Rıza Şah'ın Kılık Kıyafette Birlik Politikasına Şii ve Sünni Ulemanın Muhalefeti ve İsyanlar

Yıl 2025, Cilt: 13 Sayı: 3, 1512 - 1533, 30.12.2025

Kenan Demirel

https://doi.org/10.18506/anemon.1690929

Öz

Tarih boyunca çok sayıda işgale uğrayan, farklı millet ve hanedanlar tarafından yönetilen İran, 1920 yılında Rıza Han’ın gerçekleştirdiği darbeye kadar siyasi bütünlükten yoksun kaldı. Ayrıca din adamlarının yönetim, yargı ve eğitim alanlarındaki ve muhafazakâr halk üzerindeki etkisi devam etti. 1925 yılında Kacar hanedanlığına son vererek Pehlevî hanedanlığını meclisin, ulema ve aydınların desteğiyle ilan eden Rıza Han, 1941 yılında tahtan ayrılıncaya kadar ülkesini Batı tarzı yeniliklerle değiştirip dönüştürdü. İran’da Avrupa tarzı modern bir ulus devlet vücuda getirmeye çalışan Rıza Şah, bu amacı doğrultusunda çok sayıda radikal reforma imza attı. Farsça resmi dil ilan edilerek yerel dillerle okuyup yazmak ve konuşmak yasaklandı, aşiretler silahsızlandırılarak merkezi otorite güçlendirildi, yeni bir medeni kanun kabul edildi, eğitim, ulaşım, sanayi ve sağlık gibi alanlarda ciddi yatırımlar yapıldı. Topluma modern bir görünüm kazandırma amacıyla giyim kuşam konusunda da birtakım düzenlemeler yapıldı. Ancak bu reformlar icra edilirken ülkenin iç dinamikleri ve muhafazakâr yapısı göz ardı edildi ve bu da Rıza Şah döneminde bazı önemli isyanların ortaya çıkmasına neden oldu.
Bu çalışmada İran’ın modernleştirilmesi adına gerçekleştirilen kılık kıyafette birlik düzenlemesi ve bu düzenlemeye karşı din adamları liderliğinde başlatılan muhalefet ve iki önemli isyan ele alınacaktır.

Opposition of Shia and Sunni Ulema to Reza Shah's Uniformity in Dress and Revolts

Öz

Iran, which has been subjected to numerous invasions throughout history and ruled by different nations and dynasties, lacked political unity until the coup carried out by Reza Khan in 1920. In addition, the influence of the clergy in the administration, judiciary, and education and on the conservative public continued. Reza Khan, who ended the Qajar dynasty in 1925 and declared the Pahlavi dynasty with the support of the parliament, ulema and intellectuals, changed and transformed his country with Western-style innovations until he ascended the throne in 1941. Reza Shah, who tried to create a modern European-style nation-state in Iran, undertook many radical reforms to achieve this goal. Persian was declared the official language and reading, writing and speaking local languages were prohibited, the tribes were disarmed and the central authority was strengthened, a new civil code was adopted, and serious investments were made in areas such as education, transportation, industry and health. In order to give society a modern appearance, some regulations were made regarding clothing. However, while these reforms were being implemented, the internal dynamics and conservative structure of the country were ignored, and this led to some important rebellions during the Reza Shah period.
This study will examine the uniformity of dress regulation implemented in the name of modernization of Iran, the opposition led by the clergy against this regulation, and two important rebellions.

