The Evaluation of the Hanbali - Ashari Conflict in the Context of the Ethics of Endurance

Yıl 2021, Cilt: 9 Sayı: İDEKTA, 195 - 202, 31.07.2021

Ahmet Yalçın

https://doi.org/10.18506/anemon.906740

Öz

Hanbalism and Ash'arism are two important thinking systems of Ahl-i Sunnah. The main point where these two schools differ is in their understanding of religious texts. Hanbalis often try to understand religious texts without comment. The Ash'ari thought revealed his understanding of kalam after Imam Ash'ari broke from his past with Mutazila and declared that he was a part of the hadith supporters. In the historical process, representatives of these two understandings have discussed various issues. These discussions led to events that would overshadow Islam's broad understanding of tolerance. The conflict between Hanbali and Ash'ari has manifested itself in different geographies and from different times. The most striking among these are the debates and events that took place between Ibn Taymiyya and his Opponents. This study is important in terms of showing the difference in understanding between Hanbali and Ash'ari people and how this has deepened in the historical process.

Anahtar Kelimeler

Sect, Hanbalism, Asharism, Ibn Taymiyya, Critism and tolerance

Hanbelî - Eş‘arî İhtilafının Tahammül Ahlakı Bağlamında Değerlendirilmesi

Öz

Hanbelîlik ve Eş’arîliğin ayrıştığı nokta, nasları anlama biçimleridir. Hanbelîler, nasların zahirine tutunmak ve aklın rolünü, şahit ve teslim olmak seviyesine indirgemiştir. Eş’arîler ise Eş’ari’nin, akıl ve nakil birlikteliğine dayalı kelam yöntemini izlemiştir. Bu iki anlayışın temsilcileri zamanla birbirlerinin fikirlerini, doğru-yanlış şeklinde kategorize etmiş, karşılıklı tartışmalara, hatta kavgalara kadar işi götürmüştür. Buna misal, İbn Teymiyye ve muhalifleri arasında geçen tartışmalar ve gerçekleşen hadiselerdir. Bir Hanbelî olarak İbn Teymiyye, Ashabü’l-Hadis geleneğinin mirasına sahip çıkarken, muhalifleri olan Eş’arîler onun nasları anlayış biçimine karşı çıkmış ve bu, ilmî bir ihtilafın ötesinde, hasmâne tutumların sergilenmesine, iftiralara ve hapsettirmelere kadar gitmiştir. Mezhep mensuplarının birbirine müsamaha ile yaklaşması ve tarihteki üzücü hadiselerin tekrar etmemesi gayesiyle yaptığımız bu çalışmamız, Hanbelî ve Eş’arîler arasındaki anlayış farkını, bunun tarihsel süreçte nasıl derinleştiğini göstermesi bakımından önemlidir.

