MÜLKİYELİLERİN “BABA”SI: AYNÎZÂDE HASAN TAHSİN (1876-1962)

Yıl 2023, Sayı: 23, 171 - 199, 28.02.2023

Uğur Avcı

https://doi.org/10.33404/anasay.1212985

Öz

Mülkiyeliler tarafından “baba” unvanı ile anılan Aynîzâde Hasan Tahsin’in Serfiçe’de başlayıp, İstanbul’da sonlanan uzun hayatı ile İmparatorluktan Cumhuriyete geçişin tanığı olduğu gibi bu sürecin önemli bir noktasında aktörlüğünü de yaptığı görülmektedir. Aynîzâde, Mülkiye’de aldığı eğitimin sonrasında gerçekleştirdiği girişimleri ile pek çok yeniliğe imza atmış sürdürdüğü faaliyetleri ile yaşamın her safhasında eğitimci kimliğini korumuştur. Yürüttüğü diğer memuriyet görevleriyle birlikte pek çok eğitim kurumunda dersler vermeye devam etmiştir. Kabataş Erkek Lisesi’nin kuruculuğunu yapan Aynîzâde emekliliğe ayrıldığı yıllarda dahi ders vermeyi bırakmamıştı. Bir yandan da iktisat ve sosyoloji üzerine yazdığı yazılar ve yaptığı çevirilerle dönemin düşünce dünyasının şekillenmesine katkıda bulunmuştu. Bu çalışmada kendi eserleri, dönemi aydınlatan arşiv vesikaları ve konu etrafında kaleme alınan araştırma eserleri ışığında Aynîzâde Hasan Tahsin Bey’in genel bir biyografisi ile birlikte kaleme aldığı eserlerinin bibliyografinin oluşturulması amaçlandığının yanı sıra Osmanlı iktisadî ve içtimai hayatına etkisi de tespit edilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Aynîzâde Hasan Tahsin, Mülkiye, Eğitim, İçtimaiyat, İktisat

THE “FATHER” OF MULKİYELİ’S: AYNÎZÂDE HASAN TAHSİN (1876-1962)

Öz

Aynîzâde Hasan Tahsin, who was called as “The Father” by the students of Mulkiye, was among the critical actors of the transition process from empire to the republic in Turkey. Aynîzâde made lots of reforms after fulfilling his education in Mulkiye and emerged as an educator in his entire life. Besides his other official services, Aynîzâde also gave lectures in several schools of his time. Known as the founder of Kabatas Male High School, he continued giving lectures even in his years of retirement. With his translations and articles on economics and sociology he also made great contributions to the intellectual life of his time. In this study, by using his own works, the archive records and the primary literature on the issue, the biography of Aynîzâde Hasan Tahsin and the bibliography of his works is targeted besides pointing his special place in the economic and social life in the late Ottoman period.

