Myth and Ritual in Turkish, Russian and Ukrainian Fairy Tales

Yıl 2025, Sayı: 31, 199 - 214

Alina Sarı

https://doi.org/10.33404/anasay.1600728

Öz

The aim of this study is to examine the elements related to myth and ritual in the wonder tale on the example of Ukrainian, Russian and Turkish fairy tales. It is possible to interpret the magic tale as an desacralized and individualized myth. At the same time, the wonder fairy tale also reflects the characteristics of initiations. In the study, elements related to the mythology and initiations contained in the texts of the Russian fairy tales “Baba Yaga and Starveling” and “Baba Yaga”, the Ukrainian fairy tale “Hero Suchenko” and the Turkish fairy tale “Outstanding Beauty” were identified. These elements were examined under the headings "Fairy Tale. The Other World”, “Extraordinary Hero (His Birth, Power, Battle with a Snake, Staying in Baba Yaga's House, Marriage Test)”, “Extraordinary Animals (Horse, Anka Bird)”, “Wise People” and "Magic Objects". It has been seen that all these fairy tales contain the opposition of hero's world and the other world. The extraordinary birth and power of the hero; the sanctity of iron, fire and water; nature spirits helping the hero; the water origin of the horse; the prohibitions that the hero must obey in the other world; the gifts/sacrifices presented to beings from the other world; the procedures related to contagious magic were explained in terms of mythology. In these fairy tales the hero dies as a part of the test he is subjected to in the other world and is ressurected with the new status, which shows us that initiation rituals are important in these cultures ans are reflected in the tales in a similar way. This can be interpreted as the origins of the fairy tales being based on the same source, or as the initiation ritual, that forms the fairy tale, depending on intercultural, universal constructs.

Anahtar Kelimeler

Ukrainian, Russian, Turkish, fairy tale, myth, ritual, initiation

Türk, Rus ve Ukrayna Sihirli Masallarında Mit ve Ritüel

Öz

Bu çalışmanın amacı, Ukrayna, Rus ve Türk masalları örneğinde sihirli masalında mit ve ritüelle ilgili unsurların incelenmesidir. Eski dönemlere ait inanışları içeren sihirli masalı kutsallığını kaybeden bireyselleştirilmiş mit olarak yorumlamak mümkündür. Aynı zamanda sihirli masal, geçiş dönemi ritüellerinin özelliklerini de barındırmaktadır. Çalışmada “Baba Yaga ve Cılız” ve “Baba Yaga” adlı Rus masalları, “Bahadır Köpekoğlu” adlı Ukrayna masalı ve “Dünya-Güzeli” Türk masalının metinlerinde yer alan mitolojik ve geçiş dönemi ritüelleri ile ilgili ögeler “Masalda Mekân”, “Olağanüstü Kahraman (Doğuşu, Gücü, Yılanla Mücadelesi, Baba Yaga’nın Evinde Kalması, Evlilik Sınaması)”, “Olağanüstü Hayvanlar (At, Kuşlar Padişahı)”, “Bilge Kişiler”, “Sihirli Nesneler” başlıkları altında incelenmiştir. Bütün masallarda kahramanın dünyası ve öteki dünya karşıtlığının mevcut olduğu görülmüştür. Sihirli masallarda demir, ateş ve suyun kutsallığı, kahramanın olağanüstü doğumu ve gücü, doğa ruhlarının kahramana yardım etmesi, kahramanı yönlendiren ve sınayan olağanüstü varlıklar, kahramana eşlik eden su menşeli at, kahramanın öteki dünyada uyması gereken yasaklar, öteki dünyaya ait varlıklara hediye/kurban sunması gibi mitolojik motifler tespit edilerek yorumlanmıştır. Farklı kültürlere ait sihirli masallarda kahramanın öteki dünyada tabi tutulduğu sınama kapsamında ölüp yeni statüsüyle dirilmesi, bu kültürlerde erginlenme ritüellerinin önemli yer aldığını ve benzer şekilde masallara yansıdığını göstermektedir. Bu durum masalların kökenlerinin aynı kaynağa dayanması olarak yorumlanabildiği gibi sihirli masalın temelini oluşturan erginlenme ritüelinin kültürlerarası evrensel bir yapıya sahip olması olarak da yorumlanabilir.

Anahtar Kelimeler

Ukrayna, Rus, Türk, sihirli masal, mit, ritüel, geçiş töreni, erginlenme

Etik Beyan

“Türk, Rus ve Ukrayna Sihirli Masallarında Mit ve Ritüel” başlıklı çalışmanın yazım sürecinde bilimsel kurallara, etik ve alıntı kurallarına uyulmuş; toplanan veriler üzerinde herhangi bir tahrifat yapılmamış ve bu çalışma herhangi başka bir akademik yayın ortamına değerlendirme için gönderilmemiştir. Bu araştırma etik kurul kararı zorunluluğu taşımamaktadır. Makale, Etik Kuralları Yayın Etiği Komitesinin (Committe on Publication Ethics-COPE) yazar, hakem ve editörler için belirtilen kurallardan yararlanılarak oluşturulmuş olan Anasay dergisi etik kuralları çerçevesinde yazılmıştır.