Anahtar Kelimeler

Mezhep, Hanbelilik, Eş'arilik, İbn Teymiyye, Eleştiri ve Tahammül Ahlakı

Kaynakça

• Abdülazîm ed-Dîb, İmâmü’l-Haremeyn Cüveynî, DİA, 1993, 8: 143.
• Abdülkâhir Bağdâdî, b. Tahir b. Muhammed et-Temîmî, el-Fark Beyne'l-Fırak, Tah. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Mektebetü'l-Asrıyye, Beyrut 1995.
• Akoğlu, Muharrem, Mihne Sürecinde Mu'tezile, İz Yay., İstanbul 2006.
• Aytekin, Arif, İbn Tûmert, DİA, 1999, 20: 425.
• Baybars, Rukneddin Baybars el-Mansûrî ed-Devâdâr, Zübdetü'l-Fikra fî Târîhi'l-Hicra, Tah. Donald S. Richards, Neşerâtü'l-İslâmiyye, Beyrut 1998.
• Birzâlî, İmam Hafız Müerrihi'l-İslâm Muhammed b. Yusuf, el-Vefeyâtü li'l-Birzâlî, Beyrut 2005.
• Bulut, Mehmet, İhve-i Selâse, DİA, 2000, 22: 6.
• Dehlevî, Şah Veliyyullah, Huccetullâhi'l-Bâliğa, Trc. Mehmet Erdoğan, İstanbul 2003.
• Ebû Abdullah Hanbel b. İshak b. Hanbel, Zikru Mihneti'l-İmam Ahmed b. Hanbel, Tah. Muhammed Nağaş, b.y. 1983.
• Ebu Zehra, Muhammed, Mezhepler Tarihi, Haz. Mevlüt Karaca, Hisar Yay., İstanbul 2011.
• Ebu Zehra, İmam İbn Teymiyye, Trc. Nusreddin Bolelli vd., İslâmoğlu Yay., İstanbul 1988.
• Ebu'l-Berekât Hayreddin Numan b. Mahmud Efendi Âlûsî, Cîlâu'l-Ayneyn bi Muhakemeti'l-Ahmedeyn, Tah. Dani b. Münir, Mektebetü'l-Asrıyye, Beyrut 2006.
• Ebu'l-Fazl Salih b. Ahmed b. Hanbel (v. 265/878), Siretü'l-İmam Ahmed b. Hanbel, Tah. Fuad b. Abdulmün'im Ahmed, Dâru's-Selef, Riyad 1995.
• Fığlalı, Ethem Rûhi, Çağımızda İtikadî İslâm Mezhepleri, Birleşik Yay., İstanbul 1999.
• Gölcük, Şerafeddin, Bâkıllânî, DİA, 1991, 4: 531.
• Hatib el-Bağdâdî, Kitâbü'l-Kifâye fi İlmi'r-Rivâye, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1988.
• Hatib el-Bağdâdî, Târîhu Bağdâd, Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî, 14 cilt, Beyrut ts.
• İbn Battûta, Rihlet-ü İbn Battûta-Tuhfetü'n-Nazar fî Garâibi'l-Emsâr ve Acâibi'l-Esfâr, Tah. Şeyh Muhammed Abdül Mün'im el-Uryân, Beyrut 1992.
• İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed ez-Zâhirî, el-Fasl fi'l-Milel ve'l-Ehvâi ve'n-Nihal, Tah. Muhammed İbrahim Nasr, Abdurrahman Umeyre, Dâru'l-Cîl, Beyrut ts.
• İbn Kesîr, Ebî'l-Fidâi İsmâil, el-Bidâye ve'n-Nihâye, 20 cilt, Beyrut 2007.
• İbn Nedim, Muhammed b. Eshak Ebî Yakub'l-Verrâk, Fihrist, Tah. Rızâ-Teceddüd, ts. b.y.
• İbn Teymiyye, Şezerâtü'l-Belatîn, Dârü'l-Kalem, Beyrut ts.
• İbnü'd-Devâdârî, Ebû Bekr b. Abdullah b. Aybek, Kenzü'd-Dürer ve Câmiu'l-Gürer, Tah. Bernad Radtke, Kahire 1982.
• İbnü'l-Esîr, el-Kâmil fi't-Târih, Tak. Muhammed Yusuf ed-Dekkâk, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2003.
• İbnü'l-Verdî, Zeynüddin Ömer b. Muzaffer, Târîhu İbnü'l-Verdî, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1996.
