BİR RÜŞVET DAVASI: “BARUT İRTİŞASI” OLAYI

Yıl 2015, , 33 - 60, 28.03.2015

Şaduman Halıcı

https://doi.org/10.1501/Tite_0000000422

Öz

Jül Fresko, Leon Fresko, Jak Basat, Solomon Nassi ve Lütfi beyler İstanbul 

Cumhuriyet SavcısıKenan Bey tarafından 5 Temmuz 1929 günü “irtişa/rüşvet” ve 

“Cumhuriyetin şerefi ile oynamak” iddialarıyla tutuklandılar. Sanıkların ilk 

sorgusunda tutuklama nedeni de gün yüzüne çıkmaya başladı. Buna göre 1.500.000 

sermaye ile ve sermayenin yarısıHükümet, yarısıda Lütfi Bey ve ortaklarınca 

karşılanmak üzere bir şirket (İbrahim Beyzade Lütfi ve ŞürekâsıKolektif Şirketi) 

kurulmuştu. Bu şirket devletten barut ve patlayıcımaddeler tekelini almıştı. Ancak 

şirket ortaklarıbarut ve patlayıcımadde tekelini, yönetim merkezi Paris’te bulunan 

Fransız Oriental Industrial Monopolist Limitet Şirketi’ne satmıştı. Devir işlemi 

gerçekleştikten sonra Lütfi Bey ve ortakları şirketlerini dağıtmış, Fransız şirketten 

alınan paranın da ortaklar arasında üleştirilmesi kararlaştırılmıştı.  İşte “Barut 

İrtişası” adıile anılan rüşvet olayıbu gelişme üzerine ortaklar arasında çıkan 

anlaşmazlık ile patlak verdi. Olaya pek çok maliye memurunun, bu arada dönemin 

Maliye Bakanının da dıkarıştı.

Anahtar Kelimeler

Jül Fresko, Leon Fresko, Jak Basat, Solomon Nassi, İbrahim Beyzade Lütfi, Nesim Mazliyah, Hasan (Saka), İrtişa/Rüşvet

