Türk-İslâm Dünyası’ndaki Mûsikî Birikiminin Anadolu’daki Dinî Mûsikîye Katkısı

Yıl 2023, Sayı: 26 - ., 172 - 185, 30.11.2023

Mesut Engin

https://doi.org/10.33404/anasay.1374386

Öz

Mûsikî, insanlık tarihi kadar eskidir. İlk insandan itibaren hemen hemen her çağda ve her toplumda insanlar bir şekilde mûsikîyle meşgul olmuşlardır. Eski medeniyetlerden biri olan Türk medeniyeti de aynı şekilde mûsikîyi birçok alanda kullanmıştır. İslam öncesi dönemde tek Tanrılı inanca sahip olan Türkler, mûsikîyi ve mûsikînin bir parçası olan ritmi Tanrıyla iletişim kurmada bir araç olarak kullanmışlardır. Bu nedenle mûsikîde dinî ve din dışı öğeler iç içe geçmiştir. Türkler, Müslüman olduktan sonra da mûsikîyle olan bağlarını koparmamış, eskiden beri getirmiş oldukları bu geleneklerini İslâm dinine uygun bir şekilde yaşamaya devam etmişlerdir.
Türklerin Orta Asya’dan getirdikleri mûsikî birikimi, özellikle Abdülkadir Merâğî’nin öncülüğünde Anadolu’da yayılmaya ve gelişmeye başlamıştır. Sonraki dönemlerde bu mûsikî türüne spesifik olarak “Türk Müziği” denilmiştir. Türk müziği de kendi içerisinde halk müziği ve klasik Türk müziği şeklinde ikiye ayrılmış, “Türk Din Mûsikîsi” de klasik Türk mûsikîsinin bir alt dalı olarak yerini almıştır. Anadolu topraklarında Osmanlı Devleti eliyle gelişimini sürdüren Türk-İslâm medeniyeti her alanda olduğu gibi mûsikî alanında da kayda değer gelişmeler elde etmiştir. Bu önemli gelişmelerin arka planında ise Türklerin geliştirdiği, temelleri Orta Asya’ya dayanan ve sonraki dönemlerde hem nazarî hem de amelî olarak önemli bir yere sahip olan Türk mûsikîsinin payı büyüktür.
Elinde bulundurduğu halifelik makamının etkisiyle de Osmanlı Devleti, başta Anadolu olmak üzere hâkim olduğu bütün topraklarda İslâm dinini hayatın ayrılmaz bir parçası haline getirmişti. Bu nedenle İslâm dini, Osmanlı Devleti’ni siyasî, sosyal, ekonomik, askerî ve kültürel olarak birçok yönden etkilemiştir. İşte biz de bu çalışmamızda, Türklerin mûsikî birikimlerinin din dışı olduğu kadar İslâm diniyle birlikte aynı zamanda nasıl dinî bir hüviyet de kazandığını, bu birikimin Anadolu topraklarında giderek daha üst seviyelere çıkarak “Türk Din Mûsikîsi” şeklinde amelî ve nazarî olarak bir bilim dalı haline geldiğini ele almaya çalışacağız.

Anahtar Kelimeler

Türkler, Anadolu, Mûsikî, Türk Mûsikîsi, Dinî Mûsikî.

THE CONTRIBUTION OF THE MUSICAL EXPERIENCE IN THE TURKISH-ISLAMIC WORLD TO RELIGIOUS MUSIC IN ANATOLIA

Öz

Music is as old as human history. Since the first man, people have been involved in music in some way in almost every age and society. Turkish civilization, one of the ancient civilizations, also used music in many areas. Turks, who had a monotheistic belief in the pre-Islamic period, used music and the rhythm that is a part of music as a tool to communicate with God. For this reason, religious and non-religious elements are intertwined in music. Even after becoming Muslims, the Turks did not break their ties with music and continued to live these traditions that they had brought for a long time in accordance with the Islamic religion.
The musical accumulation that the Turks brought from Central Asia began to spread and develop in Anatolia, especially under the leadership of Abdulkadir Merâğî. In later periods, this type of music was specifically called "Turkish Music". Turkish Music is divided into two as Folk Music and Classical Turkish Music, and "Turkish Religious Music" has taken its place as a sub-branch of Classical Turkish Music. The Turkish-Islamic civilization, which continued its development in Anatolian lands with the help of the Ottoman Empire, achieved significant developments in the field of music, as in every field. In the background of these important developments, Turkish music, which was developed by the Turks, has its roots in Central Asia, and has an important place both theoretically and practically in the following periods, has a great share.
With the influence of the caliphate office it held, the Ottoman Empire made the Islamic religion an integral part of life in all the lands it dominated, especially Anatolia. For this reason, the Islamic religion influenced the Ottoman Empire in many ways, politically, socially, economically, militarily and culturally. In this study, we discuss how the musical accumulation of the Turks, as well as being non-religious, gained a religious identity with the religion of Islam, and how this accumulation gradually rose to higher levels in Anatolian lands and became a practical and theoretical branch of science in the form of "Turkish Religious Music". We will try to get it.

Anahtar Kelimeler

Turks, Anatolia, Music, Turkish Music, Religious Music..

