Kazak Altayı'nın Tunç Çağında Kalay Madenciliği ve Seyma-Turbino Kültürü

Yıl 2024, Sayı: 27, 36 - 57, 29.02.2024

Leila Kutlu

https://doi.org/10.33404/anasay.1425834

Öz

Erken Devir Türk Kültürü’nde madenciliğin sahip olduğu büyük önem tartışılmaz şekilde madencilik tarihi yönünden Orta Asya’nın araştırılmasını gerekli kılmaktadır. Bu noktada Altaylar en dikkat çekici potansiyele sahip coğrafyaların başında gelmektedir. Özellikle Kazak Altay’ında bulunan zengin ve ender kalay yatakları Tunç Madenciliği ve Tunç kullanımının Avrasya boyunca yayılımı açısından önemli veriler sunmaktadır. Son yıllarda yapılan tunç alet ve silahlara dair analizler Avrasya boyunca Kalba ve Narım Sıradağlarından çıkarılan kalayın yaygın kullanıldığını ortaya koymuştur. Bu durum tunç alet ve silahlar üzerinden tanımlanan Seyma-Turbino Kültürü ile olan ilişkinin varlığına işaret etmektedir. Seyma-Turbino Kültürü’ne ait buluntuların analiz ve tarihlendirmeleri Avrasya için bilinen kronolojinin güncellenmesi gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu çalışma Kazak Altayı’nın zengin kalay yatakları nedeniyle Kalaylı Tunç Madenciliğinin ortaya çıkışı ve gelişiminde üstlendiği büyük rolü açıklığa kavuşturmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kalay Madenciliği, Tunç Çağı, Seyma-Turbino, Doğu Kazakistan.

Tin Mining in the Bronze Age of Kazak Altay an the Culture of Seima-Turbino

Öz

The place and great importance of mining in Old or Proto-Turkic Cultures unquestionably necessitates the research of Central Asia in terms of mining history. At this point, the Altai Mountains are one of the geographies with the most remarkable potential. Especially the rich and rare tin deposits found in the Kazakh Altai provide important data in terms of Bronze Mining and the spread of bronze use throughout Eurasia. Analyzes of bronze tools and weapons conducted in recent years have revealed that tin mined from the Kalba-Narım Mountain Range was widely used throughout Eurasia. This indicates the existence of a relationship with the Seyma-Turbino culture, defined through bronze tools and weapons. Analysis and dating of finds from the Seyma-Turbino culture reveal that the known chronology for Eurasia needs to be updated. This study aims to clarify the great role played by Kazakh Altai in the emergence and development of Tin Bronze Mining due to its rich tin deposit.

