MİLLİ MÜCADELE YILLARINDA BOLŞEVİZM PROPAGANDASI VE ANADOLU BASINI 1919-1922

Yıl 2019, Sayı: 7, 29 - 72, 28.02.2019

Nurullah Kırkpınar

https://doi.org/10.33404/anasay.514941

Öz

6-7
Kasım 1917 Bolşevik (Ekim) Devrimi’yle Rusya’daki çarlık rejimi bütünüyle
yıkılırken, Osmanlı Devleti son nefesini 30 Ekim 1918’de Mondros’ta verdi.
Böylece her iki devlet içinde geriye dönülmez yeni bir süreç başlamış oldu.
Rusya’da devrim sonrasında iktidara gelen Bolşevik Hükümeti ile Türkiye’de
Milli Mücadele Hareketi’nin öncülüğünü yapan Ankara Hükümeti (BMM), miras
aldıkları devletlerden farklı olarak yeni diplomasi belirleyeceklerdi. Buna
göre artık her iki devlet ortak düşmana karşı savaşacak ve kendisini ispatlamak
için mücadele verecekti. İki hareket arasındaki bu ilişkilerin yanı sıra
Bolşevikler; yeni rejimi ve hareketi de dünyaya duyurmak ve yaymak amacındaydı.
İşte bu noktada Moskova ve Ankara; bir yandan emperyalist Avrupa Devletleri’ne
karşı birbirlerinin müttefiki olurken, diğer taraftan da kendi gelecekleri
konusunda bir yol haritası belirlediler. Dolayısıyla ikili ilişkilerde
yürütülen dostluk ilişkileri karşılıksız değildi. Bolşevikler kendi rejimlerini
Anadolu’ya yaymak ve mümkünse Anadolu’yu da sosyalist/komünist bir cumhuriyet
olarak Sovyet Rusya’ya katma arzusundayken, Türk milliyetçileri Anadolu’yu
Bolşevik egemenliğine sokmadan Rusların maddi ve manevi desteklerini almak
arzusundaydı. İşte bu arzular arasında gidip gelen ikili ilişkilerde
Bolşevikler, Milli Mücadele döneminde Anadolu’ya komünist rejim ihraç etmek
istediler. Bunu gerçekleştirmek için de farklı yöntemler kullandılar. Bu
yöntemlerin başında ise propaganda faaliyetleri gelmekteydi.

              20. yüzyılda önemli bir rol oynayan
propaganda faaliyetleri, 1917 Ekim Devrimi ile Rusya’da kurulmak istenen yeni
sistemin yerleştirilmesi ve yayılması için de son derece etkin bir şekilde
kullanılmıştır. Bolşevizm propagandası ve girişimleri, tarihsel ve güncel
olaylar ile eş zamanlı olarak bazı değişiklikler gösterse de Sovyet propaganda
girişimleri tarihsel süreç içerisinde ideolojik anlamda bir süreklilik
göstermiştir. Bu çalışmada Sovyet
Rusya’nın “Doğu” coğrafyasında kilit konumda bulunan Anadolu’yu yeni
düzene dâhil etme süreci içerisinde uyguladığı propaganda faaliyetlerinde
kullandığı bazı karikatür ve Anadolu basınındaki propaganda faaliyetleri
incelenmiştir. Ayrıca Anadolu’da yapılmaya çalışılan propagandanın
etkisi ortaya konularak, Bolşevizm propagandasının amacının ne olduğu; nasıl
etkisiz hale getirildiği ele alınacak ve Bolşevik propaganda girişimleri
karşısında Anadolu basınının nasıl bir tutum sergilediği ortaya konulmaya
çalışılacaktır. 