Anahtar Kelimeler

Aynîzâde Hasan Tahsin, Mulkiye, Education, Sociology, Economy

Kaynakça

• 1.Arşiv Belgeleri
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Osmanlı Arşivi (BOA),
• Dahiliye Nezâreti (DH.) Sicill-i Ahvâl Komisyonu Defterleri (SAİD.d…), 129-99, H. 29.12.1293.
• Dahiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye ve Vilayet Müdürlüğü Evrakı (DH.UMVM), 137-58, H.01.06.1334.
• Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı (HR.İM…), 248-87, M. 11.05.1925; HR.İM..., 214-73, M. 30.03.1927.
• İrade Taltifat (İ…TAL.), 491-49, H. 14.04.1332.
• Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi (BCA),
• Kararlar Daire Başkanlığı (1920-1928), 30-18-1-1, 13-28-16, 12.05.1925.
• 2.Araştırma ve İnceleme Eserleri
• Aynî (Hasan Tahsin) (1960). İstanbul Ansiklopedisi. Cilt 3, Ed. Reşad Ekrem Koçu, İstanbul: İstanbul Ansiklopedisi ve Neşriyat Kollektif Şirketi, 1618-1619.
• Brenier, Flavien (2022). Erişim Tarihi: (23.11.2022), https://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb12948429k.
• Charles Gide (1847-1932) (2022). Erişim Tarihi: (23.11.2022), https://museeprotestant.org/notice/charles-gide-1847-1932/.
• Dekanlarımız (2020). Marmara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi. Erişim Tarihi: (06.01.2020), https://siyasal.marmara.edu.tr/fakulte/dekanlarimiz.
• Edgard Allix (1938). Revue Internationale de l’esseignement. Année 1938 (15 Juillet), 186-192.
• Türk Ticaretinin Hayırlı Bir Teşebbüsü, Milli Türk Ticaret Birliği (1338-1922). Türkiye İktisad Mecmuası, Cild 1, Numro 10, 17 Kanun-ı Evvel.
• Milliyet, (1962). Vefat, Hasan Tahsin Ayni, 2.
• Akça, Ü. (2015). Türk Sosyolojisinde Organizmacı ve Evrimci Akım. Sosyoloji Konferansları, 52/2 (2015), 57-78.
• Akça, Ü. (2013). Sosyolojinin Türkiye’ye Girişi Ulum-i İktisadiyye ve İçtimaiyye Mecmuası. İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Akyüz, Y. (2007). Türk Eğitim Tarihi. Pegem Ankara: A Yayıncılık, 11. Baskı.
• Aray, S. (1959). Bir Galatasaraylının Hatıraları. İzmir: TCDD Basımevi, 220-221. Erişim Tarihi: (06.01.2020),
• http://www.gsl.gsu.edu.tr/tr/tarihce/mudurlerimiz.
• Atatürk’ün Bütün Eserleri, (1924). C. 16, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Aynî, H. T. (1957). Cahid’e Ait Bazı Hâtıralar, Okul Sıralarında. Dünya Gazetesi. s. 2, 09.11.1957, Salt Araştırma, FFT238001.
• Aynî, M. A. (2009). Hatıralar. Haz. İsmail Dervişoğlu, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Beşiktaş Kabataş Erkek Lisesi Tarihçesi, (2020). Erişim Tarihi: (29.03.2020), http://kabataserkeklisesi.meb.k12.tr/icerikler/tarihce_1784484.html
• Çetinsaya, G. (2002). Mekteb-i Mülkiye 1915’te Niçin Kapatıldı?. Mülkiye Dergisi, XXVI/237 (Kasım-Aralık), 225-231.
• Doğan, A. (2005). Liberalizmin İlk İzleri Ulum-u İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası’nda Liberal Anlayış. Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 7 (Liberalizm), Ed. Tanıl Bora, Murat Gültekin, İstanbul: İletişim Yayınları, 75-83.
• Erdoğan, K. & Haksun, K. (1994). Kabataş Erkek Lisesi. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 4, İstanbul: Kültür Bakanlığı ve Tarih Vakfı, 327.
• Ergin, O. (1977). Türkiye Maarif Tarihi, C. 3, İstanbul: Eser Neşriyat.
• Ergin, O. (1977). Türkiye Maarif Tarihi, Cilt V, İstanbul: Eser Neşriyat.
• Es, H. F. (1933). Her Gün Bir Anket (Cenap Şahabeddin). Akşam Gazetesi, Erişim Tarihi: (25.03.2020), http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/handle/11498/18361.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1958-1959). Bizde Sosyoloji ve Birkaç Meselemiz. Sosyoloji Dergisi, C. 2, S. 13-14, 137-149.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1953). Türkiye’de Kooperatifçilik, Tatbikî Sosyoloji Denemesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Yayınları.
• Gide, C. (1891). Principes D’Economie Politique. Paris: L. Larose et Forcel, Libraires-Editeurs.
• Gökbilgin, M. T. (2008). Rumeli’de Yürükler, Tatarlar ve Evlâd-ı Fâtihân, İstanbul: İşaret Yayınları.
• Göker, S. (1975). Türk Kooperatifçilik Hareketi 1863-1973, Ankara.
• Gövsa, İ. A. (1946). Türk Meşhurları Ansiklopedisi. İstanbul: Yedigün Neşriyat.
• Güneş, G. (2005). Mustafa Kemal Atatürk’ün Aydın Seyahatleri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XXI/61, 219-242.
• Hazar, N. (1981). Ellinci Kuruluş Yıldönümümüzü Kutluyoruz, Kooperatifçilik, 52 (Nisan-Mayıs-Haziran), 3-5.
• Hazar, N. (1987). Cumhuriyetin 64. Yılında Kooperatifçiliğimiz. Kooperatifçilik, 78 (Ekim-Kasım-Aralık), 7-20.
• Kaçmazoğlu, H. B. (2013). Türk Sosyolojisi Tarihi-II, II. Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e, İstanbul: Doğu Kitabevi.
• Karabulut, S. (2022). Millî Türk Ticaret Birliği. Atatürk Ansiklopedisi, Erişim Tarihi: (23.11.2022), https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/milli-turk-ticaret-birligi/.
