Arapçanın Dünya Dilleri Arasındaki Statüsü ve Onu Güçlü Kılan Etkenler Üzerine Bazı Mülahazalar

Yıl 2023, Cilt: 11 Sayı: 3, 673 - 688, 30.12.2023

Ali Sevdi

https://doi.org/10.18506/anemon.1311621

Öz

Dil, milletlerin ve halkların hayatlarının aynası olup insanlar arasında anlaşmayı sağlayan, kişinin kendisiyle duygu ve düşüncelerini ifade ettiği doğal bir iletişim ve tasvir etme aracıdır. Yeryüzünde birçok dil ve dil aileleri bulunup bunlardan biri de Hami-Sami dilleri ailesinin Sami koluna mensup Arapçadır. Yeryüzünde yaşayan en eski dillerden biri olan Arapça, Birleşmiş Milletler, İslâm Konferansı, Arap ve Afrika Birliği gibi birçok uluslararası kuruluşun resmi dilleri arasında yer almaktadır. Dünyada konuşulan en yaygın diller içinde altıncı sırada yer alan Arapçanın, 1946 yılında Birleşmiş Milletler tarafından kabul edilen beş resmi dile eklenmesi, onun dünya dilleri arasında yer edindiğinin bir kanıtıdır. Ortadoğu ve Kuzey Afrika ile Arap Yarımadası'nın tamamına yakın bir alanda ve dünyanın yirmi üç ülkesinde yaklaşık dört yüz milyon kişi tarafından konuşulan Arapça, kendi kategorisinde en çok konuşulan, en gelişmiş ve en geniş lügat hazinesine sahip dildir. Asırlarca birbirinden uzak coğrafyalarda yaşayan farklı milletlere mensup toplumların birlik ve beraberliği, Arapça ile oluşturulan ortak İslâm kültürüyle sağlanmıştır. Vahiy dili olarak Arapça, Müslümanların İslâmiyet’i asıl kaynağından öğrenmelerini sağlayan en önemli alet ve etkili bir iletişim aracı olmuştur. Arapça, İslâm dinini ve onun yaşayış tarzını benimsemiş çeşitli milletlerin asırlar boyu ortak çabaları neticesinde, İslâm medeniyetinin ortak kültür ve bilim dili olmuştur. Tarihsel süreçte etrafını saran birçok olumsuzluk ve zorluğa rağmen sağlam ve güçlü kalabilen Arap dilini, uzun ömürlü ve köklü bir dil yapan birçok güç kaynağı bulunmaktadır. Bu kaynaklar, onun sürekliliğinde ve hayatta kalmasında; bugüne kadar resmî, edebî ve din dili olmasında önemli rol oynamışlardır. Dolayısıyla Arapça, uzun tarihi içinde önemini somut bir şekilde ortaya koymuş bir değer olup varlığını ve dil meziyetlerini korumayı başarmış önemli bir dünya dilidir. Kelime, kavram ve ifade zenginliğiyle hissedilen ve edilemeyen hususları ifade etme gücü bakımından son derece yeterliliği bulunan bir dil olup evrensel diller arasında önemli bir yer edinmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dil, Arapça, Arap Dili, Arap Dili Edebiyatı, Dünya Dilleri

Some Reflections on the Status of Arabic Among the World Languages and the Factors That Make It PowerfulAbstract

Öz

Language, which is the mirror of the lives of nations and peoples, is a natural communication and depiction tool that provides an agreement between people and expresses one's feelings and thoughts with oneself. There are many languages and language families in the world, and one of them is Arabic, which belongs to the Semitic branch of the Hami-Semitic family of languages. Arabic, one of the oldest languages in the world, is among the official languages of many international organizations such as the United Nations, the Islamic Conference, the Arab and African Union. The addition of Arabic, which ranks sixth among the most widely spoken languages in the world, to the five official languages accepted by the United Nations in 1946, is a proof of its place among the world languages. Spoken by nearly four hundred million people in the Middle East and North Africa and the entire Arabian Peninsula and in twenty-three countries of the world, Arabic is the most widely spoken, developed language in its category and has the largest lexicon. The unity and solidarity of societies belonging to different nations living in geographies far from each other for centuries has been ensured by the common Islamic culture created with Arabic. Arabic, as the language of revelation, has been the most important tool and an effective communication tool that enables Muslims to learn Islam from its original source. Arabic has become the common culture and scientific language of Islamic civilization as a result of the joint efforts of various nations that have adopted the religion of Islam and its way of life for centuries. Despite the many negativities and difficulties surrounding it in the historical process, there are many sources of power that make the Arabic language a long-lasting and deep-rooted language. These resources are in its continuity and survival; They have played an important role in making it an official, literary and religious language. Therefore, Arabic is a value that has concretely demonstrated its importance in its long history and is an important world language that has managed to preserve its existence and linguistic merits. It is a language that is highly competent in terms of its power to express the things that can be felt and not felt with the richness of words, concepts and expressions, and has gained an important place among the universal languages.

