Turkish-Armenian War in Kars and Iğdır, According to Albayrak Newspaper (1919-1920)

Yıl 2024, Sayı: 28, 70 - 87, 31.05.2024

Yasin Ercilsin

https://doi.org/10.33404/anasay.1454517

Öz

Kars and Iğdır geography witnessed the struggle for dominance of many nations due to its strategic importance. One of the last bloody wars in the region was the Turkish-Armenian War. Armenians, one of the productive nations under the rule of the Ottoman Empire, wanted to establish dominance in the Caucasus and Anatolia under the influence of the nationalist movement in the 19th century. But they failed. The rebellion of Armenians supported by imperialism in the First World War ended in bloodshed. After the Armistice of Mudros signed on October 30, 1918, the Armenian government resumed the massacre of Muslims in Anatolia and the Caucasus. One of the regions most affected by the massacre carried out by Armenian gangs was Kars and Iğdır. As a result of the military operation launched by the 15th Corps under the command of Kazım Karabekir Pasha on September 28, 1920, Turkish sovereignty was established around Kars and Igdir. The aim of this study is to examine the reflections of military and political events in the geography of Kars and Iğdır on the Albayrak newspaper, together with archive documents

Anahtar Kelimeler

Turkish-Armenian War, Kars, Iğdır.

Albayrak Gazetesi’ne Göre Kars Ve Iğdır’da Türk Ermeni Savaşı (1919-1920)

Öz

Kars ve Iğdır coğrafyası stratejik öneminden dolayı birçok milletin hâkimiyet mücadelesine sahne oldu. Bölgede en son yaşanan kanlı savaşlardan biri de Türk-Ermeni Savaşı idi. Osmanlı İmparatorluğu’nun yönetiminde üretken milletlerden biri olan Ermeniler, 19. yüzyılda milliyetçilik akımının da etkisi ile Kafkasya ve Anadolu’da hâkimiyet kurmak istediler. Fakat başarısız oldular. Emperyalizm destekli Ermenilerin Birinci Dünya Savaşı’ndaki isyanı kanlı bir şekilde neticelendi. Ermeni Hükümeti, 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Mütarekesi’nin ardından Anadolu ve Kafkasya’da Müslüman katliamına yeniden başladı. Ermeni çetelerin yürüttüğü katliamdan en çok etkilenen bölgelerden biri de Kars ve Iğdır idi. Kazım Karabekir Paşa komutasındaki 15. Kolordu 28 Eylül 1920’de başlattığı askeri harekâtının neticesinde Kars ve Iğdır çevresinde Türk hâkimiyetini sağladı. Bu çalışmanın amacı Kars ve Iğdır coğrafyasındaki askeri ve siyasi olayların Albayrak gazetesine yansımalarını arşiv belgeleri ile birlikte incelemektir.

Anahtar Kelimeler

Türk-Ermeni Savaşı, Kars, Iğdır.