Kaynakça

• Abbasoğlu, Z. Y. (2015). 15.Yüzyıl Herat Mûsikî Ekolü ve Benâi’nin Risâle-i Mûsikisî. Yayınlanmmamış Doktora Tezi, 26. İstanbul : Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ak, A. Ş. (2014). Türk Mûsikîsi Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Akdoğan, B. ( 2008,). Türk Din Musikisi Tarihine Bir Bakış. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi(1), 151-190.
• Akdoğan, B. (1999). XV. Yüzyıl Osmanlı Döneminde Türk Mûsikîsi. Diyanet İlmi Dergi, 35(1), 135-170.
• Alaca, A. O. (2021). Konya’da Dinî Mûsikî Geleneği. Basılmamış Doktora Tezi, 50-55. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi SBE.
• Atasoy, M. C. (1993). Türk Mûsikîsi Tarihi Ders Notları. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi Türk Müziği Devlet Konservatuarı Ders Notları.
• Banarlı, N. S. (1971). Resimli Türk Edebiyatı Tarihi (Cilt 1). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Budak, O. A. (2000 ). , Türk Müziğinin Kökeni-Gelişimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (1993). Türk Sanatının ABC si. İstanbul: Simavi Yayınları.
• Eraslan, K. (1989). Ahmed Yesevî. Diyanet İslam Ansiklopedisi (Cilt 2, s. 159-161). içinde İstanbul : Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Ergun, S. N. (1942). , Türk Mûsikîsi Antolojisi, (Cilt 1). İstanbul: Rıza Coşkun Matbaası Yayınları.
• Gazimihal, M. R. (1958). Asya ve Anadolu Kaynaklarında Iklığ. Ankara: Ses ve Tel Yayınları.
• Gazimihal, M. R. (1975). Türk Vurmalı Çalgıları . Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Folklor Araştırmaları Yayınları.
• Güngör, E. (1988). Tarihte Türkler. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Jebrini, A. (1995). "Farabi (Mûsikî).". Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (Cilt 12, s. 162-163). içinde İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kalender, R. (1999,). XV. Yüzyıla Kadar Arap İran ve Türk Musikisinin Kısa Tarihçesi. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39 , 266.
• Kaplan, Z. (1991). Dini Mûsikî Dersleri . İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Köprülü, F. (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara : Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Köprülü, F. (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar . Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Kösemihal, M. R. (tarih yok). Asırlar Boyunca Tarihi Türk Mûsikîsi I. Mûsikî Mecmuası(239 ), 11-14.
• Kurtkan, A. (1984). Türk Milletinin Mânevî Değerleri . İstanbul: Orkun Yayınları.
• Nejat Diyarbekirli. (1993). İslâmiyet’ten Önce Türk Sanatı, Başlangıcından Bugüne Türk Sanatı. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ögel, B. (1987). Türk Kültür Tarihine Giriş (Cilt 7,9). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Önder, M. (Tarih yok). Mevlânâ, Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser Yayınları.
• Özalp, N. (1986). Türk Mûsikîsi Tarihi (Derleme) (Cilt 1). Ankara: Türkiye Radyo ve Televizyonları Yayınları.
• Özcan, N. (1999). XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlılarda Dinî Mûsikî. Osmanlı Ansiklopedisi 10, (s. 726). içinde Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Özcan, N. (2006). "Mûsikî". Diyanet Vakfı İslâm Ansikopedisi (Cilt 31, s. 257-261). içinde İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özkan, İ. H. (1987). Türk Mûsikîsi Nazariyatı ve Usûlleri,. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Öztuna, Y. (1976). Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi (Cilt 1-2). İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Öztuna, Y. (1987). Türk Mûsikîsi Teknik ve Tarih . İstanbul: Kent Yayınları.
• Sevengil, R. A. (1950, Nisan ). Eski Türklerde Mûsikî. Mûsikî Mecmuası (26), 10.
• Seyitdanlıoğlu, M. (2009). "Eski Türklerde Devlet Meclisi “Toy” Üzerine Düsünceler”. Ankara Üniversitesi Dil veTarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Arastırmaları Dergisi, 28(45), 2-4.
• Tanrıkorur, C. (1994). Türkiye’de Türk Müziği Eğitimi, Konservatuarlar ve Korolar. Dergâh Dergisi, 5(57), 12 vd. Tıraşçı, M. (2017). Türk Mûsikîsi Nazariyatı Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Uçan, A. (2000). Geçmişten Günümüze Günümüzden Geleceğe Türk Müzik Kültürü. İstanbul: Müzik Ansiklopedisi Yayınları.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1975). Osmanlı Tarihi (Cilt 2). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Vural, F. G. (2011). İslamiyet’ten önce Türklerde Kültür ve Müzik Hun, Kök Türk ve Uygur Devleti . Konya: Çizgi Yayınları.
• Yazıcı, T. (1979). Sultan Veled. İslam Ansiklopedisi (Cilt 2 , s. 28-32). içinde İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Yekta, R. (1933). Bektaşî Nefesleri. İstanbul: İstanbul Konservatuvarı Yayınları.