Anahtar Kelimeler

Tin mining, Bronze Age, Seima-Turbino, Eastern Kazakhstan

Kaynakça

• Agapov, S. A. (1990). Metall stepnoy zony Yevrazii v kontse bronzovogo veka. Avtoreferat kandidatskoy dissertatsii. Moskva.
• Berdenov, S. (2008). Kazahstanskiye mestorozhdeniya olova i ih razrabotka v bronzovom veke. Izvestiya NAN RK. Seriya obshchestvennyh nauk.1, 42-55
• Berdenov, S., Samaschev, Z., Stöllner, T., Cierny, J., Ermolaeva, A. & Kusch, G. (2008). Drevne gornoye delo i metallurgiya vostochnogo Kazakhstana (nachalo rabot po kazakhsko – germanskomu proyektu). Voprosy istorii i arkheologii Zapadnogo Kazakhstana: Sbornik nauchnykh statey. Vyp.3, 154-170
• Bogdanova-Berezovskaya, V.I. (1963). Himicheskiy sostav metallicheskikh predmetov iz Minusinskoy kotloviny . Novyye metody v arkheologicheskikh issledovaniyakh. M.; L.
• Çernıh, E. N. (1978). Metallurgicheskiye provintsii i periodizatsiya epokhi rannego metalla na territorii SSSR. Sovetskaya arkheologiya. № 4, 53-82
• Çernıh, E.N. & Kuzminıh, S.V. (1987). Pamyatniki seyminsko-turbinskogo tipa v Yevrazii. Epokha bronzy lesnoy polosy SSSR. Seriya: Arkheologiya SSSR, 84-105
• Çernıh, E. N. & Kuzminıh, S. V. (1989). Drevnyaya metallurgiya Severnoy Yevrazii (seyminsko-turbin-skiy fenomen). Moskva
• Çernıh, E.N. & Navarrete, M.I.M. (2011). Drevnyaya metallurgiya v glubinakh yevraziyskikh stepey. Dostoyaniye pokoleniy, 1 (10), 18-27
• Çernikov, S. (1948). Drevnyaya metallurgiya i gornoye delo Zapadnogo Altaya. Kratkiye Soobsheniya o dokladah i polevyh issledovaniyah İnstituta İstorii Materialnoy Kultury, XXIII, İzd.-vo AN SSSR, 96-100
• Çernikov, S. (1949). Drevnyaya metallurgiya i gornoye delo Zapadnogo Altaya, Alma-Ata
• Çernikov S. (1949a). Vostoçnokazahstanskaya ekspeditsiya, KSİİMK, 37, İzd-vo Akademii Nauk SSSR, Moskva-Leninrad,144-150.
• Çernikov S. (1960). Vostoçnıy Kazahstan v epohu bronzı. Materialı i issledovaniya po arheologii SSSR, 88, İzd-vo Akademii Nauk SSSR, Moskva-Leningrad.
• Çernikov, S. (1965). Zagadka Zolotogo kurgana. Gde i korga zarodilos iskoifskoye iskusstvo, Moskva.
• Çernikov S. (1975). “Nekotorıye zakonomernosti istoriçeskogo razvitiya rannih koçevnikov (po arheologiçeskim materaialam Zapadnogo Altaya)”, Tsentralnaya Aziya v kuşanskuyu epohu, II., GRVL, Мoskva, 282-287.
• Degtareva, A. D., Grushin, S. P., & Shaykhutdinov, V. M. (2010). Metalloobrabotka Naselenıya Elunınskoy Kul'tury Verkhney Obı (predvaritel'nyye rezul'taty metallograficheskogo issledovaniya). Vestnik arkheologii, antropologii i etnografii, 2 (13).27-3
• Degtyareva, A. D. (1985). Metalloobrabatyvayushcheye proizvodstvo Kazakhstana i Kirgizii v epokhu pozdney bronzy (XII-IX vv. do n. e.). Avtoreferat kandidatskoy dissertatsii. Moskva
• Ermolaeva A. (2012). Pamyatniki predgornoy zony Kazahskogo Altaya (epoha bronzy-ranee zhelejo). Almaty
• Gonçarov, A. (2018). Osobennosti ispol'zovaniya metalla naseleniyem Kazakhstana v epokhu pozdney bronzy.World of Great Altai 2(4.1),679-688
• Gryaznov, M. (1999). Afanasyevskya kultura na Eniseye. Sankt-Peterburg: Dmitry Bulanin.
• Gryaznov, M.P. (1930). Kazakhstanskiy ochag bronzovoy kul'tury. Kazaki: Materialy OKISAR. Vypusk 3, 149-162
• Havrin, S.V (2008). Drevneyshiy metall Sayano-Altaya (eneolit – rannyaya bronza). Izvestiya Altayskogo gosudarstvennogo universiteta. Vypusk 4(2), 210-216.
• Havrin, S.V. (1997). Spektral'nyy analiz okunevskogo metalla. Okunevskiy sbornik. Kul'tura. Iskusstvo. Antropologiya. SPb
• Havrin, S.V. (1995). Okunevskiye bronzy. Problemy izucheniya okunevskoy kul'tury. – SPb., 1995.
• Havrin, S.V. (2006). Metallicheskiye izdeliya okunevskoy kul'tury. Okunevskiy sbornik 2. Kul'tura i eye okruzheniye. SPb., 2006, 242-244.
• Kiryushin YU.F. (1992). O fenomene seyminsko-turbinskikh bronz i vremeni formirovaniya kul'tury ranney bronzy v Zapadnoy Sibiri. Severnaya Yevraziya ot drevnosti do srednevekov'ya. K 90-letiyu so dnya rozhdeniya M.P. Gryaznova. SPb.: Izd. IIMK RAN, 66-69
• Kiryushin, Yu. F. (2002) Eneolit i bronzovyy vek yuga Zapadnoy Sibiri. Barnaul.
• Koçak, K. (2013) Bozkır Kültüründe Bakırın Ortaya Çıkışı ve İşlenmesi, Cappadocia Journal of History and Social Sciences, Sayı 1, Aralık 2013, Ahlen, Germany, 36-41.