Kaynakça

• Arşivler ve Arşiv Yayınları
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Genel Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
• Albayrak, Kafkasya Haberleri. 8 Ağustos 1919, Sayı: 19.
• Albayrak, Kafkasya Haberleri. 8 Ağustos 1919, Sayı: 19.
• Albayrak, Şarki Anadolu Vilayatının Erzurum Kongresi Beyannamesidir, 8 Ağustos 1919, Sayı: 19.
• Albayrak, Şarki Anadolu Vilayatının Erzurum Kongresi Beyannamesidir, 8 Ağustos 1919, Sayı: 19.
• Albayrak, Kafkasya Haberleri.18 Ağustos 1919, Sayı: 20.
• Albayrak, Kafkasya Haberleri.18 Ağustos 1919, Sayı: 20.
• Albayrak, Şarki Anadolu Vilâyâtının Erzurum Kongresi Beyannamesidir. 18 Ağustos 1919, Sayı: 20.
• Albayrak, Şarki Anadolu Vilâyâtının Erzurum Kongresi Beyannamesidir. 18 Ağustos 1919, Sayı: 20.
• Albayrak, 31 Ağustos 1919, Sayı: 24.
• Albayrak, 31 Ağustos 1919, Sayı: 24.
• Albayrak,11 Eylül 1919, Sayı 26.
• Albayrak,11 Eylül 1919, Sayı 26.
• Albayrak, “İhanet-i Ma’lume Üzerine On Beşinci Kolordu’nun Beyannamesi”, 18 Eylül 1919, Sayı 28.
• Albayrak, “İhanet-i Ma’lume Üzerine On Beşinci Kolordu’nun Beyannamesi”, 18 Eylül 1919, Sayı 28.
• Albayrak, Beşeriyetin Amerika’dan Bekledikleri, 25 Eylül 1919, Sayı: 30.
• Albayrak, Beşeriyetin Amerika’dan Bekledikleri, 25 Eylül 1919, Sayı: 30.
• Albayrak, 9 Ekim 1919, Sayı: 34.
• Albayrak, 9 Ekim 1919, Sayı: 34.
• Albayrak, 19 Ekim 1919, Sayı: 37.
• Albayrak, 19 Ekim 1919, Sayı: 37.
• Albayrak, 23 Ekim 1919, Sayı: 38.
• Albayrak, 23 Ekim 1919, Sayı: 38.
• Albayrak, Ermeni Vahşetlerinden, 9 Kasım 1919, Sayı: 43.
• Albayrak, Ermeni Vahşetlerinden, 9 Kasım 1919, Sayı: 43.
• Albayrak, Ermeni İdaresinin Mahiyetine Dair Bir Vesika Daha. 4 Aralık 1919, Sayı: 49.
• Albayrak, Ermeni İdaresinin Mahiyetine Dair Bir Vesika Daha. 4 Aralık 1919, Sayı: 49.
• Albayrak, Erzurum’da Albayrak Gazetesi Müdürü Necati Bey’e. 7 Aralık 1919, Sayı: 50.
• Albayrak, Erzurum’da Albayrak Gazetesi Müdürü Necati Bey’e. 7 Aralık 1919, Sayı: 50.
• Albayrak, Şarki Anadolu’nun Vaziyetine Dair, 14 Aralık 1919, Sayı: 52.
• Albayrak, Şarki Anadolu’nun Vaziyetine Dair, 14 Aralık 1919, Sayı: 52.
• Albayrak, 18 Aralık 1919, Sayı: 53.
• Albayrak, 18 Aralık 1919, Sayı: 53.
• Albayrak, Ermenilerin Harb-i Umumideki Hizmetleri. 21 Aralık 1919, Sayı:54.
• Albayrak, Ermenilerin Harb-i Umumideki Hizmetleri. 21 Aralık 1919, Sayı:54.
• Albayrak, Kürtlerin Camia-i Osmaniye’den Ayrılmak İhtimali Var mıdır?. 28 Aralık 1919, Sayı: 56.
• Albayrak, Kürtlerin Camia-i Osmaniye’den Ayrılmak İhtimali Var mıdır?. 28 Aralık 1919, Sayı: 56.
• Albayrak, Kürtlerin Sadakati, 12 Nisan 1920, Sayı: 83.
• Albayrak, Kürtlerin Sadakati, 12 Nisan 1920, Sayı: 83.
• Albayrak, Kürtlerin Sadakati, 10 Mayıs 1920, Sayı: 90.
• Albayrak, Kürtlerin Sadakati, 10 Mayıs 1920, Sayı: 90.
• Albayrak, Taşnak Beyannamesi, 11 Ekim 1920, Sayı:113.
• Albayrak, Taşnak Beyannamesi, 11 Ekim 1920, Sayı:113.
• Albayrak, Şarki Anadolu’da Türk’ü ile Kürt’ü Tefrik Edilemez. 30 Ekim 1919, Sayı:40.
• Albayrak, Şarki Anadolu’da Türk’ü ile Kürt’ü Tefrik Edilemez. 30 Ekim 1919, Sayı:40.
• Albayrak, Taşnak Mezalimi, 22 Kasım 1920, Sayı: 119.
• Albayrak, Taşnak Mezalimi, 22 Kasım 1920, Sayı: 119.
• Albayrak, Ermenistan’la Akd-i Sulh Edildi. 6 Aralık 1920, Sayı: 121.
• Albayrak, Ermenistan’la Akd-i Sulh Edildi. 6 Aralık 1920, Sayı: 121.