Kaynakça

• Alptekin, A.B. (2018). Masalların Kökeni Meselesi Üzerine Bazı Görüşler. 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi Türk Halk Edebiyatı (ss. 39-45). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Atnur, G. & Bayoğlu, A. (2021). Köroğlu Anlatmaları Bağlamında Aygır Gölleri: Erzurum Örneği. Ö. Güvenç, H. Baydemir, A. Sümbüllü & M.N. Ceylan (Ed.) Uluslararası Türk Dünyasında Destan ve Köroğlu Sempozyumu: Uluslararası Sempozyum Bildirileri (ss. 143-147). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Baluşok, V. (1998). Obriadı İnitsiatsiy Davnih Ukrayintsiv ta Davnih Slovyan. Lviv-New York: M.P. Kots.
• Barag, L. & Novikov, N. (1984). Narodnıye Russkiye Skazki A. N. Afanasyeva. 1. Cilt. Moskova: Nauka.
• Bayat, F. (2007). Mitolojiye Giriş. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Boratav, P. N. (2013). 100 Soruda Türk Folkloru. Ankara: Bilgesu.
• Britsına, O. & Dovjenok, H. (2013). Ukrayinski Epiçni Prozovi Naratıvı. 20 Kasım 2024 tarihinde https://ukrainaforever.narod.ru/ukrproza.html adresinden erişildi.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Anahatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Davıdük, V. (2005). Pervisna Mifologiya Ukrayinskoho Folkloru. Lutsk: Vıdavnıtstvo oblasnoyi drukarni.
• Dunayevska, L. (1990). Z Jıvogo Djerela: Ukrayinski Narodni Kazkı v Zapısah, Perekazah ta Publikatsiyah Ukrayinskıh Pısmennıkiv. Kiev: Radyanska Şkola.
• Elçin, Ş. (1997). Halk Edebiyatı Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Erginer, G. (2006). Anadolu’da Batıl İnanmalar ve Büyü. E. Işın (Ed.) Elemterefiş - Anadolu’da Büyü ve İnanışlar (ss. 50-61). İstanbul: Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Günay, U. (1983). Türk Masallarında Geleneksel ve Efsanevi Yaratıklar. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 1(1), 21-46.
• Gruşevskıy, M. (1993). İstoriya Ukrayinskoyi Literaturı v 9 tomah. 20 Kasım 2024 tarihinde http://litopys.org.ua/hrushukr/hrush111.htm adresinden erişildi.
• Huziy, R. (2007). Z Narodnoyi Tanatologii: Karpatoznavçi Rozslidı. Lviv: İnstıtut narodoznavstva NAN Ukrayinı.
• Lvova, E., Oktyabrskaya, İ., Sagalayev, A., & Usmanova, M. (2013). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri. Kâinat ve Zaman. Nesneler Dünyası. (Çev. M. Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
• Naumovska, O. (2010). Personajna Sıstema Ukrayinskoyi Çarivnoyi Kazkı u Doslidjennyah Lidiyi Dunayevskoyi. Literatura. Folklor. Problemı Poetıkı, 34, 298-303.
• Naumovska, O. (2020). Konsept “Smert” v Ukrayinskiy Narodniy Kaztsi. Bibliotekarz Podlaski, 4, 70-86.
• Meletinskiy, Y. (1976). Poetika Mifa. Moskova: Nauka.
• Örnek, S. V. (2014). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. Ankara: BilgeSu.
• Öztürk, Ö. (2016). Dünya Mitolojisi. Ankara: Nika Yayınevi.
• Petruhin, V. (2010). Mifı o Zagrobnom Mire: Mifı Raznıh Narodov. Moskova: Astrel.
• Propp, V. (1986). İstoriçeskiye Korni Volşebnoy Skazki. Leningrad: İzdatelstvo Leningradskogo Universiteta. Rosenberg, D. (2003). Dünya Mitolojisi. Ankara: İmge Kitabevi.
• Seyidoğlu, B. (2011). Mitoloji Üzerine Araştırmalar. Metinler ve Tahliller. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Tokarev, S. (1987). Mifı Narodov Mira. Entsıklopediya I. Moskova: Sovetskaya Entsıklopediya.
• Tokarev, S. (1988). Mifı Narodov Mira. Entsıklopediya II. Moskova: Sovetskaya Entsıklopediya.
• Türkmen, F. & Türker, F. (2014). Geleneklerde ve İnançlarda “Demir”. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, XIV(1), 1-8.
• Zavadska, V., Muzıçenko, Y., Talançuk, O. & Şalak, O. (2002). 100 Nayvidomişıh Obraziv Ukrayinskoyi Mifologiyi. Kiev: Orfey.