Klasik Dönem Selefiliğinde Müteşâbih Rivâyetlere Yaklaşım

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 62 - 80, 23.06.2024

Necmeddin Şeker , Asiye Darendeli

Öz

Dinin anlaşılması ve yorumlanması, İslam düşünce tarihinin en dinamik alanlarından birisidir. Bu özelliğinden dolayı erken dönemlerden itibaren çok sayıda yorum yöntemi ortaya çıkmıştır. Mesela konusuna göre itikâdî, fıkhî ya da ahlâkî yorum gelenekleri şeklinde bir tasnif yapılabileceği gibi usûl açısından ele alınarak lafzî yorum, gaî yorum ya da işârî yorum gibi bir başka tasnif de yapılabilir. Ayrıca geleneksel yorum veya çağdaş yorum şeklinde bir ayırım yapmak da mümkündür. İslam düşünce tarihinde oldukça erken dönemlerde ortaya çıkmış olan bu yorum yöntemlerinden birisi de selefî yorumdur. Bu makalede özellikle Ahmed b. Hanbel, İmam Gazzalî’ ve İbn Teymiye‘nin haberî sıfatlara ve müteşabih rivayetlere yaklaşımı özelinde söz konusu selefî yorum yöntemi ele alınmıştıır.

Anahtar Kelimeler

Selef, Hadis, Müteşabih, Mana, Tevil

Approach to Mutashabih Narrations in Classical Salafism

Öz

Understanding and interpreting religion is one of the most dynamic areas in the history of Islamic thought. Due to this feature, many interpretation methods have emerged since the early periods. For example, depending on the subject, a classification can be made as creedal, fiqh, or moral interpretation traditions, or another classification can be made in terms of method, such as literal interpretation, final interpretation, or imaginary interpretation. It is also possible to make a distinction between traditional interpretation and contemporary interpretation. One of these interpretation methods that emerged very early in the history of Islamic thought is Salafi interpretation. This method has led to important breaks in both belief and practice in the historical process. These fractures, whose effects continue to this day, also caused serious conflicts and divisions in the Islamic world. In this article, the Salafi interpretation method in question is discussed, especially in the context of Ahmed bin Hanbal, Imam Ghazali's, and Ibn Taymiyyah's approaches to khabar adjectives and mutashabih narrations.
The period that started with the Golden Age and included layers of companions, tabiun, and followers is known as the salaf in religious literature. In fact, it would not be wrong to say that this term is an umbrella concept created to express all early scientists. In this context, especially in the school of ashab al-hadith, priority has been given to the principle of being loyal to the salafs. In order to express this nationality, expressions such as "salaf way," "salaf method," "salaf sect," and "salaf sect" have been used for the movement in question since the early periods. Some scholars even suggested calling the works containing the works of these first three generations "sunan al-salaf." In later periods, scholars accepted it as an adjective that characterized those who accepted the verses and hadiths as they were, without any interpretation.
Another terminology that should be emphasized here is the concept of mutashabih. The concept of mutashabih, which is described as a word or expression that is difficult to understand because it has more than one possibility in terms of meaning, is a Qur'anic expression derived from the infinitive tashabuh, which means similar, similar to each other in a way that is difficult to distinguish. In religious literature, the term muhkem is used for the verses and hadiths whose meaning is clear and definite and which indicate the ruling, while the verses and hadiths that may have more than one meaning are called mutashabih. Although there are some minor disagreements about the muhkam texts, serious debates are generally ignored. However, mutashabih verses and hadiths are not like this. Unfortunately, the difficulty in understanding these verses and hadiths has caused the Islamic Ummah to divide in many areas, especially in matters of faith. The most obvious examples of this are seen in the Salaf ulama, who can be described as the founding ancestors of the early paradigm of Islamic thought.
Ahmed bin Hanbel, Imam Ghazali, and Ibn Taymiyyah are among the scholars who determine the basic theological premises of Salafism. Ghazali, in his work titled Iljamu'l-Avam 'an Ilmi'l-Kelam, reveals the basic principles of Salafism's approach to the Qur'an and sunnah texts by discussing keeping the common people away from controversial theological issues. These principles reflect the salafiyya's attitudes towards the mutashabihs in the nas in general and their attitudes towards the khabar adjectives in particular. Likewise, members of the Zahiri sect also chose to accept the nas as they are without interpreting them.
This approach has branched out over time and paved the way for scientific, intellectual, political, and ideological structures. For example, Wahhabism, al-Qaeda, ISIS, Boko Haram, and similar radical sects, organizations, and groups have emerged as the fruit of such approaches and interpretations. In addition to many heretical sects that existed in history but were abandoned over time, some takfiri tendencies and orientations today continue as extensions of this understanding.

