YENİ BULGULAR IŞIĞINDA KABAR İSYANI VE SONUÇLARI

Yıl 2022, Sayı: 19, 241 - 254, 28.02.2022

Hakan Özkaya

https://doi.org/10.33404/anasay.1038986

Öz

VII-XI. yüzyıllar arasında Karadeniz’in kuzeyinde geniş bir coğrafyada hâkimiyet süren Hazar Hakanlığı, dönemin önemli aktörlerinden biriydi. Askeri zaferleri, diplomatik becerileri ve ekonomik refahı bu bozkır kemerinin Hazarlarla birlikte medeni dünyaya katılımını sağladı. Coğrafyadaki egemenliği aynı zamanda dönemin iki büyük gücü arasındaki varlığına prestijli bir zenginlik kattı. Batısında yer alan Bizans İmparatorluğu uygarlığın öncüsü olma iddiasındaydı ve Ortodoks Hıristiyanlığın merkeziydi. Hazarlarla ilişkileri Sâsânilere karşı verdikleri mücadeleler esnasında yaptıkları askeri işbirliğine dayanmaktaydı. Daha sonra Hazar sarayından iki defa kız almak suretiyle bu işbirliğini siyasi bir müttefikliğe kadar götürme arzusunu ortaya koydu. Ancak iki taraf arasında Kırım özelinde yaşanan rekabet Hazarların yıkıldığı döneme kadar devam etti.
Hazarların Kafkasların güneyinde yer alan Müslümanlarla ilişkileri ise Abbasiler dönemine kadar siyasi ve askeri alanda yaşanan çatışmalarla devam ederken bu dönemden sonra ticari denge üzerine kurulu yeni bir serüvenin inşasıyla sürdürüldü. Bu dönemden sonra Hazar coğrafyasına gelen Müslümanlar büyük ölçüde tüccarlardan oluşmaktaydı. Bu aynı zamanda diğer inanç gruplarına mensup kişilerin de Hazarya’da serbestçe dolaşımını beraberinde getirdi. Hıristiyanlar, Müslümanlar, Yahudiler ve Gök Tanrı inancına sahip Türkler birlikte yaşamaktaydı. “Hazar Barışı” olarak adlandırılan bu sistem IX. yüzyılda yaşanan Kabar isyanı neticesinde ciddi bir sarsıntı yaşadı. Bu olay ülke dinamiklerini hızlı bir şekilde aşındırırken bir asır sonra da yıkılmasına neden oldu.

Anahtar Kelimeler

Hazarlar, Bizans, Müslümanlar, Kabar İsyanı

Kaynakça

• Artamonov, M.İ. Hazar Tarihi, Çev. Ahsen D. Batur, İstanbul, 2019.
• Barthold W. - Peter B. Golden, “Khazar”, EI, Vol. IV. Brill Publishing, Leiden 1997.
• Beekes, R. S. P., “The Origin of the Kabeiroi”, Mnemosyne, Fourth, 2004, Series, Vol. 57, Fasc. 4.
• Belâzurî, Fütuhu’l-Büldân, Çev. Mustafa Fayda, Ankara, 2002. Boba, Imre, Nomads Northmans and Slavs Eastern Europe in the Ninth Century, Otto Harrassowıtz- Wıesbaden, 1967. Dunlop, D.M, The History of Jewısh Khazars, New Jersey, 1954. Ebu’l Kasım İbn Havkal, Sûrat el-Arz, (Onuncu Asırda İslâm Coğrafyası), Çev Ramazan Şeşen, İstanbul, 2014.
• Ergün, Olgun-Paşa Cengiz Kara, Özgün Belgeler Işığında Yahudi-Hazar Yazışmaları, Ankara, 2018.
• Gedikli, Yusuf, “Hazar Kavim ve Devlet Adı; Kabar Kabile, Kadar, Kasar Boy Adlarının Köken ve Anlamları”, Türk Dünyası Araştırmaları, 2021, Cilt: 127 Sayı: 250.
• Golden, Peter B., Hazar Çalışmaları, Çev. Egemen Çağrı Mızrak, İstanbul, 2006.
• —————, Türk Halkları Tarihine Giriş, Çev. Osman Karatay, Ötüken Yayınları, İstanbul, 2007.
• Gumilev, L.N., Eski Ruslar ve Büyük Bozkır Halkları, Çev. D. Ahsen Batur, İstanbul, 2006.
• İbn Fadlan, İbn Fadlan Seyahatnamesi, Çev. Ramazan Şeşen, İstanbul, 2002.
• İbn Rüste, el-A’lâku’n-Nefîse, Çev. Ali Fuat Ekber, Ankara, 2017.
• Karatay, Osman -Muvaffak Duranlı, “Hazar Kağanı Yusuf’un Endülüs’e Mektubu”, Bilig, Kış 2013.
• —————, Hazarlar Yahudi Türkler Türk Yahudiler ve Ötekiler, Ankara, 2104.
• Kristo, Gyula, Hungarian History in the Ninth Century, Szegedi Középkorász Muhely, 1996. Kurat, Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, TTK, Ankara, 2014.
• Kuzmin, Yakov – Yumanadi- Pavel V. Kuleshov, “Hazarlar”, Türkler, 2002, C. II,
• Magocsi, Paul Robert A History of Ukraine: A Land and Its Peoples, Toronto: University of Toronto Press, 2010.
• Mesudî, Murûc ez-Zeheb, (Altın Bozkırlar), Çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul, 2017.
• Özcan, Altay Tayfur, Hazar Kağanlığı ve Etrafındaki Dünya, İstanbul, 2019.
• Petrujhin, Vladimir, “The Khazar Khaganate and its Neighbours”, The History of the Tatars, Edts. Mirkasym Usmanov-Rfael Khakimov, Kazan 2017.
• Porphyrogenıtus, Konstantin, De Administrando Imeprio, Çev. İlhan Aslan, İstanbul, 2020.
• Pritsak, Omeljan, “The Origin of Rus”' Russian Review, Vol. 36, No. 3 Jul., 1977.
• Rasonyi, Laszlo, Tarihte Türklük, Çev. H.Z. Koşay, TKAE, Ankara, 1971.
• Róna-Tas, András, The conquering Hungarian nation. Introduction to the knowledge of the early Hungarian history, Budapest: Balassi Kiadó, 1996.
• Shapira, Dan D.Y., “Notes on Early Jewish History, in Eastern and Central Europe.” Archivum. Eurasiae Medii Aevi 15, 2007.
• Tereşçenko, Aleksey, “Hazarlar ya da Unutulmuş Bir Halkın Tarihî Yerlerinin Durumu Hakkında Bilinenler”, Hazar İmparatorluğu VII.-XI. Yüzyıllar, Jacques Pıattıgorsky-Jacques Sapır, Çev. Hande Güreli, İstanbul, 2007.
• Tóth, Sándor László, “The Qavars (Qabars) and their Role in the Hungarian Tribal Federation”. Chronica: annual of the Institute of History, University of Szeged, 2016.