Anahtar Kelimeler

Türk-Sovyet İlişkileri, Milli Mücadele, Bolşevizm, Propaganda, Basın

BOLSHEVISM PROPAGANDA IN THE YEARS OF NATIONAL STRUGGLE AND ANATOLIAN PRESS 1919-1922

Öz

Kaynakça

• AKAL, Emel (2012), Milli Mücadele’nin Başlangıcında Mustafa Kemal, İttihat Terakki ve Bolşevizm. İstanbul: İletişim Yayınları, 1. Baskı. AKANDERE, Osman (2018), “Mütareke Dönemi İstanbul Basınında Kuva- yı Milliye Aleyhindeki Bazı Suçlamalar (Bolşeviklik, Sahte Milliyetperverlik, Asilik, Dinsizlik)”, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu (Atatürk Araştırma Merkezi) Türk Basın Tarihi Uluslararası Sempozyumu. Bildiriler, Cilt: II, Ankara: (Elazığ: 19-21 Ekim 2016), 1. Baskı. AKYILDIZ, Ali (2013), 1920-1921 Yıllarında Trabzon’da Bolşevik Propaganda Girişimleri,Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). AKYOL, Taha (1976), Sovyet Rus Stratejisi ve Türkiye. C.I, İstanbul: Ötüken Yayınları. ARMAOĞLU, Fahir (1962), “Bolşevik İhtilali ve Self-Determination Prensibi”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C 17, S 2. ARMAOĞLU, Fahir (1984), 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi. İstanbul: Alkım Yayınevi. ASLAN, Yavuz, (1997), Türkiye Komünist Fırkasının Kuruluşu ve Mustafa Suphi. Ankara: TTK Yayınları, 1. Baskı. ASLAN, Zehra (2017), “Brest Litovsk Müzakerelerinin Türk Kamuoyuna Yansımaları (Aralık 1917-Nisan 1918)”, I. Dünya Savaşı’nda Karadeniz ve Kafkasya (Askeri, Siyasi ve Sosyal Gelişmeler),Edit.:Mehmet Okur-Bahadır Güneş-Ülkü Köksal, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, 1. Baskı.ATATÜRK, Mustafa Kemal (2005), Nutuk (1919-1927). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 1. Baskı. AYDEMİR, Şevket Süreyya (1993), Suyu Arayan Adam. İstanbul: Remzi Kitabevi, 4. Baskı. BAYDAR, Oya (1982), Türkiye İşçi Sınıfı Tarihi-I. Infography, Frankurt. BENHÜR, Çağatay (2008), “1920’li Yıllarda Türk-Sovyet İlişkileri: Kronolojik Bir Çalışma”, Selçuk Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 24, Konya. BIYIKOĞLU, Tevfik (1959), Atatürk Anadolu’da (1919-1921). Ankara: TTK Yayınları. ÇAVDAR, Tevfik (1999), Türkiye’nin Demokrasi Tarihi 1839-1950. Ankara: İmge Kitabevi. ESMER, Ahmet Şükrü (1953), Siyasi Tarih (1919-1939). Ankara: Güney Matbaacılık ve Gazetecilik. ERDEM, Hamit (2010), Mustafa Suphi. İstanbul: Sel Yayıncılık, Genişletilmiş 3. Baskı. ERDEN, Ömer (2017), “Büyük Savaştan Zorunlu İttifaka Türk-Sovyet İlişkilerinde İzlenen Denge Politikası (1917-1921)”, I. Dünya Savaşı’nda Karadeniz ve Kafkasya (Askeri, Siyasi ve Sosyal Gelişmeler), Edit.: Mehmet Okur-Bahadır Güneş-Ülkü Köksal, Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları, 1. Baskı. GÖKAY, Bülent (1998), Bolşevizm İle Emperyalizm Arasında Türkiye (1918-1923). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. GÖNLÜBOL, Mehmet (1973), Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası (1919-1939). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. GÜLMEZ, Nurettin (2010), Kurtuluş Savaşı’nda Anadolu’da Yeni Gün. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. GÜNEŞ, İhsan (1997), Birinci TBMM’nin Düşünce Yapısı (1920-1923). İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 1. Baskı. HABLEMİTOĞLU, Necip (2006), Milli Mücadelede Yeşil Ordu Cemiyeti. İstanbul: Bir Harf Yayınları.KARABEKİR, Kazım (1988), İstiklal Harbimiz. İstanbul: Metis Yayınları. KOLOĞLU, Orhan (1992), Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Basın. İstanbul: İletişim Yayınları. KURAT, Akdes Nimet (1948), Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar. Ankara: TTK Yayınları. KURAT, Akdes Nimet (1990), Türkiye ve Rusya. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1. Baskı. MERAM, Ali Kemal (1969), Türk-Rus İlişkileri Tarihi. İstanbul. MÜDERRİSOĞLU, Alptekin (1974), Kurtuluş Savaşı’nın Mali Kaynakları. Ankara: Maliye Bakanlığı Ellinci Yıl Yayınları. OKAY, Cüneyd (2004), Dönemin Mizah Dergilerinde Milli Mücadele Karikatürleri: 1919-1922. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. OKUR, Mehmet (2011), “Mütareke Döneminde İngiltere’nin Karadeniz Politikası”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi. Yıl: 6, Sayı: 11. OKYAR, Osman (1998), Milli Mücadele Dönemi Türk-Sovyet İlişkilerinde Mustafa Kemal (1920-1921), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. ÖZTOPRAK, İzzet (1981), Kurtuluş Savaşı’nda Türk Basını (Mayıs 1919-Temmuz 1921). Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 1. Baskı. RIASANOVSKY, N. V. - STEINBERG, M.D. (2011), Rusya Tarihi: Başlangıçtan Günümüze. Oxford Yayınları. SONYEL, Salahi R. (2003), Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika II. Ankara: TTK Yayınları. SONYEL, Salahi R. (2013), Kurtuluş Savaşı Günlerinde İngiliz İstihbarat Servisinin Türkiye’deki Eylemleri. Ankara: TTK Yayınları, 2. Baskı. SONYEL, Salahi R. (2014), Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika I. Ankara: TTK Yayınları. ŞAMSUTTİNOV, A. M. (1999), Türkiye Ulusal Kurtuluş Savaşı Tarihi 1919-1923. Çev. Ataol Behramoğlu, İstanbul: Doğan Kitap, 1. Baskı. TAŞKIRAN, Cemalettin (2017), Ana Ben Ölmedim. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 6. Baskı.TEVETOĞLU, Fethi (1967), Türkiye’de Sosyalist ve Komünist Faaliyetler (1910-1960. Ankara: Ayyıldız Matbaası. TOGAN, Zeki Velidî (1970), Türklüğün Mukadderatı Üzerine. İstanbul: Yağmur Yayınları. TUNÇAY, Mete (1978), Türkiye’de Sol Akımlar (1908-1925). Ankara: 3. Baskı. YANIKDAĞ, Yücel (1999), “Ottoman Prisoners of War in Russia 1914- 1922”, Journal of Contemporary History, C. 34, (1). YAVUZ, Bige (1994), Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk-Fransız İlişkileri: Fransız Arşiv Belgeleri Açısından 1919-1922. Ankara: TTK Yayınları.