Süreci: ‘Post-Modern Darbe’nin Sosyo-Politik Dinamikleri ve Toplum Desteği’’. Bilgi, (30), ss. 23- 41.
• Tsugitaka, S. (2004). Muslim Societies- Historical and Comparative Aspects. London: RoutledgeCurzon.
• Zeyrek, S. (2014). ‘‘II. Meşrutiyet Sürecinde Osmanlı Devleti’nde Ordu -Siyaset İlişkileri Üzerine Genel Bir Bakış’’. Studies of The Ottoman Domain, Cilt: 4, Sayı: 6, ss. 39-64.
• 3451 Türk Silahlı Kuvvetleri İç Hizmet Kanunu(1), Kanun Numarası: 211, Kabul Tarihi: 04.01.1961, Yayımlandığı R. Gazete Tarihi: 09.01.1961, Yayımlandığı Düstur: Tertip: 4 Cilt : 1, Sayfa : 1008.