Batıda ve Türk İslam Kültüründe Tarihsel Zaman Algısı

Yıl 2022, Cilt: 10 Sayı: 2, 899 - 912, 30.08.2022

Recep Yılmaz

https://doi.org/10.18506/anemon.1052023

Cited By: 1

Öz

İnsan, pratik ihtiyaçları için mekânda tezahür eden doğal zamanı gözlemleyerek ölçmüş ve ondan, sosyal yaşamını düzenlemeye yarayan ölçülü zamanı yani kronolojik zamanı üretmiştir. Farklı takvim sistemlerine dayalı olarak ortaya çıkan kronolojilerin ortak adı olan kronolojik zaman, takvimler arası çevrilebilir niteliğiyle nesnel bir yapıdadır. Buna karşın, zamanın olaylar bakımından değerlendirilmesi olan tarihsel zaman ise, kültür ve medeniyetlerin kendilik bilinci ve varlık anlayışlarına paralel yorumlandığından öznel bir yapı arz eder. Varlık ve zaman anlayışlarındaki farklılıklar, bakış açısının değişmesiyle birlikte bir medeniyetin kendi bünyesinde de görülebilir. Nitekim 18. yüzyılın sonlarından itibaren Batı’da meydana gelen perspektif değişimi, akabinde yeni bir zaman anlayışını ortaya çıkarmıştır. Batı hegemonyasıyla birlikte neredeyse tüm dünyaya yayılmış olan bu yeni (modern) zaman anlayışı, İslam medeniyetine mensup kültürler üzerinde de etkili olmuştur. Buna rağmen İslam medeniyeti, modernite etkisiyle büyük ölçüde terkedilen mebde’ ve meâda dayalı zaman anlayışına bağlı kalmış ve bu anlayışını dünya üzerindeki tek sâfî ay takvimi olan hicri takvimle yaşatmaya devam etmiştir. Çalışmada Türk-İslam kültürünün bu modern zaman anlayışı karşısındaki tutumuna yer verilmekte, akabinde söz konusu tutumun, güneş takvimlerinin de dikkate alındığı bir anlayışla tarihsel zamanda kendilik bilincini hedefleyen dönemlendirmelerle daha belirgin hale getirilmesinin gerekliliğine dikkat çekilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Türk İslam Edebiyatı, İslam medeniyeti, Hicrî takvim, Tarihsel zaman, Çizgisel zaman, Mebde’ ve meâd

Perception of Historical Time in the West and Turkish-Islamic Culture

Öz

Man has measured the natural time manifested in space for his practical needs through observation and has produced the measured time, that is, the chronological time which is used to organize his social life. Chronological time, which is the common name of chronologies based on different calendar systems, has an objective structure with its translatable nature between calendars. On the other hand, historical time, which is the evaluation of time in terms of events, has a subjective structure as it is interpreted in parallel with the self-consciousness and understanding of existence of cultures and civilizations. Differences in the understanding of existence and time can also be seen within a civilization itself with the change of perspective. As a matter of fact, the perspective change that took place in the West from the end of the 18th century onwards has subsequently revealed a new understanding of time. This new (modern) understanding of time, which has spread almost all over the world with the Western hegemony, has also been effective on cultures belonging to Islamic civilization. Nevertheless, the Islamic civilization has adhered to the understanding of time based on the mabda' wa ma'ad, which has been largely abandoned under the influence of modernity, and has continued to keep this understanding alive with the Hegira calendar, the only pure lunar calendar in the world. In this study, after dealing with the attitude of Turkish-Islamic culture towards this modern understanding of time, attention is drawn to the necessity of clarifying this attitude with periodizations targeting self-consciousness in historical time, with an understanding that also takes into account the solar calendars.

Anahtar Kelimeler

Turkish Islamic Literature, Islamic civilisation, Hegira calendar, Historical time, Linear time, Mabda wa maad