• Albayrak, 26 Şubat 1920, Sayı: 71.
• Albayrak, 26 Şubat 1920, Sayı: 71.
• Albayrak, 4 Mart 1920, Sayı: 73.
• Albayrak, 4 Mart 1920, Sayı: 73.
• Albayrak, 1 Nisan 1920, Sayı: 81.
• Albayrak, 1 Nisan 1920, Sayı: 81.
• Albayrak, 10 Mayıs 1920, Sayı: 90.
• Albayrak, 10 Mayıs 1920, Sayı: 90.
• Albayrak, 14 Haziran 1920, Sayı: 96. Albayrak, 12 Temmuz 1920, Sayı: 100.
• Albayrak, 14 Haziran 1920, Sayı: 96. Albayrak, 12 Temmuz 1920, Sayı: 100.
• Albayrak, 8 Eylül 1920, Sayı: 108.
• Albayrak, 8 Eylül 1920, Sayı: 108.
• Albayrak, 20 Eylül 1920, Sayı: 110.
• Albayrak, 20 Eylül 1920, Sayı: 110.
• Albayrak, 5 Ekim 1920, Sayı:112.
• Albayrak, 5 Ekim 1920, Sayı:112.
• Albayrak, 18 Ekim 1920, Sayı: 114.
• Albayrak, 18 Ekim 1920, Sayı: 114.
• Albayrak, 1 Kasım 1920, Sayı:116.
• Albayrak, 1 Kasım 1920, Sayı:116.
• Hâkimiyet-i Millîye, Türk-Rus Mukareneti. 15 Temmuz 1920.
• Hâkimiyet-i Millîye, Türk-Rus Mukareneti. 15 Temmuz 1920.
• Telif Eserler
• Telif Eserler
• Atnur İ. (2001). Osmanlı Yönetiminden Sovyet Yönetimine Kadar Nahçıvan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Atnur İ. (2001). Osmanlı Yönetiminden Sovyet Yönetimine Kadar Nahçıvan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Aslan, Y. (1997). Türkiye Komünist Fırkasının Kuruluşu ve Mustafa Suphi. Türk Ankara: Tarih Kurumu Yayınları.
• Aslan, Y. (1997). Türkiye Komünist Fırkasının Kuruluşu ve Mustafa Suphi. Türk Ankara: Tarih Kurumu Yayınları.
• Aslan, Y. (2007). Birinci Doğu Halkları Kurultayı. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Aslan, Y. (2007). Birinci Doğu Halkları Kurultayı. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Aslan, Y. (2010). Millî Mücadele Döneminde Türk-Sovyet İlişkilerinde Molokanlar (Malakanlar) Sorunu. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 8(18), 275-307.
• Aslan, Y. (2010). Millî Mücadele Döneminde Türk-Sovyet İlişkilerinde Molokanlar (Malakanlar) Sorunu. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 8(18), 275-307.
• Aslan, Y. vd. (2012). Albayrak Gazetesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Aslan, Y. vd. (2012). Albayrak Gazetesi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Ataöv, T. (1974). 1-7 Eylül 1920 Doğu Hakları Birinci Kongresinde (Bakü) Enver Paşa’nın Konuşma Metni ve Bununla İlgili Kongre Kararı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 29(01), 43-51.
• Ataöv, T. (1974). 1-7 Eylül 1920 Doğu Hakları Birinci Kongresinde (Bakü) Enver Paşa’nın Konuşma Metni ve Bununla İlgili Kongre Kararı. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 29(01), 43-51.
• Aykutalp, A. (2015). Türkiye’de Nüfus ve Etnisite Politikalarını Kars Malakanları Üzerinden Okumak. MSGSÜ Sosyal Bilimler (12), 17-31.
• Aykutalp, A. (2015). Türkiye’de Nüfus ve Etnisite Politikalarını Kars Malakanları Üzerinden Okumak. MSGSÜ Sosyal Bilimler (12), 17-31.
• Aydoğan, E. (2017). Oltu Şura Hükümeti ve Yasin Haşimoğlu’nun Hatıraları. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• Aydoğan, E. (2017). Oltu Şura Hükümeti ve Yasin Haşimoğlu’nun Hatıraları. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınları.