Anahtar Kelimeler

Language, Arabic, Arabic Language, Arabic language literature, World Languages

Kaynakça

• Abduh er-Râcihî, A. (1990). ʿİlmü’l-luġati’t-taṭbîḳī ve taʿlîmü’l-ʿArabiyye. Riyad: Câmiaatu İmâm b. Muhammed.
• Abdulcebbâr, A., & el-Hafâci, M. A.( ts). Kıssatu’l-edeb fi’l-Hicâz. Kahire: Mektebetu’l-Kulliyâti’l-Ezherî.
• Abdulkadir, H. (1959). Sunâiyyetu’l-usûli’l-lugaviyye. Kahire: Mecelletu mecma‘i’l-lugati’l-Arabiyye.
• Abdulmaksûd, M. (1989). el-Esmâu’l-Arabiyye fî’t-tasrîf. Kahire: Matbaatu’l-Amâne.
• Akçakoca, Yusuf. (2022). Yusuf el-İştikâk fi’l-Lugati’l-Arabiyye. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9 (17), 22-36.
• Âmidî, A. B. M. (2003). el-İhkâm fi Usûli’l-Ahkâm. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye.
• Antâkî, M. (ts). Dirâsât fî ʿilmi'l-luġa. Beyrut: Dâru’ş-Şarki’l-Arabî.
• Bakıllânî, E. B. M. (1998). et-Takrîb ve’l-İrşâd es-Sagîr. thk. Abdülh hamit Ebû Zeyd. Beyrut, Müessesetü'r-Risâle.
• Bekrî Şeyh Emîn. (1982). el-Belâğatu’l-Arabiyye fî sevbihâ’l-cedîd ‘ilmü’l-beyân. Beyrut: Dâru'l-‘İlmi li'l Melâyîn.
• Berâzî Mecd Muhammed, B. (1987). Fıkhu’l-luğati’l-Arabiyye. Ürdün: Dâru Mecd li’n-Neşr ve Tevzî.
• Bolelli, N., & Bedeva, A. (2019). İbn Âşûr’un Tefsirinde Kelimelerin Farklı Köklerden Türetilmesi ve Anlama Yansımaları. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13(1), 59-75.
• Bozkurt, N. (1997). Hârûnürreşîd. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 16, ss. 258-261). İstanbul: TDV Yayınları.
• Bozkurt, N. (2011). Me’mûn. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 29, ss. 101-104). İstanbul: TDV Yayınları.
• Bulut, A. (2015). Belâğat. İstanbul: İfav Yayınları.
• Cassâs, A. R. (1985). el-Fusûl fi’l-Usûl. Küveyt, y.y.
• Cevâd, A. (1993/1413). el-Mufaṣṣal fî târîhi’l-'Arab kable’l-İslâm. (2. Basım). Bağdat: Camiâatu’l-Bağdad.
• Cevherî, E. N. İ. H. (2009). Tacu’l-lağa ve’s-sihâhu’l-arabiyye. (M. M. Samir- E. Muhammed eş-Şâmî- Z. Cabir Ahmed, Thk.) Kahire: Dâru’l-Hadîs,
• Civelek, Y. (2003). Arap Dilinde İ‘râb Olgusu. Ankara: Araştırma Yayınları.
• Clément Huart. (1971). Arab ve İslam Edebiyatı. (C. Sezgin, Çev.) Ankara: Tisa Yayınları.
• Corcî Zeydân. (ts). Târîḫu’t-temeddüni’l-İslâmî. Beyrut: Daru Mektebeti’l-Hayât.
• Cozif Fandrîs. (1950). el-Luga. (A. ed-Devâhilî & M. el-Kassâs, Thk.) Kahire: Matbaatu’l-Lecneti’l-Beyânî el-Arabî.
• Curcânî, S. eş Şerif. (ts). Kitabu’t-ta’rîfât. (M. S. el-Minşâvî, Thk). Riyad: Dâru’l-Fadîla.
• Cürcânî, A. (ts). Esrârü’l-belâġa. (M. Muhammed Şâkir, Thk). Kahire: Matbaatu’l-Medeni.
• Çelebi, K. (1941). Keşfü’z-Zunûn, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Dâvûd-i Antâkî. (1319). Tezyînu’l-esvâk bi-tafsîli eşvâki’l-’uşşâk. Matbaatu’l-Ezheriyye’l-Mısriyye.
• Demir, C., & Yıldırım, Ö. K. (2019). Türkçede Metaforlar ve Metaforik Anlatımlar. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(4),1085-1096.
• Demirayak, K. (2009). Arap Edebiyat Tarihi I/ Câhiliye Dönemi. Ankara: Fenomen Yayınları.
• Dimitri Gutas. (2011). Yunanca Düşünce Arapça Kültür. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Doğan, C. (2011). Arapça Öğrenim ve Öğretim Kılavuzu. İstanbul: Ensar Yayınları.