Kaynakça

• Acar, A. (2018). Kameri ayların tespitinde hesap metodunun meşruiyeti ve Uluğbey takvimi. Journal of Islamic Law Studies, (31), 443-467.
• Açıklamalı Kuran-ı Kerim Meali. (2004). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Akgür N. A. (2010). Takvim. Diyanet Ansiklopedisi içinde (Cilt. 39, s. 487-490). İstanbul: Diyanet Yayınları
• Akgür, A. N. (2004). Ay takvimi. Türk Dünyası Araştırmaları, (151), 161-207.
• Akgür, A. N. (2006).Güneş takvimleri. Türk Dünyası Araştırmaları, (262), 179-230.
• Ayverdi, İ. (2016). Kubbealtı lugatı - misalli büyük Türkçe sözlük. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• Benveniste, E. (1996). Le langage et l’experience humaine. Paris: Gallimard.
• Bıçak, A. (2019) Tarih felsefesi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Bourgoing, J. D. (2015). Takvim zamanın efendisi midir?. (Orçun Türkay, Çev.), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Cevdet, A. (1300). Takvîmü’l-edvâr. Kostantiniyye:Matbaa-i Ebu’z-ziya.
• Cevdet, A. (1991). Tezâkir (Tetimme), haz. Cavid Baysun, TTK. Yayınları, Ankara.
• Çağatay, N. (1978).”Eski çağlardan bu yana zaman ölçümü ve takvim”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (22), 105-138.
• Dilgan, H. (1957). Takvimler ve târih tekabülleri. Berksoy Matbaası.
• Duralı, T. (2000). Çağdaş küresel medeniyet. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• El-Birûnî, E. R., (2011). Maziden kalanlar. (D. Ahsen Batur, çev.), İstanbul: Selenge Yayınları.
• Elias, N. (2000). Zaman üzerine, (Veysel Atayman çev.), Ayrıntı Yayınları.
• Görgün, Tahsin. (2020) Türkiye’de İslami Düşünce Geleneği. İstanbul: Tire Basın Yayın.
• Günay, Ü. (2006). Türk dünyasında kronolojik sistemler. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, I (20), 239-272.
• Hamidullah, M. (1967). İslamiyette Niçin Ay Takvimi Kullanılır. İslam Düşüncesi I (1), 50-54.
• Hamidullah, M. (2000). Hicri takvim ve tarihi arkaplanı. (Kazım Şurul, Çev.). Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, IX (1), 671-685.
• Hocaoğlu, D. (2002) ‘İlerleme’ Üzerine Bir Tahlil Denemesi, Köprü, (78), 36-60.
• İmam Mâlik, el-Muvaṭṭaʾ (nşr. Takıyyüddin en-Nedvî), Dımaşk-Beyrut 1412/1991.
• Koselleck, R. (2004). Futures past: on the semantics of historical time. Columbia University Press.
• Koselleck, R., & Presner, T. S. (2007). The practice of conceptual history: Timing history, spacing concepts. Stanford University Press.
• Le Goff, Jacques. (2014). Tarihi dönemlere ayırmak şart mı (Çev. Halil Berktay).İstanbul:Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Malhut, M, (2021). Tarih Yazımında Dönemlendirme Meselesi. Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, (26), 321-350.
• Merriam-Webster Inc., “Time”, Merriam-Webster Dictionary, https://www.merriam-webster.com/dictionary/time (Erişim Tarihi: 13 Aralık 2021).
• Özervarlı, M.S. “Mebde ve Meâd”, Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi. (Erişim Tarihi: 26 Aralık 2021).
• Özsaray, M. (2019). Osmanlı belgelerinde kullanılan tarih türleri. Hazine-i Evrak Arşiv ve Tarih Araştırmaları Dergisi, I (1), 28-41.
• Platon (2015). Timaios. (Akderin, F. Çev.) Ankara: Say Yayınları.
• Ricoeur, P. (2013). Zaman ve anlatı 4: anlatılan (öykülenen) zaman, (Umut Öksüzan ve Atakan Altınörs, Çev.), İstanbul: Yapı Kredi.
• Sahillioğlu, H. (2011). Sıvış yılı buhranları. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, XXVII (1-2), 75-111.
• Stern, S. (2001). Calendar And Community A History Of The Jewish Calendar, Second Century BCE–Tenth Century CE. New York: Oxford University Press.
• Uçarol, R. “Gazi Ahmed Muhtar Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, (Erişim Tarihi: 30 Aralık 2021).
• Umur, S. (1990). Miladi-Hicri ve mali takvimler üzerine. İstanbul: Topkapı Sarayı Yıllığı.
• Unat, F. R. (1943). Hicrî tarihleri milâdî tarihe çevirme kılavuzu. Ankara: Maarif Matbaası.
• Unat, Y. (2004). İslâm’da ve Türklerde zaman ve takvim. Türk Dünyası Nevruz Ansiklopedisi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Uysal, A. E. (1959). Bazı eski edebiyatlarda zaman telâkkileri. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, XVII (1-2), 173-208.
• Üçer, İ. H. (2017). İslam Düşünce Tarihi İçin Bir Dönemlendirme Önerisi. İslam Düşünce Atlası, 12-40.
• Ülken, H. (1968). Varlık ve oluş, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.