• Bozkurt, A. (2021). İngiliz Perspektifinden Türkiye ve Millî Hareket. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Bozkurt, A. (2021). İngiliz Perspektifinden Türkiye ve Millî Hareket. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Çaykıran, G. (2019). Geçici Sevk ve İskân Kanuni Sonrası Osmanlı Hükümetinin Osmanlı Ordusunda Görevli Ermeni Asker ve Ailelerine Yönelik Uyguladığı Politikalar. Ermeni Araştırmaları, 63, 115-32.
• Çaykıran, G. (2019). Geçici Sevk ve İskân Kanuni Sonrası Osmanlı Hükümetinin Osmanlı Ordusunda Görevli Ermeni Asker ve Ailelerine Yönelik Uyguladığı Politikalar. Ermeni Araştırmaları, 63, 115-32.
• Engin, V. (1995). Sultan II. Abdülhamid’e Düzenlenen Ermeni Suikasti ve Bu Sebeple Belçika ile Yaşanan Diplomatik Kriz. BELLETEN, 59 (225), 413-428.
• Engin, V. (1995). Sultan II. Abdülhamid’e Düzenlenen Ermeni Suikasti ve Bu Sebeple Belçika ile Yaşanan Diplomatik Kriz. BELLETEN, 59 (225), 413-428.
• Eken, H. (2008). Kapancızade Hamit Bey. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Eken, H. (2008). Kapancızade Hamit Bey. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Erdoğan, F. (2007). Türk Ellerinde Hatıralarım. Ankara: Mevsimsiz Yayınları.
• Erdoğan, F. (2007). Türk Ellerinde Hatıralarım. Ankara: Mevsimsiz Yayınları.
• Gökdemir, A, E. (1998). Cenub-i Garbi Kafkas Hükümeti. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Gökdemir, A, E. (1998). Cenub-i Garbi Kafkas Hükümeti. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Gruev, D. Garvanov, İ. Sarafov, B. Tatarçev, H. Petrov, G. (2021).Osmanlı Avrupası’nda Bölücülük Cereyanı. Çev. Mümin İsov, Ergün Hasanoğlu, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Gruev, D. Garvanov, İ. Sarafov, B. Tatarçev, H. Petrov, G. (2021).Osmanlı Avrupası’nda Bölücülük Cereyanı. Çev. Mümin İsov, Ergün Hasanoğlu, İstanbul: Selenge Yayınları.
• Gündoğdu, Ö. Ermeni Vahşetlerinden; Alvar Köyünden, Albayrak, 22 Nisan 1919.
• Gündoğdu, Ö. Ermeni Vahşetlerinden; Alvar Köyünden, Albayrak, 22 Nisan 1919.
• Karagöz, E. (2023). Kostandinos Knigopulos’un Anılarında Güneybatı Kafkasya; Kars Rumları. İstanbul: Su Yayınları. Kantarcı, Ş. (2005). Ağrı Dağı Eteklerinde Yitik Canlar: Iğdır Ovası’nın Kurbanları. Ermeni Araştırmaları Dergisi, 9, 187-205.
• Karagöz, E. (2023). Kostandinos Knigopulos’un Anılarında Güneybatı Kafkasya; Kars Rumları. İstanbul: Su Yayınları. Kantarcı, Ş. (2005). Ağrı Dağı Eteklerinde Yitik Canlar: Iğdır Ovası’nın Kurbanları. Ermeni Araştırmaları Dergisi, 9, 187-205.
• Kaçaznuni. O. (2020). Taşnak Partisi’nin Yapacağı Bir şey Yok. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Kaçaznuni. O. (2020). Taşnak Partisi’nin Yapacağı Bir şey Yok. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Kırzıoğlu, M. F. (1970). Kars İli ve Çevresinde Ermeni Mezalimi: 1918-1920, Ankara: Kars Turizm ve Tanıtma Derneği Yayınları, Kardeş Matbaası.
• Kırzıoğlu, M. F. (1970). Kars İli ve Çevresinde Ermeni Mezalimi: 1918-1920, Ankara: Kars Turizm ve Tanıtma Derneği Yayınları, Kardeş Matbaası.
• Kırzıoğlu, M. F. (1993). Erzurum Kongresi. Ankara: Kültür Ofset Ltd. Şti.
• Kırzıoğlu, M. F. (1993). Erzurum Kongresi. Ankara: Kültür Ofset Ltd. Şti.
• Karabekir, K. (2019), İstiklal Harbimiz, Cilt 4, İstanbul; Truva Yayınları.
• Karabekir, K. (2019), İstiklal Harbimiz, Cilt 4, İstanbul; Truva Yayınları.
• Öksüz H. Köse İ. (2015). Ermeni Meselesi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Öksüz H. Köse İ. (2015). Ermeni Meselesi. Trabzon: Karadeniz Teknik Üniversitesi Yayınları.
