GÜNEYDOĞU ANADOLU’DA GEÇ ÇANAK ÇÖMLEKSİZ NEOLİTİK’TEN ÇANAK ÇÖMLEKLİ NEOLİTİK’E GEÇİŞTE YONTMATAŞ ENDÜSTRİLER

Yıl 2019, Sayı: 45, 169 - 195, 18.11.2019

Zeynep Beyza Ağırsoy

Öz

Neolitik
Çağ, Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem ve Çanak Çömlekli Neolitik Dönem olmak
üzere ikiye ayrılmaktadır. Söz konusu bu dönemler arasında ekonomide, sosyal hayatta, yerleşim dokusunda, mimaride, inanç
sistemlerinde, ritüellerde, sembolizmde ve her şeyden öte insanların gündelik
kullanım eşyalarında kısmen belirgin bir biçimde farklılaşan geçiş süreci
yaşanmıştır.
Çalışmamız kapsamında Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Çanak Çömleksiz
Neolitik’ten Çanak Çömlekli Neolitik’e geçişin tespit edildiği yerleşimlerin
yontmataş endüstrileri nitelik ve nicelikleri doğrultusunda incelenmiştir. Bu bağlamda, avcı-toplayıcı geçim ekonomisinin yerini tarım ekonomisine
bırakmasıyla birlikte yaşanan değişim ve dönüşümler ele geçen yontmataş
bulgular üzerinden değerlendirilmiştir.
Yapılan inceleme ve karşılaştırmalar sonucunda Çanak Çömleksiz Neolitik
Dönem’den Çanak Çömlekli Neolitik Dönem’e geçiş sürecinin sosyal, kültürel ve
ekonomik hayat üzerindeki etkileri yontmataş bulgular üzerinden ortaya koymak
amaçlanmıştır.Neolitik
Çağ, Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem ve Çanak Çömlekli Neolitik Dönem olmak
üzere ikiye ayrılmaktadır. Söz konusu bu dönemler arasında ekonomide, sosyal hayatta, yerleşim dokusunda, mimaride, inanç
sistemlerinde, ritüellerde, sembolizmde ve her şeyden öte insanların gündelik
kullanım eşyalarında kısmen belirgin bir biçimde farklılaşan geçiş süreci
yaşanmıştır.
Çalışmamız kapsamında Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde Çanak Çömleksiz
Neolitik’ten Çanak Çömlekli Neolitik’e geçişin tespit edildiği yerleşimlerin
yontmataş endüstrileri nitelik ve nicelikleri doğrultusunda incelenmiştir. Bu bağlamda, avcı-toplayıcı geçim ekonomisinin yerini tarım ekonomisine
bırakmasıyla birlikte yaşanan değişim ve dönüşümler ele geçen yontmataş
bulgular üzerinden değerlendirilmiştir.
Yapılan inceleme ve karşılaştırmalar sonucunda Çanak Çömleksiz Neolitik
Dönem’den Çanak Çömlekli Neolitik Dönem’e geçiş sürecinin sosyal, kültürel ve
ekonomik hayat üzerindeki etkileri yontmataş bulgular üzerinden ortaya koymak
amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Güneydoğu Anadolu, Geç Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem, Çanak Çömlekli Neolitik Dönem, Geçiş Süreci, Yontmataş