Anahtar Kelimeler

Iran , Reza Shah , Dress Code Regulation , Pahlavi Hat

Kaynakça

• Abrahamian, E. (2018). Modern İran Tarihi. (D. Şendil, Çev., 5. Baskı). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Abrahamian, E. (1983). Iran Between Two Rovolutions. Princeton University Press.
• Amanat, A. (2017). Iran A Modern History. Yale Univerty Press.
• Arfa, H. (1946). Under Five Shahs. John Murray Press.
• Avery, P. (1373/1994). Târih-i Muâssır-ı İran (Ez Tesis-i Silsile-yi Pehlevî Ta Kûdetâ-yı 28 Mordad 1332). II. (M. R.
• Mehrâbadî, Terc.). Neşr-i Mûesse-yi Matbûât-ı Âtâî.
• Beluriyan, G. (1379/2000). Berg-i Sebz (Âlê Kûk). (R. Heberî , Terc.). İntişarât-i Mûessese-yi Hıdmat-ı Ferheng-i Resa.
• Chehabi, H. (2004). Dress Codes for Men in Turkey and Iran. Touraj Atabaki-Erik J. Zürcher (Ed). Men Of Order Authoritarian Modernization Under Atatürk And Reza Shah. I.B. Tauris Press. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi. İran’ın Modernleşme Programımızı Aynen Tatbikine Dair Makale. Fon Kodu: 502. Kutu: 22591. Gömlek:98993. Sıra: 1.
• Erden, M. S. (2017). Türkiye ve İran'da Vatandaşlık ve Etnisite. (1. Baskı). Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Gazi, H. F. (1370/1992). Salhâ-yı Izdırab. Neşriyât-ı Selâhaddin Eyyûbî.
• Hukumat, A. A. (1355/1976). Sî Hatıra Ez Asr-ı Ferhende-yi Pehlevî. İntişarât-ı Pars.
• Hezerî, S. (1387/2008). Coğrafya-yı Kurdistan-ı Mukriyân Bâ Tâkid-i Ber Hûze-yi Zab (Şehristanhâ-yı Sedeşt, Bane, Piranşehr, Mahabad, Bukân, Sakız, Neğede ve Eşneviye). İntişÂrât-ı Nağûs. Senendec.
• Ittıla’ât. 4 Behmen 1307/24 Ocak 1929. Şomare: 687.
• İvanov, M. S. (1337/1958). Tarih-i Novin-i İran. (Tizâbî , Terc.). İntişârât-ı İslûc.
• Katouzian, H. (1981). The Political Economy of Modern Iran (Despotism and Pseudo-Modernism). The Macmillian Press.
• Kûşiş. 26 Tir 1314/18 Temmuz 1935. Şomare: 157.
• Kûşiş. 25 Tir 1314/17 Temmuz 1935. Şomare: 156.
• Mehdigelî Hidâyet Muhber’us-Saltana (1344/1965). Hâtırât-ı Hâtırât (Tûşele Ez Târih-i Şeş Pâdişâh ve Gûşe Ez Duvre-yi Zindegi-yi Men). Neşr-i Ketabfurûşi-yi Zevvâr.
• Mekkî, H. (1362/1983). Tarih-i Bist Sâle-yi İran (Istıhkâm-ı Diktatori-yi Rıza Şah Pehlevi). V. İntişârât- ı Ûlmî.
• Muhsin Sadr’ül-Eşrâf. (1364/1985). Hatırat-ı Sadr’ül-eşrâf. İntişarat-ı Vehid.
• Samedî, S. M. (1373/1994). Negâh-î Be Tarihî Mehabad. İntişarât-ı Rehru-yı Mahabad.
• Silâh, M. (1384/2005). Keşf-i Hicâb (Zeminehâ, Vakoneşhâ ve Peyâmedhâ). Neşr-i Muessese-yi Muta’âlat ve Pejûheşhâ-yı Siyasi.
• Soleymanîyân, M., S. Yarî, & Z. Eminî. (1399/2020). Vakâvî-yi Evâmil ve Cihetgirî-yi Gıyam-ı Molla Halil Mengever (1334) Aleyh-i Siyaset-i Rıza Şah Bera-yı Muttehidelşekl Kerden-i Libâs. Feslnâme-yi Ûlmî-Pejuheş-i Tarih-i İslam, 21 (81), 169-196. hiq.2020.68966/10.22081:doi
• Şehbazî, A. (1387/2008). Zuhûru Sukûtu Saltanat-ı Pehlevî (Hatırat-ı Erteşbed Hüseyin Ferdovs). I. İntişârât-ı İttilaat.
• Şehristanî, N. V. (1388/2009). Siyaset-i ‘Aşâyir-i Devlet-î Pehlevi-yi Evvel. Neşr-i Tarih-i İran.
• Şerefkendî, A. (1393/2014). Şelem Şorbâ (Hudzindeginâme-yi Ustâd Abdurrahman Şerefkendî-Hejâr). (Tercüme. R. K. Mucaver). Neşr-i Âna.
• Telûî, M. (1376/1997). Men û Bıraderem (Hatırat-ı Eşref Pehlevi). Neşr-i Ûlum.