• Tanör, B. (1992). Türkiye’de Yerel Kongre İktidarları. İstanbul: AFA yayınları.
• Tanör, B. (1992). Türkiye’de Yerel Kongre İktidarları. İstanbul: AFA yayınları.
• Ural, S. (2021). Kafkasya Güç Mücadelesinde İngiltere’nin Ermenistan Politikası. I. Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti-Azerbaycan İlişkileri ve Kafkas İslam Ordusu Uluslararası Sempozyumu, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, ss.543-581.
• Ural, S. (2021). Kafkasya Güç Mücadelesinde İngiltere’nin Ermenistan Politikası. I. Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Devleti-Azerbaycan İlişkileri ve Kafkas İslam Ordusu Uluslararası Sempozyumu, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, ss.543-581.
• Şavkılı, C. & Akyıldız, A. (2023). Albayrak Gazetesinin Kapatılması Üzerine Görüşler. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 700-708.
• Şavkılı, C. & Akyıldız, A. (2023). Albayrak Gazetesinin Kapatılması Üzerine Görüşler. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(2), 700-708.
• Şirin, İ. (2014). İki Hükümet Bir Teşkilat: Garbî Trakya Hükümet-i Muvakkatesi'nden Cenub-î Garbî Kafkas Hükümeti Muvakkate- î Millîyesi'ne. History Studies, 6(2), 125 - 142.
• Şirin, İ. (2014). İki Hükümet Bir Teşkilat: Garbî Trakya Hükümet-i Muvakkatesi'nden Cenub-î Garbî Kafkas Hükümeti Muvakkate- î Millîyesi'ne. History Studies, 6(2), 125 - 142.
• Yıldırım, B. (2014), Bulgaristan’daki Ermeni Komitelerinin Osmanlı Devleti Aleyhine Faaliyetleri 1890-1918. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yıldırım, B. (2014), Bulgaristan’daki Ermeni Komitelerinin Osmanlı Devleti Aleyhine Faaliyetleri 1890-1918. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yıldırım M. (2018). II. Meşrutiyet Dönemi'nde Bayezid Sancağı (1908-1918). Ağrı: Yüksek Lisans Tezi.
• Yıldırım M. (2018). II. Meşrutiyet Dönemi'nde Bayezid Sancağı (1908-1918). Ağrı: Yüksek Lisans Tezi.
• Yüksel, E. (2017). Mondros Mütarekesinden Kurtuluşa Kağızman’da Ermeni Tedhişi (1918-1920). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi(41), 287-306.
• Yüksel, E. (2017). Mondros Mütarekesinden Kurtuluşa Kağızman’da Ermeni Tedhişi (1918-1920). Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi(41), 287-306.
• Yüksel, E. (2007). Mondros Mütarekesi’nden Kurtuluşa Kağızman ve Çevresinde Ermeni Tedhişi (30 Ekim 1918–1 Ekim 1920). Kars: Yüksek Lisans Tezi.
• Yüksel, E. (2007). Mondros Mütarekesi’nden Kurtuluşa Kağızman ve Çevresinde Ermeni Tedhişi (30 Ekim 1918–1 Ekim 1920). Kars: Yüksek Lisans Tezi.
• Yazar Yok. (2001). Ermeniler Tarafından Yapılan Katliam Belgeleri, Cilt II. Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 50.
• Yazar Yok. (2001). Ermeniler Tarafından Yapılan Katliam Belgeleri, Cilt II. Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın No: 50.
• Yazar Yok. (1995). Türk İstiklal Harbi Doğu Cephesi (1919-1921). Cilt III. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınlan Genelkurmay Basımevi.
• Yazar Yok. (1995). Türk İstiklal Harbi Doğu Cephesi (1919-1921). Cilt III. Ankara: Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınlan Genelkurmay Basımevi.
• Yazar Yok. (1985), Askeri Tarih Belgeleri Dergisi (ATBD), 85, Belge No: 2044.
• Yazar Yok. (1985), Askeri Tarih Belgeleri Dergisi (ATBD), 85, Belge No: 2044.