• Koçak, K. (2011). Bozkır Kültüründe Bronz'un (Tunç) Ortaya Çıkışı ve İşlenip Yayılması, Türk Dünyası Araştırmaları, Yıl:37, Cilt:111, 218, Eylül-Ekim, 103-116.
• Koçak, K. (2016). Bozkır Türk Kültüründe Demirin Ortaya Çıkışı ve İşlenip Yayılması, Turkish Studies, 11(1) Kış, Ankara, Türkiye.
• Koçak, K. (2017). Bozkır Kültüründe Altının Ortaya Çıkışı ve İşlenip Yayılması, Cappadocia of History and Social Sciences, Sayı 9, Aralık 2, Ahlen, Germany, 215-287.
• Koçak, K. (2017a). Bozkır Kültüründe Gümüş'ün Ortaya Çıkışı Ve İşlenip Yayılması, Akademik Bakış Dergisi, Sayı 64, Kasım-Aralık, 150-157.
• Küçükyıldız, İ. (2022). Eski Çağ’da Kafkasya Madenciliğinin Gelişimi ve Artvin. Akademik Tarih ve Araştırmalar Dergisi, 5 (7), 180-97
• Kutlu, L. (2022). Berel’deki 36. Kurgan. Yüksek Lisans Tezi. Pamukkale Üniversitesi, Denizli.
• Kutlu, L. (2023). Doğu Kazakistan’ın Demir Çağı Bağlamında Berel Kurganları. Doktora Tezi. Yeditepe Üniversitesi, İstanbul.
• Kuzmina E. (1994). Otkuda prishli indoarii? Moskva
• Kuzminıh, S. (2011). Seyminsko-turbinskaya problema: novyye materialy. Kratkiye soobshcheniya Instituta arkheologii. 255, 240-262
• Marchenko, Z. V., Svyatko, S. V., Molodin, V. I., Grishin, A. E., & Rykun, M. P. (2017). Radiocarbon Chronology of Complexes with Seima-Turbino Type Objects (Bronze Age) in Southwestern Siberia. Radiocarbon, 59(5), 1381-1397. Advance online publication. https://doi.org/10.1017/RDC.2017.24
• Mei, J. (2003). Qijia and seima-turbino: The question of early contacts between northwest China and the Eurasian steppe. Bulletin of the Museum of Far Eastern Antiquities, 75, 31-54.
• Meicun, L., & Liu, X. (2017). The origins of metallurgy in China. Antiquity, 91(359), e6. doi:10.15184/aqy.2017.177, 1-6.
• Merts, İ. V. (2017). Kul'tura naseleniya Vostochnogo Kazakhstana v epokhu ranney bronzy. Dissertatsiya na soiskaniye uchenoy stepeni kandidata istoricheskikh nauk. Na pravakh rukopisi. Barnaul.
• Molodin,V.I. (2019). Seima-Turbino Celts from Xinjiang. (Materials for the Academic Course “Archaeology of Siberia in the Bronze Age”). Vestnik NSU. Series: History and Philology, 2019, vol. 18, no. 3: Archaeology and Ethnography,9-16
• Molodin,V.I., Durakov, I.A., Mylnikova, L.N. & Nesterova M.S. (2018). The Adaptatıon of The Seima-Turbino Tradition to the Bronze Age cultures in the South of the West Siberan Plain. Archaeology, Ethnology & Anthropology of Eurasia. 46(3):49-58.
• Outram, A.K., Polyakov, A., Gromov A., Moiseyev, V., Weber A.W, Bazaliiskii, V.I. & Goriunova, O. I. (2018). Archaeological supplement B to Damgaard et al. 2018: discussion of the archaeology of Central Asian and East Asian Neolithic to Bronze Age hunter-gatherers and early pastoralists, including consideration of horse domestication. https://doi.org/10.5281/zenodo.1240521
• Parzinger, H. & Boroffka N. (2003). Das Zinn der Bronzezeit in Mittelasien I. Die siedlungsarchäologischen Forschungen im Umfeld der Zinnlagerstätten. Archäologie in Iran und Turan 5, Mainz.
• Parzinger, H. (2002). Das Zinn in der Bronzezeit Eurasiens. In: Ü. Yalçin (ed.), Anatolian Metal II. Der Anschnitt, Beiheft 15, Bochum, 159-177.
• Polyakov, A.V. (2017). Radiouglerodnyye daty okunevskoy kul'tury. Zapiski IIMK RAN, SPb, 6, 52-74
• Pyatkin, B.N. (1977). Nekotoryye voprosy metallurgii epokhi bronzy Yuzhnoy Sibiri . Arkheologiya Yuzhnoy Sibiri . Kemerovo, 9, 22-33
• Samashev, Z. S. & Dzhumabekova, G. (1993). K voprosu o kul'turnoy atributsii nekotorykh sluchaynykh nakhodok iz Kazakhtana. Izvestiya NAN RK. Seriya obshchestvennyh nauk. 5, 23-34
• Samashev, Z. (2011). Berel. Almatı: Taimas.
• Sergeyeva, N.F. (1981). Drevneyshaya metallurgiya medi yuga Vostochnoy Sibiri. Novosibirsk
• Sherba, G. N., (1951). Arkheologicheskiye nakhodki na Yuzhnom Altaye v 1949 g. Izvestiya AN KazSSR. Seriya arkheologicheskaya. Vyp. 3,117-121
• Stöllner, Th, Samašev, Z, Berdenov, S. (2011). Stöllner, Th, Samašev, Z, Berdenov, S, Cierny, J, Doll, M, Garner, J, Gontscharov, A, Gorelik, A, Hauptmann, A, Herd, R, Kusch, GA, Merz, V, Riese, T, Sikorski, B, Zickgraf, B 2011, Tin from Kazakhstan – Stepp Tin for the West, Anatolian Metal V. Der Anschnitt. Beiheft 24, Ed. Ü. Yalçin, Bochum, 231-251. (in Eng).