Common Idioms Used in Azerbaijani Turkish and Van Küresin Dialect

Yıl 2024, , 63 - 84, 30.04.2024

Hami Akman

https://doi.org/10.18506/anemon.1310276

Öz

In the most general terms, idioms can be defined as formulaic phrases consisting of at least two words that have gained a figurative meaning by being more or less stripped of their literal meaning. Turkish has had a very rich existence of idioms since its first use. This richness is not only in the written languages of Turkish; It also shows itself in their mouths. One of these dialects is the Van Küresin dialect, also known as the Van dialect. Although the Van Küresin dialect is known as the Turkish dialect of Turkey, many of its features bring it closer to Azerbaijani Turkish. Azerbaijani Turkish is a group of dialects located in the eastern area of Western Turkish and the written language that developed in this area. Western Turkish, which has been used since the 13th century until today, has been divided into two separate branches over time: Ottoman Turkish and Azerbaijani Turkish. Therefore, Azerbaijani Turkish is called Eastern Oghuz, and Ottoman Turkish is called Western Oghuz. In this study, common idioms used in Azerbaijani Turkish and Van Küresin dialect are discussed. In both languages, 113 common idioms have been identified. These idioms are found in various forms (adjective phrase, preposition group, etc.). Idioms are listed in alphabetical order. Care was taken to ensure that these were not used in the written language of Turkey Turkish. At the end of the study, a list of "resource persons" compiling the idioms in the Van Küresin dialect is included.

Anahtar Kelimeler

Idiom, Azerbaycan Türkish, dialect of the Van Küresin, common idioms

Azerbaycan Türkçesiyle Van Küresin Ağzında Kullanılan Ortak Deyimler

Öz

Deyim, en genel ifadelerle gerçek anlamından az ya da çok sıyrılarak mecaz bir anlam kazanmış, en az iki kelimeden oluşan kalıplaşmış söz dizileri olarak tanımlanabilir. Türkçe ilk kullanıldığı dönemlerden itibaren oldukça zengin bir deyim varlığına sahip olmuştur. Bu zenginlik Türkçenin sadece yazı dillerinde değil; aynı zamanda ağızlarında da kendisini göstermektedir. İşte bu ağızlardan birisi de Van ağzı olarak da bilinen Van Küresin ağzıdır. Van Küresin ağzı her ne kadar Türkiye Türkçesi ağzı olarak bilinse de taşıdığı birçok özellik onu daha çok Azerbaycan Türkçesine yaklaştırmaktadır. Azerbaycan Türkçesi, Batı Türkçesinin doğu sahasında yer alan ağızlar topluluğu ve bu sahada gelişen yazı dilidir. 13. yüzyıldan günümüze kadar kullanılan Batı Türkçesi zamanla Osmanlı Türkçesi ve Azerbaycan Türkçesi olarak iki ayrı kola ayrılmıştır. Bundan dolayı Azerbaycan Türkçesine Doğu Oğuzcası, Osmanlı Türkçesineyse Batı Oğuzcası denir. Bu çalışmada Azerbaycan Türkçesi ile Van Küresin ağzında kullanılan ortak deyimler ele alınmıştır. Söz konusu her iki dilde, 113 ortak deyim tespit edilmiştir. Bu deyimlere çeşitli kalıplarda rastlanmaktadır (sıfat tamlaması, edat grubu vs.). Deyimler alfabetik sıra gözetilerek sıralanmıştır. Bunların, Türkiye Türkçesi yazı dilinde kullanılmayanlardan oluşmasına dikkat edilmiştir. Çalışmanın sonunda Van Küresin ağzındaki deyimlerin derlendiği “kaynak kişi”lerin listesine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Deyim, Azerbaycan Türkçesi, Van Küresin ağzı, ortak deyimler

Destekleyen Kurum

Yok

Kaynakça

• Altaylı, S. (2015). Azerbaycan Türkçesi deyimler sözlüğü. Prestij Matbaası.
• Aksoy, Ö. A. (2017). Atasözleri ve deyimler sözlüğü 1-2 (1. Baskı). İstanbul: İnkılap Yayınları.
• Azәrbaycan Milli Elemler Nәsimi adına Dilçilik İnstitutu (2006). Azәrbaycan dilinin izahlı lüğәti.
• Bulak, Şahap, (2015), Van Küresin ağzı. [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. İnönü Üniversitesi.
• Bulak, Ş. (2016). Van Küresin ağzında deyimler. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, s. 56, ss. 837-857.
• Bulak, Ş. (2021). Van Küresinli ağzı ile Azerbaycan Türkçesinin ortak özellikleri, International Journal Of Social, Humanies and Administrative Sciences, 7(44), ss.1553-1568.
• Buran, A., & Alkaya, E. (2007). Çağdaş Türk lehçeleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Çoyuksöken, Y. (2004). Türkçe atasözleri ve deyimler sözlüğü. İstanbul: Toroslu Kitaplığı.
• Eratalay, S. (2021). Horasan’dan Küresin’e bir sözcüğün izinde. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (Van özel sayısı) ss. 611-628.
• Ebinç, S. Y. (2008). Doğu Anadolu düzeninde aşiret-cemaat-devlet (1839-195). [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Ergin, M. (2012), Türk dil bilgisi (1.Baskı). İstanbul: Bayrak Basım, Yayım Tanıtım.
• Ergin, M. (2009). Dede Korkut kitabı 1-2 (7. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Hatiboğlu, V, (1972). Türkçenin sözdizimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Karaağaç, G. (2022). Dil bilimi terimleri sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017). Dil bilgisi terimleri sözlüğü (5. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2017). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi (5. Baskı). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Levendoğlu, M. F (2006). Küresinliler örneğinde kültürel kimlik (Küresinlilerin sosyo-kültürel yapısı). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi.
• Oğur, Ü. (2019), Van Azeri ağzı, inceleme, metin, sözlük. [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Tezcan, S. & Hendrik, B. (2018). Dede Korkut oğuznameleri (4. Baskı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Topaloğlu, A. (2019). Karşılaştırmalı dil bilgisi terimleri sözlüğü (1. Baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2019). Derleme sözlüğü.