Hacılar Kronoloji Sorunu ve Yeni Bir Yaklaşım Gereksinimi

Yıl 2021, Sayı: 47, 115 - 136, 20.12.2021

Sinem Türkteki

https://doi.org/10.36891/anatolia.957797

Öz

Anadolu’da Neolitik Dönem bulgularının ilk kez ortaya çıkışı, J. Mellaart’ın 1957-1960 yıllarında yapmış olduğu Hacılar Kazısı ile gerçekleşmiştir. İlerleyen yıllarda, Pisidya/Göller Bölgesi’nde gerçekleştirilen araştırmalar ve devam eden kazılar neticesinde, söz konusu bölgenin Çanak-Çömlekli Neolitik Dönem boyunca yoğun olarak iskân edildiğini anlaşılsa da, bu sürecin öncesine tarihlenen arkeolojik veriler son derece sınırlıdır. Hacılar şimdilik, söz konusu bölge-nin, Akeramik Neolitik tabakalar içeren tek kazısı konumundadır. Bu sebeple de bölgede yerleşik hayatın başlangıcı yaklaşık olarak MÖ 8000’lere kadar geri gitmektedir. Ancak, Pisidya/Göller Bölgesi’nde uzun yıllardır araştırma ve kazılar yapan Duru, Hacılar Nekropol aramaları çalışmalarında elde ettiği arkeolojik veriler neticesinde, Mellaart’ın oluşturduğu stratigrafiye dayanan kronolojik düzeni yeniden ele alarak yorumlamıştır. Hacılar’ın özellikle Akeramik Neolitik Dönem tabakalarının tarihlendirilmesi halen birçok araştırmacı tarafından tartışmalı olup söz konusu tabaka-lar, bu çalışma ile mevcut arkeolojik veriler ışığında ve yeni bir bakış açısıyla değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bu değer-lendirme sırasında, bölgede ve Anadolu yarımadasında Hacılar’ın kazılmasından yıllar sonra ortaya çıkan ve Neolitik Dönem ile ilgili bilgilerimizi baştan kurgulayan pek çok yerleşmenin verilerinden de faydalanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Neolitik, Kronoloji, Radyokarbon, Pisidya/Göller Bölgesi, Hacılar

