Molla Halil Siirdî’ye (1754-1843) Göre Kabir Hayatı

Yıl 2020, Cilt: 8 Sayı: 5, 1633 - 1639, 14.10.2020

Serkan Tekin

https://doi.org/10.18506/anemon.762339

Öz

Molla Halil Siirdî, 1750-1843 yılları arasında yaşamış, hayatı, eserleri ve düşünceleriyle yaşadığı devrin ilim ve fikir hayatına yön vermiş önemli âlimlerden biridir. Yazdığı ilmî eserlerle kendi dönemindeki medrese mensuplarının ve ilim çevrelerinin dikkatini çekmiş, hoca ve talebelerin ilim ve fikir dünyalarının şekillenmesinde etkili olmuştur. Biz bu makalede, başta Molla Halil’in kendi eserleri olmak üzere bu konuda yazılmış diğer kitap, tez, madde, makale vb. kaynaklardan yararlanarak onun “Kabir Hayatı” konusuna yaklaşımını inceleme konusu yaptık. Makalenin başında önce Molla Halil’in hayatı, tahsili ve eserleri konularında kısa bilgiler verdik. Sonra “Kabir Hayatı” kavramlarının kelime ve terim anlamları ile mezheplerin bu konudaki görüşlerini tespite çalıştık. Kabir hayatı, insanın öldükten sonra kıyametin kopmasına kadar geçirdiği hayatını kapsar. Molla Halile göre, günahkâr olan mümin öldükten sonra kabirde azap görür. Ancak günahı olmayan mümin öldükten sonra kabirde mükâfat alır. Sorgu melekleri kabirdeki ölüleri sorguya çekerler. Bazı Mutezile âlimlerine göre ise kabir suali de kabir azabı da yoktur.

Anahtar Kelimeler

Kelam., Siirt,, Molla Halil, Kabir,

Intermediate Realm (Grave Life) According Mullah Khalil Siirdî

Öz

Mullah Khalil Siirdi is one of the important scholars who lived between 1750-1843 and he guided the scientific and intellectual life with his works and thoughts. With the scientific works he wrote, he attracted the attention of the madrasah members and scientific circles of his time and was influential in shaping the science and intellectual world of scholars and students. In this article, we have made the subject of Mullah Khalil's own works, examining his approach to “intermediate realm” by making use of other books, theses, articles, and article resources written on this subject. At the beginning of the article, we first gave brief information about the life, collection and works of Mullah Khalil. Then, we tried to determine the word and term meanings of ‘intermediate realm’ and concepts and the views of sects on this subject. The intermediate realm contains a human life from his death to the doom. According to Mullah Khalil, an evil human suffer from torment after his death in the grave. However, a believer has none sin gets a reward after his death in the grave. The cross-questioner comes near the dead man and debriefs him. According same Mootazila’s scholars there no torm and debriefing at all.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Siirt, Mullah Khalil, Intermediate realm