Kaynakça

• Ağırsoy, Z. B. 2019. Geç Çanak Çömleksiz Neolitik'ten Çanak Çömlekli Neolitik'e Geçişte Görülen Yontmataş Endüstrisi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Algül, G. Ç. 2008. Çanak Çömleksizden Çanak Çömlekli Neolitik Döneme Geçiş Sürecinde Obsidiyen Teknolojisi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Arimura, M. - Balkan Atlı, N. - Borrell, F. - Cruells, W. - Duru, G. - Erim-Özdoğan, A. - Ibanez, J. - Maeda, O. - Miyake, Y. - Molist, M. - Özbaşaran, M. 2001. Akarçay Tepe Kazısı, 1999. N. Tuna - J. Öztürk - J. Velibeyoğlu (ed.), Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 1999 Yılı Çalışmaları, 309-337. Ankara: ODTÜ Tarihsel Çevre Araştırma ve Değerlendirme Merkezi.
• Atalay, İ. - Mortan, K. 2003. Resimli ve Haritalı Türkiye Bölgesel Coğrafyası 2. Baskı. İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Balkan Atlı, N. - Borrell, F. - Buxo, R. - Duru, G. - Ibanez, J. - Maeda, O. - Molist, M. - Özbaşaran, M. - Piquet, R. - Sana, M. - Wattez, J. 2002. Akarçay Tepe 2000. N. Tuna - J. Velibeyoğlu (ed.), Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2000 Yılı Çalışmaları, 287-308. Ankara: ODTÜ Tarihsel Çevre Araştırma ve Değerlendirme Merkezi.
• Bar-Yosef, O. 2001. Lithics And The Social Geographical Configurations Identifying Neolithic Tribes In The Levant. Beyond tools. Redefining PPN Lithic assemblages of the Levant, 437-448.
• Bar Yosef, O. 2014. The Origins of Sedentism And Agriculture in Western Asia. C. Renfrew - P. Bahn (ed.), The Cambridge World Prehistory, 1408-1438. Cambridge: Cambridge University Press.
• Beile-Bohn, M. - Gerber, C. - Morsch, M. - Schmidt, K. 1998. Neolitische Forschungen in Obermesopotamien. Gürcütepe und Göbekli Tepe. Istanbuler Mitteilungen, 48, 5-78.
• Binder, D. 2008. Technologie Lithique Et Comportement Social Dans le PPN de Çayönü Tepesi (Turquie): Un Aperçu à Travers L'analyse Des Matières Premières. Paléorient, 5-21.
• Borrell, F. 2007a. Single-platform blade knapping in the Middle Euphrates Valley during the mid VIIIth Millenium Cal. BC. Anatolia Antiqua, 15(15), 1-16.
• Borrell, F. 2007b. From PPNB to PN: Chipped Stone Industries of The Middle Euphrates Valley. New data, new interpretations. Neo-Lithics, 1(07), 33-37.
• Borrell, F. 2010. Characterizing flint outcrops in secondary position. A study case: the Euphrates terraces and their exploitation during the 8th-7th millennia cal BC. Publications de la Maison de l'Orient et de la Méditerranée, 56(1), 117-128.
• Borrell, F. 2011. Changes in Chipped Stone Industries in South-Eastern Anatolia: Akarçay Tepe (7,600- 6,800 cal. BC). Paper presented at the Proceedings of the Sixth PPN Conference on Chipped and Ground Stone Artefacts in the Near East, Manchester.
• Borrell, F. (2015). Further remarks about lithic production at Akarçay tepe (middle Euphrates valley) during the late PPNB. Broadening Horizons 4: A Conference of Young Researchers Working in the Ancient Near East, Egypt and Central Asia. Archaeopress, Oxford.
• Borrell Tena, F. 2006. La gestión de los recursos minerales silíceos en las primeras comunidades campesinas en el valle medio del Éufrates; VIIIº-VIIº milenios Cal. BC Implicaciones socioeconómicas del proceso de producción lítico. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Universitat Autònoma de Barcelona, Barcelona.
• Caneva, I. - Conti, A.-M. - Lemorini, C. - Zampetti, D. 1994. The Lithic Production at Çayönü: a Preliminary Overview of the Aceramic Sequence. H. G. Gebel - S. K. Kozlowski (ed.), Neolithic Chipped Stone Industries of the Fertile Crescent, Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence, and Enviroment 1, 253-266. Berlin: ex oriente.
• Caneva, I. - Iovino, M. R. - Lemorini, C. - Özdoğan, A. - Zampetti, D. 2001. A Combined Analysis of Lithic Assemblages from Çayönü. Beyond Tools. Redefining the PPN Lithic Assemblages of the Levant Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence and Environment 165-182. Berlin: ex oriente.
• Caneva, I. - Lemorini, C. - Daniela, Z. 1996. Lithic Technology and Functionality Through Time and Space at Çayönü. S. K. Kozlowski - H. G. Gebel (ed.), Neolithic Chipped Stone Industries of the Fertile Crescent, and Their Contemporaries in Adjacent Regions, Studies in Early Near Eastern Production, Subsistence, and Enviroment 3, 385-402. Berlin: ex oriente.
• Caneva, I. - Lemorini, C. - Zampetti, D. 1998. Chipped Stones at Aceramic Çayönü: Technology, Activities, Traditions, Innovations. G. Arsebük - M. J. Mellink - W. Schirmer (ed.), Light on Top of the Blackhill. Studies Presented to Halet Çambel, 199-205. İstanbul: Ege Yayınları.
• Cauvin, M.-C. 1983. Les Faucilles Préhistoriques Du Proche-Orient Données Morphologiques Et Fonctionnelles. Paléorient, 63-79.
• Coşkunsu, G. 2007. The End of the Pre-Pottery Neolithic in the Middle Euphrates Valley. The Lithic Assemblages of Mezraa Teleilat, Southeastern Turkey. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Harvard University,