• Dayf, Ş. (ts). Târihu’l-Edebi’l-Arabî. Kahire: Dâru’l-Mea‘arif.
• Ebu Sikkîn, İ. M. (1404). Fıkhu’l-luga. Riyad: Matbaatu’l-Emâne.
• Enîs, İ. (1973). Fi’l-lehecâti’l-Arabî (Kahire: el-Feniyetu’l-Hadîsa,
• Fahrededîn Râzî, B. M. (1992). el-Mahsûl fi i’lmi’l-Usuli’l-fıkh. Beyrut: Müessesetu'r-Risâle.
• Fîrûzâbâdî, E. T. M. el-Ḳāmûsü’l-muḥîṭ. (M. Nâim, Thk). Beyrut: Risale, 19959.
• Gazâlî, M. B. M. (1322). el-Mustasfâ min İlmi’l Usûl, Mısır, y.y.
• Görgün, H. (2008). Rifâa et-Tahtâvî. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 35, ss. 95-97). İstanbul: TDV Yayınları.
• Hâc Sâlih, A. (2001). el-Luğâti’l-Arabî ve tahadiyâti’l-‘asr. Uluslararası Mekanetu’l-lugati’l-Arabiyye Beyne Luğati’l-‘Alemiyye Sempozyumu (6-8 Kasım 2000), 24-38, Cezayir: el-Meclisu’l-Alâ li’l-Luğâti’l-Arabî,
• Hafâcî, Ş. (1952). Şifâʾü’l-ġalîl fîmâ fî kelâmi’l-ʿArab mine’d-daḫîl. nşr. Muhammed Abdülmün‘im. Kahire: Matbaaatu’l-Munuriyye.
• Hamâmî, M., & Fahâm, A. A. (ts). Mesâdiru’l-Kuvve ve’d-Da‘af fi Hayâti’l-Lugati’l-Arabiyye. Meceletu’l-Fadila, 5(7), 1-164.
• İbn Cinnî, E. O. (1952). el-Ḫaṣâʾiṣ. (M. A. en-Neccâr, Nşr.) Beyrut: Dâru’l-Hudâ.
• İbn Fâris, A. Z. (1979). Mu‘cem-u mekâyîsi’l-luğa. thk. Abdusselam Muhammed Harun. Beyrut: Dâru’l-fikr.
• İbn Manzûr, E. C. (2003). Lisânü’l-Arab. (A. A. el-Kebîr vd. Nşr). Kahire: Dârü’l-Maârif.
• İbnü’l-Cevâlîkī, M. B. A. (1990). el-Muʿarreb mine’l-kelâmi’l-aʿcemî. Dımaşk: Dâru’l-Kelâm.
• İcî, A. A. (2004). Şerhü’l-Muhtesarü’l-Müntehâ. thk. Muh. Hasan İsmail. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye.
• İsâ Bîk, A. (1923). et-Tehzîb fi uṣûli’t-taʿrīb. Kahire: Matbaatu Mısır.
• Johann Fück. (1980). el-ʿArabiyye, Dirasat fi’l Luğati ve’l Lehecat. Kahire: Mektebetu Hancî.
• Karaarslan, N. Ü. (2011). Taʿrīb. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 40, ss. 26-28). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kâsıd ez-Zubeydî. (1973). Fıḳhü’l-luġati’l-Arabî. by: Müdürriyetu’l-Kutub Li’t-Tibaa ve’n-Neşr.
• Katipoğlu, H., & Kutluer, İ. (1998). Huneyn b. İshak. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 18, ss. 377-380). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kaya, M. (1992). Beytülhikme. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 6, ss. 88-90). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kılıç, H. (2001). İştikâk. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 22, ss. 439-440). İstanbul: TDV. Yayınları.
• Kıran, Z., & Kıran, A. E. (2002). Dilbilime Giriş. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Kuneybî, H. S. (1993). el-İştikâk ve Tenmiyetü’l-Elfâz, Mecelletü’l-Lisâni’l-Arabî.
• Küçükkalay, H. (1969). Kur’an Dili Arapça. Konya: Manevi Değerleri Koruma ve İlim Yayma Cemiyeti Yayınları.
• Lyddon vd., (2001). Metaphor and Change in Counseling. Journal of Counseling and Development 79 (0), 269-274.
• Macit, M. (2011). Tercüme Hareketleri. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (C. 40, ss. 498-504). İstanbul: TDV Yayınları.
• Melûhî, N. M. (2020). el-Luğâti’l-Arabiyye eslu’l-luağâti’l-‘âlemiyye. Salamiyah: Dâru’l-Ğasak li’n-Naşr.