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel. Müsned, 50 Cilt. nşr. Şuayb el-Arnaût vd. Beyrut. Askalânî, İbn Hacer. (ts.). el-Cevâbü’l-Kâfî ani’s-Suâli’l-Hâfî. el-Mektebetü’l-İslâmiyye. Diyarbakır. Atalay, Ömer. (1946). Siirt Tarihi. Çeltut Matbaası. İstanbul.
• Buhârî, Ebu Abdullah b. Muhammed b. İsmail. (1992). es-Sahih. I-VIII. İstanbul.
• Bursalı Mehmet Tahir. (ts.). Osmanlı Müellifleri. I-II. A. Fikri Yavuz. İsmail Özen. İstanbul.
• Cevherî Ebu Nasr İsmail b. Hammâd. (2009). es-Sıhâh. I-VI. Kahire: Dâru’l-Hadis.
• Cürcânî. Seyyid Şerif. (1971). Şerhul-Mevâkıf. I-IV. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiye.
• Demirci, Kürşat. (2001). “Kabir”, DİA, Cilt: XXIV, İstanbul.
• Duveyhî, Ali b. Sa’d b. Sâlih. (1996). Ârâu’l-Mu’tezile el-Usûliyye, Mektebetu’r-Rüşd, Riyad.
• Ebu Davud. (1992). Süleyman b. el-Eş’as. es-Sicistânî. es-Sünen. I-V. İstanbul.
• Ebu Ubeyde. Ma’mer b. el-Müsennâ. Mecâzü’l-Kur’ân. I-II. Meketebetü’l-Hâncî, Kahire.
• Eş’arî. Ebu’l-Hasen Ali b. İsmail. (1409H.). el-İbâne an Usûli’d-Diyâne, el-Câmiatu’l-İslâmiyye. Medine.
• Ferâhîdî, el-Halil b. Ahmed (2003). Kitâbü’l-Ayn. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, I-IV, Beyrut.
• Firûzabâdî, Mecîdüddin (2008). el-Kâmûsü’l-Muhît. I-XIV. Dâru’l-Hadis. Kahire.
• Goranî, Molla İlyas Bin İbrahim. (ts.). Hâşiyetü alâ Şerhi’l-Akâid li Taftazânî. thk. Muhammed Can. Daruşşafaka. İstanbul
• İbn Düreyd. Ebu Bekir Muhammed b. El-Hüseyin (1987). Cemheratü’l-Lüğa. I-III. Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn. Beyrut. İbn Ebi’l-İzz. Şerhu’l-Akîdeti’t-Tahâviyye. nşr. Şuayb el-Arnavud. Şam.
• İbn Fâris. Ebü’l-Hüseyin Ahmed (1989). Mu’cemü Mekâyîsi’l-Lüğa. I-VI. Dâru’l-Fikr.
• İbn Mâce. Ebu Abdillah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî, (1992). es-Sünen. İstanbul.
• İbrahim Harrânî. (1427 h.). Tuhfetu’l-İhvân’l- Medresiyye fî Terâcim-i Ba’zi Musannifi’l-Kütübi’d-Dirâsiyye. Tillo. Kâdî Abdulcebbâr. Ebu’l-Hasen Abdulcebbar b. Ahmed b. Halil b. Abdillah el-Hemedânî el-Esedâbâdî (1974). Tabakâtu’l-Mu’tezile: Kitabü Fadli’l-İ’tizâl ve Tabakati’l-Mu’tezile ve Mübâyenetuhüm li Sâiri’l-Muhâlifîn (nşr. Fuad Seyyid), (Fadlu’l-i’tizâl ve Tabakatu’l-Mu’tezile içinde), ed-Dâru’t-Tûnisiyye li’n-Neşr. Tunus.
• Kazan, Faruk. (2013). Molla Halil’in Bilgi ve Varlık Anlayışı. Diyarbakır.
• Koğî, Ahmet Hilmi. (ts.). Rehber-i Avâm. İhsan Yayınları.
• Komisyon (1971). Şurûh ve Havâşi el-Akâidi Nesefiye. Dârül-Kütübi’l-İlmiyye. Beyrut.
• Makrizî, Ebu’l-Abbâs Takiyyuddîn Ahmed b. Ali (845/1442). (ts.). el-Mevâız ve’l-İ’tibâr bi Zikri’l-Hıtat ve’l-Âsâr. Dâru Sâdır. Beyrut.
• Molla Fudayl. Terceme. Zokayt Medresesi Kütüphanesi. Numarasız.
• Molla Halil. (2013). Tesisü Kavâidi’l-Akâid. Nubihar Yayınları. İstanbul.
• Molla Halil. (ts.). Nehcü’l-Enâm. İhsan Yayınları.
• Müslim. Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî. (1992). Sahih-i Müslim. İstanbul.
• Pakiş. Ömer (1996). Molla Halil es-Siirdî ve Tefsirciliği. Basılmamış Yüksek Lisâns Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Pakiş. Ömer. (2005). “Molla Halil Siirdî”, DİA, Cilt: XXX, İstanbul.
• Pezdevî, Ebu’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. Hüseyn (1980). Ehl-i Sünnet Akaidi (tr. Şerafeddin Gölcük). Kayıhan. İstanbul.
• Polat, Fethi Ahmet, (2009). İslam Tefsir Geleneğinde Akılcı Söyleme Yönelik Eleştiriler. İz Yayıncılık. İstanbul.
• Süyûtî. Celaleddîn. (2013). thk. Şeyh Ahmet Karid el-Mezidi. Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye Beyrut.
• Süyûtî. Celaleddîn. Kitâbu İtmâmü’d-Dirâye li Kurrâi’n-Nikâye. Beyrut.
• Taftazânî. Mesud bin Ömer. (2017). Şerhu’l-Akâid. thk. Muhammed Can. Şefakat Yayıncılık. İstanbul.
• Taftazânî. Sa’deddin. (1998). Şerhu’l-Makâsıd. thk. Abdurrahman Umeyre. Salih Musa Şeref. Âlemü'l-Kütüb. Beyrut.
• Tekin. Serkan. (2017). “XVIII- XX. Asırlarda Siirt Bölgesinde Yapılan Kelam Çalışmaları”. Yüksek Lisans Tezi. Danışman: Mehmet Ruzibaki. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı Kelam Bilim Dalı. İstanbul.
• Tirmizî. Ebu İsa Muhammed b. Sevre. (1992) es-Sünen. İstanbul.
• Toprak. Süleyman. (2001). “Kabir”, DİA, Cilt: XXIV, İstanbul.