• Davis, J. - Simmons, A. - Mandel, R. - Rollefson, G. - Kafafi, Z. (1990). A Postulated Early Holocene Summer Precipitation Episode in the Levant: Effects on Neolithic Adaptations. 55th annual meeting, Society for American Archaeology, Las Vegas.
• Davis, R. S. 1988. Preliminary Notes on the Gritille Neolithic Chipped Stone Industry. Anatolica, XV, 93-97.
• Erim-Özdoğan, A. 2007. Çayönü. M. Özdoğan - N. Başgelen (ed.), Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu Avrupaya Yayılımı Türkiye’de Neolitik Dönem, Yeni Kazılar, Yeni Bulgular, 57-97. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Erim-Özdoğan, A. 2011a. Çayönü. M. Özdoğan - N. Başgelen - P. I. Kuniholm (ed.), The Neolithic In Turkey New Excavations & New Research, The Tigris Basin, 185-269. İstanbul: Archaeology & Art Publications.
• Erim-Özdoğan, A. 2011b. Sumaki Höyük. A New Neolithic Settlement in the Upper Tigris Basin. M. Özdoğan - N. Başgelen - P. I. Kuniholm (ed.), The Neolithic In Turkey New Excavations & New Research, 1. The Tigris Basin, 19-60. İstanbul: Archaeology & Art Publications.
• Erinç, S. 1980. Kültürel Çevrebilim Açısından Güneydoğu Anadolu. H. Çambel - R. J. Braidwood (ed.), İstanbul ve Chicago Üniversiteleri Karma Projesi Güneydoğu Anadolu Tarihöncesi Araştırmaları, 65-72. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Erlat, E. 2009. İklim Sistemi Ve İklim Değişmeleri Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları No: 105. İzmir: Ege Üniversitesi Basımevi.
• Goring-Morris, N. - Belfer-Cohen, A. 2010. " Great Expectations," or the Inevitable Collapse of the Early Neolithic in the Near East Nigel Goring-Morris and Anna Belfer-Cohen. Becoming Villagers: Comparing Early Village Societies, 6, 62.
• Hauptmann, H. - Özdoğan, M. 2007. Anadolu’da Neolitik Devrim. Vor 12000 Jahren in Anatolien: die ältesten Monumente der Menschheit, 404-410.
• Köhler-Rollefson, I. 1988. The Aftermath Of The Levantine Neolithic Revolution In The Light Of Ecological And Ethnographic Evidence. Paléorient, 87-93.
• Kutlu, L. - Erim-Özdoğan, A. - Çakır Altundağ, E. 2018. Archaeobotanical studies at Sumaki Höyük (Batman, Turkey) in 2014. Eurasian Journal of Forest Science, 6(2), 26-34.
• Maeda, O. 2007. Meanings of obsidian exchange and obsidian use at Akarçay Tepe. Systèmes techniques et communautés du Néolithique précéramique au Proche-Orient.[Technical Systems and Near Eastern PPN Communities], 245-254.
• Maeda, O. 2009. The Materiality of Obsidian and the Prectice of Obsidian Use in the Neolithic Near East. Yayınlanmamış Doktora Tezi, The University of Manchester,
• Nishiaki, Y. 1990. Corner-Thinned Blades: A New Obsidian Tool Type from a Pottery Neolithic Mound in the Khabur Basin, Syria. Bulletin of the American Schools of Oriental Research, 5-14.
• Özbaşaran, M. - Molist, M. 2007. Akarçay Tepe: Orta Fırat'ta Neolitik Döneme Ait Yeni Bir Yerleşme. M. Özdoğan - N. Başgelen (ed.), Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu Avrupaya Yayılımı Türkiye’de Neolitik Dönem, Yeni Kazılar, Yeni Bulgular, 179-187. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Özdoğan, M. 1994. Çayönü: The Chipped Stone Industry of the Pottery Neolithic Layers. Neolithic Chipped Stone Industries of the Fertile Crescent, 267-277.
• Özdoğan, M. 2007. Mezraa-Teleilat. M. Özdoğan - N. Başgelen (ed.), Anadolu’da Uygarlığın Doğuşu Avrupaya Yayılımı Türkiye’de Neolitik Dönem, Yeni Kazılar, Yeni Bulgular, 189-201. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Özdoğan, M. 2011. Mezraa-Teleilat. M. Özdoğan - N. Başgelen - P. I. Kuniholm (ed.), The Neolithic In Turkey New Excavations & New Research, The Euphrates Basin, 203-260. İstanbul: Archaeology & Art Publications.
• Redford, S. 1986. Excavations at Gritille (1982–1984): The Medieval Period A Preliminary Report. Anatolian Studies, 36, 103-136.
• Rollefson, G. - Köhler-Rollefson, I. 1989. The Collapse of Early Neolithic Settlements in the Southern Levant. I. Hershkovitz (ed.), People and Culture in Change, BAR International Series, 73-89. Oxford.
• Schmidt, K. 1988. Nevali Çori: Zum Typenspektrum der Silexindustrie und der übrigen Kleinfunde. Anatolica, 15, 161-201.
• Simmons, A. H. 2007. The Neolithic Revolution In The Near East: Transforming The Human Landscape: University of Arizona Press.
• Tekin, H. 2017. Tarihöncesinde Mezopotamya Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.
• Ullah, I. 2013. The Consequence of Human Landuse Strategies During the PPNB-LN Transition: A Simulation Modeling Approach. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Arizona State University,
• Voigt, M. M. 1985. Village on the Euphrates: Excavations at Neolithic Gritille in Turkey. Expedition, 27(1), 10-24.
• Voigt, M. M. 1988. Excavations at Neolithic Gritille. Anatolica, XV, 215-232.
• Voigt, M. M. - Ellis, R. S. 1981. Excavations at Gritille, Turkey: 1981. Paléorient, 87-100.