Kaynakça

• Baird 2007 D. Baird, “Pınarbaşı: Orta Anadolu’da Epipaleolitik Konak Yerinden Yerleşik Köy Yaşamına”, içinde: M. Özdoğan – N. Başgelen (eds.), Türkiye’de Neolitik Dönem: Anadolu Uygarlığının Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı; Yeni Kazılar, Yeni Bulgular (İstanbul 2007) 285-311.
• Baird – Baysal 2010 D. Baird – A. Baysal, “Boncuklu Höyük Projesi: Orta Anadolu’da Tarımın, Yerleşik Hayata Geçişin ve Hayvancılığın Başlangıcının Araştırılması”, Kazı Sonuçları Toplantısı 33/4, 2010, 263-271.
• Baird ve diğ. 2011 D. Baird – O. Bar-Yosef – A. Baysal – A. Fairbairn, “The First Farmers Of Central Anatolia: The Boncuklu Project”. Heritage Turkey: British Institute of Ankara Research Reports Vol. 1, 2011, 15-17.
• Brami – Heyd 2011 M. Brami – V. Heyd, “The origins of Europe’s first farmers: The role of Hacılar and Western Anatolia, fifty years on”. Praehistorische Zeitschrift 86 (2), Berlin, 165-206.
• Çalık 2019 E. D. Çalık, Neolitik Dönem’de Pisidya / Göller Bölgesi Mimari ve Çanak Çömlek Geleneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi (Bilecik 2019).
• Çelik 2005 B. Çelik, Şanlıurfa-Yeni Mahalle, Karahan Tepe, Sefer Tepe ve Hamzan Tepe Yerleşimlerinin Işığı Altında Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem, Yayınlanmamış Doktora Tezi (Ankara 2005).
• Dedeoğlu 2010 F. Dedeoğlu, Neolitik Çağdan Erken Tunç Çağ Sonuna Kadar Yukarı Menderes Havzası: Kültürel, Sosyal ve Ekonomik Süreç, Yayınlanmış Doktora Tezi (İzmir 2010).
• Dedeoğlu 2014 F. Dedeoğlu, “Yukarı Menderes Havzası Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağ Yerleşimlerinin Materyal Kültür ve İskân Düzeni Bağlamında Değerlendirilmesi” Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 18, 2014, 33-56.
• Duru 1994a R. Duru, “Hacılar’ın En Eski Kültürleri Gerçekten Çanak Çömleksiz Neolitik mi idi?”, Anadolu Araştırmaları 13, İstanbul, 1-15.
• Duru 1994b R. Duru, Kuruçay Höyük I (Ankara 1994).
• Duru 2007 R. Duru, ''Göller Bölgesi Neolitiği Hacılar- Kuruçay Höyüğü - Höyücek - Bademağacı Höyüğü'', içinde: M. Özdoğan – N. Başgelen (eds.), Türkiye’de Neolitik Dönem: Anadolu Uygarlığının Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı; Yeni Kazılar, Yeni Bulgular (İstanbul 2007) 331-361.
• Duru 2008 R. Duru, M.Ö 8000’den M.Ö 2000’e Burdur-Antalya Bölgesi’nin Altıbin Yılı (İstanbul 2008). Duru 2010 R. Duru, Elli Yıllık Bir Arkeoloji Öyküsü: Hacılar (İstanbul 2010).
• Duru 2013 R. Duru, “Burdur Bölgesi Prehistorik Kültür Dönemlerinin İsimlendirilmesiyle İlgili Bazı Düşünceler”, Adalya XVI, 2013, 1-14.
• Duru 2016 R. Duru, Tarım'dan Yazı'ya Burdur Yöresi ve Yakın Çevresi'nin Altıbin Yılı (M.Ö 8000’den M.Ö 2000) (Antalya 2016).
• Duru – Umurtak 2019 R. Duru – G. Umurtak, Bademağacı Höyüğü Kazıları. Neolitik ve Erken Kalkolitik Çağ Yerleşmeleri I/Excavations at Bademağacı Höyük. The Neolithic and Early Chalcolithic Settlements (İstanbul 2019).
• Duru – Özbaşaran 2005 G. Duru – M. Özbaşaran, “Non-Domestic” Site in Central Anatolia”, Anatolia Antiqua XIII, 2005, 15-28.
• Esin 1996 U. Esin, “Onbin Yıl Öncesinde Aşıklı: İç Anadolu’da Bir Yerleşim Modeli”, içinde: Yıldız Sey (ed.), Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleşme, Habitat II (İstanbul 1996) 31-42.
• Esin – Harmankaya 2007 U. Esin – S Harmankaya, “Aşıklı Höyük”, içinde: M. Özdoğan – N. Başgelen (eds.), Türkiye’de Neolitik Dönem: Anadolu Uygarlığının Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı; Yeni Kazılar, Yeni Bulgular (İstanbul 2007) 255-272.
• Hauptmann 2007 H. Hauptmann , “Nevali Çori ve Urfa Bölgesinde Neolitik Dönem: Genel Bir Bakış”, içinde: M. Özdoğan – N. Başgelen (eds.), Türkiye’de Neolitik Dönem: Anadolu Uygarlığının Doğuşu ve Avrupa’ya Yayılımı; Yeni Kazılar, Yeni Bulgular (İstanbul 2007) 131-165.