• Karaman, D. (2005). Ulum-u İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası. Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Cilt 7 (Liberalizm), Ed. Tanıl Bora, Murat Gültekin, İstanbul: İletişim Yayınları, 83-102.
• Kısa, A. (2020). Mütareket İstanbul’unda Muallimler Cemiyeti ve Faaliyetleri (1912-1922). Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), 16/31 (Bahar), 209-237.
• Koraltürk, M. (2007). Ahmet Hamdi Başar’ın Hatıraları: “Gazi bana kızmış!”. C. 1, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kuruluşundan Cumhuriyet’e Sayıştay Tarihi (1862-1923), (2012). Ankara: T. C. Sayıştay Bakanlığı 150. Kuruluş Yıl Dönümü Yayınları.
• Mazıcı, N. (1995). Öncesi ve Sonrasıyla 1933 Üniversite Reformu. Birikim, 76 (Ağustos), Erişim Tarihi: (11.04.2020), https://www.birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-76-agustos-1995/2274/oncesi-ve-sonrasiyla-1933-universite-reformu/2767.
• Çankaya, M. A. (1968-69). Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Cilt 1 (1859-1968). Ankara: Mars Matbaası.
• Çankaya, M. A. (1968-69). Mülkiye Târihi ve Mülkiyeliler, Cilt II (1859-1968). Ankara: Mars Matbaası.
• Çankaya, M. A. (1968-69). Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Cilt 3 (1860-1923). Ankara: Mars Matbaası.
• Çankaya, M. A. (1968-69). Mülkiye Târihi ve Mülkiyeliler, Cilt IV (1909-1923). Ankara: Mars Matbaası.
• Ökçün, A. G. (1997). Türkiye İktisat Kongresi 1923-İzmir, Haberler, Belgeler, Yorumlar. Ankara: Sermaye Piyasası Kurulu.
• Özcan, M. T. (2003). İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesinin Kurumlaşmasının Tarihçesi. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, 61/ 1-2, 85-174.
• Pustu, Y. (2022). Türkiye Muallimler Birliği, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Saka, R. (1957). Kooperatifçilikteki Yeri ile Aynizade Tahsin Bey. Karınca, C. 23, S. 242, 3-5.
• Sakaoğlu, N. (2003). Osmanlı’dan Günümüze Eğitim Tarihi. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Salluste (1928a). Les Origines Secrétes du Bochevisme, Henri Heine et Karl Marx-I”. La Revue de Paris, Trente-Cinquième Année, Tome Troisième (Mai-Juin), 567-589.
• Salluste (1928b). Les Origines Secrétes du Bochevisme, Henri Heine et Karl Marx-II. La Revue de Paris, Trente-Cinquième Année, Tome Troisième (Mai-Juin), 900-923.
• Salluste (1928c). Les Origines Secrétes du Bochevisme, Henri Heine et Karl Marx-III. La Revue de Paris, Trente-Cinquième Année, Tome Quatrième (Juillet-Août), 153-175.
• Salluste (1929d). Les Origines Secrétes du Bochevisme, Henri Heine et Karl Marx-IV. La Revue de Paris, Trente-Cinquième Année, Tome Quatrième (Juillet-Août), 426-445.
• Saraçoğlu, F. (2022). Hasan Tahsin Aynizade ve Eseri İlmi Mali ve Maliye Kanunları. Vergi Raporu, 271 (Nisan), 143-148.
• Sarıhan, Z. (2019). Mütareke’nin İlk Öğretmen Örgütü Muallimler Cemiyeti. Bütün Dünya, Yıl: 20, S. 249 (3), 30-31.
• Sürmeli, S. (2000). Cemiyet-i Akvam’a Müzaheret Cemiyeti-Türkiye’de Kuruluşu ve Prag Konferansı. Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 25-26 (Mayıs-Kasım), 181-200.
• Tınal, M. (2008). Atatürk’ün İzmir Ziyaretleri ve Vefatının İzmir’deki Yankıları. ÇTTAD, VII/16-17 (Bahar-Güz), 19-33.
• Toprak, Z. (1985). II. Meşrutiyet Döneminde İktisadî Düşünce. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 3, İstanbul: İletişim Yayınları, 635-640.
• Toprak, Z. (2017). Osmanlı’dan Cumhuriyet Türkiyesi’ne Sosyolojinin Evrimi: 1908-1945. Sosyal Bilimler Tarihini Keşfediyor: DTCF Bilim Çevresi ve Sonrası, Ed. Hayriye Erbaş, Ankara: Sentez Yayıncılık, 43-74.
• Toprak, Z. (2019). Türkiye’de Milli İktisat 1908-1918, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tunçay, M. (1978). Türkiye’de Sol Akımlar-I (1908-1925). 3. Basım, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Ülken, H. Z. (1969). Sosyoloji Sözlüğü. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Üyepazarcı, E. (2008). Korkmayınız Mister Sherlock Holmes! Türkiye’de Polisiye Romanın 125 Yıllık Öyküsü (1881-2006). C. 1, İstanbul: Oğlak Yayıncılık.
• Varlı Bînagul, A. (2022). Ahmet Hamdi Başar (1897-1971). Atatürk Ansiklopedisi, Erişim Tarihi: (23.11.2022), https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ahmet-hamdi-basar-1897-1971/.
• Varlı, A. & Koraltürk, M. (2010). II. Meşrutiyet’ten Erken Cumhuriyet’e Milli İktisadın Sürekliliği ve İzmir İktisat Kongresi. ÇTTAD, IX/20-21 (Bahar, Güz), 127-142.
• Yalçın, H. C. (1975). Edebiyat Anıları, Yay. Haz. Rauf Mutluay, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yalman, R. A. E. (1952). Hayatım: Naciye Enver Paşa’nın Hatıraları. Vatan Gazetesi.
• Yıldırır Kocabaş, Ö. (2003). Türkiye’de Kooperatifçilik Düşüncesinin Gelişimi. Tarım Ekonomisi Dergisi, 8/1-2, 15-24.
• Yücel, M. S. (2016). Ankara Adliye Hukuk Mektebi’nin İlk Yılı. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 4/26 (Mart), 361-387.