• İğde, Muhyettin, Siyasî-İtikadî Bir Mezhep Olarak Hanbelîliğin Teşekkül Süreci, İFAV, İstanbul 2016,
• Kadı Ebû Ya'lâ Muhammed b. Hüseyin el-Ferrâ, Tabakâtü'l-Hanâbile, Tah. Ahmed Ubeyd, Mektebetü'l-Arabiyye, Dımeşk 1350.
• Kalaycı, Mehmet, İmâm-ı Eş’arî ve Eş’arîlik, Anadolu Yay., Ankara 2019.
• Kaya, Eyyüp Said, Mâlikî Mezhebi, DİA, 2003, 27: 524.
• Keskin, Mehmet, İmam Eş'arî ve Eş'arîlik, Düşün Yay., İstanbul 2013.
• Kevserî, Muhammed Zahid, Mezheplerin Doğuşuna Bir Bakış, Trc. Seyit Bahçıvan, Selçuk ÜİFD, sayı 12, Konya 2001.
• Koca, Ferhat, Ahmed b. Hanbel, TDV Yay., Ankara 2014.
• Koca, Selefî Söylem-Hanbelî Mezhebi, Ankara Okulu, Ankara 2011.
• Koçyiğit, Talat, "Kitâbü'l-ilel ve Marifeti'r-Rical" Mukaddimesi, Ankara 1963.
• Kutlu, Sönmez, İslâm Düşüncesinde İlk Gelenekçiler, Kitabiyat, Ankara, 2002.
• Laoust, Henry, İslâm'da Ayrılıkçı Görüşler, Trc. E. R. Fığlalı-Sabri Hizmetli, Pınar Yay., İstanbul 1999.
• Makrîzî, Takiyyüddin Ebi'l-Abbas Ahmed b. Ali b. Abdilkâdir el-Ubeydî (v. 845/1441), es-Sülûk li Ma'rifeti Düveli'l-Mülûk, Tah. Muhammed Abdülkâdir Atâ, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1997.
• Muhammed b. el-Muhtar eş-Şankıtî, Haçlı Savaşlarının Etkisi Altında Sünnî-Şiî İlişkileri, Trc. İdris Çakmak, İlimyurdu Yay., İstanbul ts.
• Mustafa Hilmi, Menhecü Ülemâi'l-Hadis ve's-Sünneti fî Usûlü'd-Din, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2005.
• Münâvî, Zeynüddin Muhammed Abdurrauf, el-Kevâkibü'd-Dürriyye fî Terâcimi's-Sâdeti's-Sûfiyye, Tak. Ahmed Ferid, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2008.
• Nedevî, Ebu'l-Hasan, Tarihu Davet-i Azimet-İslâm Önderleri Tarihi, Trc. Yusuf Karaca, İstanbul 1992.
• Okumuş, Namık Kemal, Tekfir ve Te’vil Arasına Sıkıştırılmış Düşünce Özgürlüğü Serüvenimiz, İslam Düşüncesinde Eleştiri Kültürü ve Tahammül Ahlakı, Ensar Neşriyat, İstanbul 2019.
• Özel, Ahmet, Hanefi Fıkıh Alimleri, TDV Yay., Ankara 2013.
• Şehristânî, Ebu'l-Feth Muhammed b. Abdülkerim, el-Milel ve'n-Nihal, Tah. Muhammed Abdülkadir el-Fâdilî, Mektebetü'l-Asriyye, Beyrut 2014.
• Uludağ, Süleyman, Teftazânî’nin Şerhü’l-Akâid’in Girişi, Dergah Yay., İstanbul 2017.
• Watt, W. Montgomery, İslâm Düşüncesinin Teşekkül Devri, Trc. Ethem Ruhi Fığlalı, Sarkaç Yay., Ankara 2010.
• Yalçın, Ahmet, Selefî Düşüncenin Tarihsel Gelişiminde İbn Teymiyye, Kimlik Yay., Kayseri 2019.
• Yüksel, Emrullah, Mâturîdîler ve Eş'arîler Arasındaki Görüş Ayrılıkları, Düşün Yay., İstanbul 2012.
• Zehebî, Kitâbü Tezkireti'l-Huffâz, Tah. Şeyh Zekeriyya Umeyrât, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2007.
• Zehebî, Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru A'lâmi'n-Nübelâ, Tah. Şuayb el-Arnaûd, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut 1986.