• Muhibbî, M. E. (1994). Ḳaṣdü (Sevâʾü)’s-sebîl fîmâ fi’l-luġati’l-ʿArabiyye mine’d-daḫîl. nşr. Osman Mahmûd es-Sînî. Riyad: Mektebetu’t-Tevbe.
• Mübarek, M. (ts). Fıḳhü’l-luġa ve ḫaṣâiṣu’l-Arabî. Kahire: Dârü'l-Fikri'l- Arabî.
• Özalp, M. S. (2019). Arap Dilinde İ‘râb Olgusu. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1(28), 198-225.
• Procházka, S. (2009). Arabic. Concise Encyclopedia of Languages of the World. London: Elsevier Ltd.
• Râfiî, M. S. (1974). Târîḫu âdâbi'l-ʿArab. Dâru'r-Raidi'l-Arabî.
• Sâ’id el-Afgânî. (1987). Fî uṣûli’n-naḥv. el-Mektebetu’l-İslâmî, Beyrût.
• Sâlih, S. (1960). Dirâsât fi Fıḳhü’l-luġa. Şam: Matbaati Câmiʿati Dimeşk.
• Sâmerrâî, F. S. (2010). Me‘âni’n-nahv. Ürdün: Daru’s-Selâttin.
• Serahsî, M. B. A. (1973) Usûlu’s-Serahsî. Beyrut, Dârü'l-Fikr.
• Sîbeveyhi, E. B. (1385/1988). el-Kitâb. (A. M. Hârûn, Nşr.) Kahire: Mektebetu'l-Hâncî.
• Sübkî, T. A. (2003) Cemu’-l Cevâmi’. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Suyûtî, C. A. (2009). el-Eşbâh ve’n-nezâir fi’n-nahv. (M. A. el-Fâdilî, Thk.) Beyrut: el-Mektebetu’l-Asriyye.
• Şahin, T. M. (1422). ‘Avâmilu tenmiyeti’l-luğat. Kahire: Mektebetu Vehbe.
• Şevkânî, M. B. A. (2000). İrşâdu’l-Fuhûl. thk. Ebi’l-Hafs Sami b.El-Arabi. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye.
• Teftâzânî, S. (1960). el-Muḫtaṣaru’l-meânî. İstanbul: Eser Kitabevi.
• Usta, İbrahim. (2013). Arapçanın Gelişimindeki Dış ve İç Etkenler. The Journal of Academic Social Science Studies 6(2), 936-949.
• Ülken, H. Z. (1935). Uyanış Devirlerinde Tercüme'nin Rolü. İstanbul: Vakit Yayınları.
• Vâfî, A. A. (2004). Fıḳhü’l-luġa. Kahire: Dâr Nahdati Mısr.
• Yakûb, E. Bedî‘. (1982). Fıkhu’l-luğati’l-arabiyye ve hasâisuha. Beyrut: Dâru’l-‘İlmi li’l-Melâyîn.
• Yüceer, İ. (2012). Dil Özelliği İtibariyle Arapçanın Yaşayan Diller Arasında Yeri. Fikret Gedikli (Ed.), Uluslararası Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler Sempozyumu İçinde (ss. 1509-1547). Muş: Muş Alparslan Üniversitesi Yayınları.
• Yıldız, H. D. (1991). Arap. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. (C. 3, ss. 272-276). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yıldız, M. (2009). Arapça ve Dünya Dilleri Arasındaki Yeri”. Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Ankara/Konferans ( 6 Mayıs).
• Yıldız, M. (1999). Modern Arap Dünyası ve Bazı Sorunlar. Avrasya Dosyası, 5(1), 137-148.
• Yılmaz, İ. (1997). Panayırlar Ve Arap Dili Ve Edebiyatının Gelişmesinde Oynadığı Rol. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
• Zebîdî, M. M. (2012). Tâcu’l-‘arûs min cevâhiri’l-kâmûs. (A. H. İbrahim & M. Mahmud, Thk.) Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• Zemahşerî, E. K. (1998). Esâsu’l-belâğa. (M. Bâsil, Thk.) Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Zengin, E. (2017). Türkçenin Diğer Dillerle Etkileşimi ve Sonuçları. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 10(52), 93-95.
• Zerkeşî, B. M. .B. A. (1992). el-Bahru’l-Muhît. Kuveyt: y.y.
• Zeyyât, A. H. (1977). Târîḫu’l-edebi’l-ʿArabî. Kahire: Dâru’n-Nahda. https://www.turkedebiyati.org/dillerin-siniflandirilmasi-dil-aileleri/ (Erişim: 24.05.2023).