Kaynakça

• KAYNAKÇA
• Arşiv
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Bakanlar Kurulu Kataloğu (030. 01)-55.335.1. E2. 28.08.1929.
• Belgesel Kaynaklar
• Düstur, III. Tertip, C. 6, Ankara: Başvekâlet Matbaası, 1934, s. 726.
• Düstur, III. Tertip, c. 7, Ankara: Başvekâlet Matbaası, 1944, s. 558, 572, 584; 1394-1395.
• Düstur, III. Tertip, c. 14, Ankara: Başvekâlet Matbaası, 1947, s. 695-697.
• TBMM ZC, D. 3, C. 18, S. No: 124, s. 1-3.
• TBMM ZC, D. 3, c. 19, S No: 185, s. 8.
• TBMM ZC, D. 3, C. 19, s. 4-14; 15-17; 35-36.
• TBMM ZC, D. 4, C. 11, Sıra No 26.
• TBMM ZC, D. 4, C. 8, 2, s. 293, 299.
• TBMM ZC, D. 4, C. 9, s. 94-117; 139-144, 147, 154, 371-372.
• TBMM ZC; D. 4, C. 9, Sıra No: 226.
• TBMM ZC, D. 4, C. 11, S. No: 26.
• TBMM ZC, D. 4, C. 11, s. 31-32.
• Gazeteler
• Akşam, 8 Temmuz 1929, No: 3854, s. 1-2.
• Akşam, 9 Temmuz 1929, No: 3856, s. 1.
• Akşam, 10 Temmuz 1929, No: 3857, s. 1. 103
• Akşam, 11 Temmuz 1929, No: 3858, s. 2.
• Akşam, 6 Nisan 1930, No: 4126, s. 2.
• Akşam, 29 Kanun-ısani 1931, No:, 4420, s. 2.
• Akşam, 1 Şubat 1931, No: 4423, s. 3.
• Akşam, 6 Şubat 1931, No: 4428, s. 2;
• Akşam, 17 Şubat 1931, No: 4439, s. 3.
• Akşam, 7 Nisan 1931, No: 4486, s. 1.
• Akşam, 8 Nisan 1931, No: 4487, s. 2.
• Akşam, 9 Nisan 1931, No: 4488, s. 2.
• Akşam, 10 Nisan 1931, No: 4489, s. 1.
• Akşam, 18 Nisan 1931, No: 4497, s. 1.
• Akşam, 20 Nisan 1931, No: 4499, s. 2.
• Akşam, 15 Mayıs 1931, No: 4521, s. 2.
• Akşam, 16 Mayıs 1931, No: 4522, s. 2
• Akşam, 24 Mayıs 1931, No: 4530, s. 2.
• Akşam, 19 Haziran 1931, No: 4556, s. 1-2.
• Akşam, 10 Haziran 1932, No: 4908 s. 1.
• Akşam,12 Haziran 1932, No: 4910 s. 2.
• Akşam, 14 Haziran 1932, No: 4912 s. 2.
• Akşam, 17 Haziran 1932, No: 4915 s. 1.
• Akşam, 26 Haziran 1932, No: 4565, s. 2.
• Akşam, 28 Haziran 1932, No: 4926, s. 2.
• Akşam, 11 Teşrin-i sâni 1932, No: 5061, s. 1.
• Akşam, 14 Teşrin-i sâni 1932, No: 5064, s. 1.
• Akşam, 25 Teşrin-i sâni 1932, No: 5075, s. 1.
• Akşam, 28 Teşrin-i sâni 1932, No: 5078, s. 2.
• Akşam, 1 Kanun-ıevvel 1932, No: 5081, s. 2.
• Akşam, 5 Kanun-ıevvel 1932, No: 5085, s. 2.
• Cumhuriyet, 7 Temmuz 1929, No: 1853, s. 1.
• Cumhuriyet, 8 Temmuz 1929, No: 1854, s. 1-3.
• Cumhuriyet, 9 Temmuz 1929, No: 1855, s. 3. Cumhuriyet, 11 Temmuz 1929, No: 1857, s. 3.
• Cumhuriyet, 14 Temmuz 1929, No: 1860, s. 2.
• Cumhuriyet, 15 Temmuz 1929, No: 1861, s. 2
• Cumhuriyet, 28 Temmuz 1929, No: 1874, s. 2
• Cumhuriyet, 1 Ağustos 1929, No: 1878, s. 3.
• Cumhuriyet, 2 Ağustos 1929, No: 1879, s. 3.
• Cumhuriyet, 3 Ağustos 1929, No: 1880, s. 1.
• Cumhuriyet, 4 Ağustos 1929, No: 1881, s. 1.
• Cumhuriyet, 22 Teşrin-i sâni 1929, No: 3005, s. 1-3.
• Cumhuriyet, 3 Teşrin-i evvel 1929, No: 1942, s. 1
• Hâkimiyet-i Milliye, 22 Teşrin-i sâni 1929, No: 3005, s. 1.
• Hâkimiyet-i Milliye, 1 Kanun-ıevvel 1929, No: 3014, s. 1.
• Hâkimiyet-i Milliye, 10 Temmuz 1929, No: 2871, s. 1. Hâkimiyet-i Milliye, 16 Temmuz 1929, No: 2878, s. 3;
• Hâkimiyet-i Milliye, 19 Temmuz 1929, No: 2880, s. 1.
• Hâkimiyet-i Milliye, 28 Temmuz 1929, No: 2889, s. 1.
• Hâkimiyet-i Milliye, 6 Eylül 1929, No: 2987, s. 1.
• Hâkimiyet-i Milliye, 4 Teşrin-i evvel 1929, No: 2987, s. 1.
• Hâkimiyet-i Milliye, 21 Teşrin-i sâni 1929, No: 3004, s. 3.
• Hâkimiyet-i Milliye, 22 Teşrin-i sâni 1929, No: 3005, s. 1.
• Hâkimiyet-i Milliye, 1 Kanun-ıevvel 1929, No: 3014, s. 1.
• Hâkimiyet-i Milliye, 28 Nisan 1930, No: 3159, s. 4.
• Vakit, 19 Temmuz 1929, s. 2.
• Kitaplar
• Burgaç, Murat; Türkiye’de Umumi Müfettişliklerin KurulmasıTrakya Umumi Müfettişliği, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2013.
• Danışman, Zuhuri; Koçi Bey Risalesi, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi, 1972.
• Mumcu, Ahmet; OsmanlıDevleti’nde Rüşvet, İstanbul, İnkılap Kitabevi, 1985