• Goren – Goring 2008 Y. Goren – A. N. Goring Morris, “Early Pyrotechnology in the Near East: Experimental Lime Plaster Production at the PPNB Site of Kfar HaHoresh, Israel”, Geoarchaeology 23 (6), 2008, 779-798.
• Güler ve diğ. 2013 G. Güler – B. Çelik – M. Güler, “New Pre-Pottery Neolithic sites and cult centres in the Urfa Region”, Documenta Praehistorica XL, 2013, 291-303.
• Kingery ve diğ. 1988 D. W. Kingery – P. B. Vandiver – M. Pickett, “The Beginnings of Pyrotechnology, Part II: Production and Use of Lime and Gypsum Plaster in the PrePottery Neolithic Near East”, Journal of Field Archaeology 15, 1988, 219-244.
• Kolankaya 2012 N. Kolankaya, “Anadolu’da Erken Prehistorik Dönem Kırmızı Aşı Boyası Kullanımı”, Anatolia 38, 2012, 29-51.
• Kuzucuoğlu 2015 C. Kuzucuoğlu, “The Neolithic in Anatolia at the Regional Scale. Some issues concerning chronology and environmental contexts”, içinde: N. Carcaud, G. Arnaud-Fassetta (eds.), La Géoarchéologie Française au XXİe Siècle (Paris 2015) 129-143.
• Mellaart 1958 J. Mellaart, “Excavations at Hacılar. First Preliminary Report”, Anatolian Studies Vol. 8, 1958, 127-156.
• Mellaart 1961 J. Mellaart, “Excavations at Hacılar: Fourth Preliminary Report, 1960”, Anatolian Studies Vol. 11, 1961, 39-75.
• Mellaart 1970 J. Mellaart, Excavations at Hacılar I-II (Edinburgh 1970).
• Özbaşaran 2003 M. Özbaşaran, “Musular-Aşıklı İlişkisinde Kireç Tabanlı Yapılar”, içinde: M. Özdoğan, H. Hauptmann, N. Başgelen (eds.), Ufuk Esin’e Armağan. Köyden Kente, Yakın Doğu’da İlk Yerleşimler (İstanbul 2003) 361-372.
• Özbaşaran 2019 M. Özbaşaran, “Tarihöncesinin Renk Dünyasında Kırmızı”, içinde: Y. Ersoy, E. Koparal, G. Duru, Z. Aktüre (eds.), Arkeoloji ve Göstergebilim, Tematik Arkeoloji Serisi 3 (İstanbul 2019) 21-33.
• Özbaşaran ve diğ. 2010 M. Özbaşaran – G. Duru – D. Teksöz – S .Omacan, “Yaşayan Geçmiş Aşıklı Höyük”, Türkiye Bilimler Akademisi Kültür Envanteri Dergisi (TÜBA-KED) 8, 2010, 7-20.
• Özdoğan 1994 A. Özdoğan, Çayönü Yerleşmesinin Çanak Çömleksiz Neolitikteki Yeri (Küçük Buluntuların Yardımıyla), Yayınlanmış Doktora Tezi (İstanbul 1994).
• Özdoğan 2018 M. Özdoğan, “Neolitik Adlamasının Dünden Bugüne Değişen Tanımı”, Azərbaycan Arxeologiyası Cild 21 № 1, 2018, 12-39
• Özdöl 2007 S. Özdöl, “Anadolu Platosunda En Eski Çanak Çömlekli Neolitik: “Erken Gelenek”. Orta Anadolu ve Göller Yöresi Kanıtları” Arkeoloji Dergisi X, 2007, 33-55.
• Sagona – Zimansky 2015 A. Sagona – P. Zimansky, Türkiye'nin En Eski Eski Kültürleri (İstanbul 2015). Schmidt 2011 K. Schmidt, “Göbeklitepe”, içinde: M. Özdoğan, N. Başgelen, P. Kuniholm (eds.), Neolithic in Turkey. New Excavations and New Research. Vol. 2- The Euphrates Basin (İstanbul 2011) 41-83.
• Schoop 2002 U. Schoop, “Frühneolithikum im südwestanatolischen Seengebiet? Eine kritische Betrachtung”, içinde: R. Aslan, S. Blum, G. Kastl, F. Schweizer, D. Thumm (esd.), In Mauerschau. Festschrift für Manfred Korfmann (Remshalden- Grunbach 2002) 421-436.
• Schoop 2005 U. Schoop, Das Anatolische Chalkolithikum: Eine Chronologische Untersuchung zur Vorbronzezeitlichen Kultursequenz im Nördlichen Zentralanatolien und den Angrenzenden Gebieten (Remshalden 2005).
• Thissen 2002 L. Thissen, "CANeW 14C databases. Anatolia, 10000-5000 cal BC", içinde: F. Gerard, L. Thissen (eds.), The Neolithic of Central Anatolia.Internal Developments and External Relations During the 9th-6th Millennia CAL BC: Proceedings of the International CANeW Table Ronde (Istanbul 2002) 299-337.
• Thissen 2010 L. Thissen, “The Neolithic-Chalcolithic Squence in the SW Anatolian Lakes Region”, Documenta Praehistorica XXXVII, 2010, 269-282.