Anahtar Kelimeler

Salaf, Hadith, Mutashabih, Tevil, Meaning.

Kaynakça

• Akkoyunlu, İsmail. "İbn Teymiyye'de Selef ve Selefiyye Kavramları". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 23/1 (Haziran 2019), 545-562. https://doi.org/10.18505/cuid.540686
• Askalanî, İbn Hacer el-. Fethu’l-Bârî Şerhu Sahîhi’l-İmam el-Buhârî. 15 Cilt. Riyad: Riasetu İdarati’l-Buhusi’l-İlmiyye ve’l-İfta, ts.
• Baktır, Mehmet. “Mütekaddimûn Selefiyye ve Metod Anlayışıˮ. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (Aralık 2004), 25-48. https://dergipark.org.tr/tr/pub/cuifd/issue/4301/255678
• Cerrahoğlu, İsmail. Tefsîr Usûlü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2018.
• Ebu Zehra, Muhammed. İslam'da İtikadi-Siyasi Ve Fıkhi Mezhepler Tarihi çev. Sıbğatullah Kaya. İstanbul: Şura Yayınları, 1993.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Günümüz İslâm Mezhepleri. 3. Basım. İzmir: İzmir İlâhiyat Vakfı Yayınları, 2014.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed Gazzâlî el-. İlcâmü’l-‘avâm ‘an ʻilmiʻl-kelâm. nşr. Muhammed Mu’tasım-Billâh el-Bağdâdî. Beyrut: y.y. 1985.
• Isfahanî, Rağıb. Müfredat (Kur’ân Kavramları Sözlüğü). trc. Abdulbaki Güneş – Mehmet Yolcu. 2. Basım. İstanbul: Çıra Yayınları, 2010.
• İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah İbn Müslim. Hadis Müdafaası. çev. M. Hayri Kırbaşoğlu. Ankara: OTTO, 4. Basım, 2017.
• İbn Teymiyye, Takıyyüddin. Mecmû’u Fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed. 35+2 Cilt. 2. Basım Ribât: Mektebetü’l-Ma’ârif, 1981.
• İbn Teymiyye, Takıyüddin. Tevhîd Risâlesi er-Risâletu’Tedmuriyye. Çev. Ulvi Murat Kılavuz. İstanbul: İz Yayıncılık, 2019.
• İşcan, Mehmet Zeki. Selefilik İslami Köktenciliğin Tarihi Temelleri. İstanbul: Kitap Yayınevi, 6. Basım, 2017.
• Kazanç, Fethi Kerim. “Selefiyye’nin Nas ve Metod Ekseninde Din Anlayışı ve Sonuçlarıˮ. KADER Kelam Araştırmaları Dergisi, 8/1 (Ocak 2010), 93-121. https://academia.edu/89051639/Selefiyyenin_Nass_ve_Metot_Ekseninde_Din_Anlayışı_ve_Sonuçları?f_ri=63288
• Kırbaşoğlu, M. Hayri. Ehl-i Sünnet’in Kurucu Ataları. Ankara: OTTO, 3. Basım, 2020.
• Koca, Ferhat. “İslam Düşünce Tarihinde Selefilik: Tarihsel Serüveni ve Genel Karakteristiğiˮ. İlahiyat Akademi Dergisi 1-2 (Ekim 2015), 15-70. https://dergipark.org.tr/pub/ilak/issue/8580/106560
• Korkmaz, Sıddık. “Selefîliğe Karşı Reddiyelerˮ. Tarihte ve Günümüzde Selefîlik Sempozyumu. ed. Ahmet Kavas. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Kur’ân Yolu. Erişim 23Temmuz 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr
• Kubat, Mehmet. “Selefî Perspektifin Tarihselliğiˮ. İslâmî Araştırmalar Dergisi 17/3 (2004), 235-251.
• Kûsî, Müfrih b. Süleyman el-. Selefîlik. İstanbul: Guraba Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Kutlu, Sönmez. Çağdaş İslâmi Akımlar ve Sorunları. “Kökencilik (Fundamentalizm) Kavramı ve İslamcı Oluşumlar İçin Kullanımı Sorunuˮ Ankara: Fecr Yayınları, 2008.
• Kutlu, Sönmez. Selefiliğin Fikrî Arka Planı. Ankara: OTTO, 4. Basım, 2017.
• Kutlu, Sönmez. "Gelenekçi-Zâhirî İslâm Anlayışının Zihniyet Analizi: Epistemolojik, Teolojik ve Kültürel Temelleri". Zâhirî ve Selefî Din Yorumu. Ed. Sönmez Kutlu. 19-80. İstanbul: KURAMER, 2019.
• Özervarlı, M. Sait. İbn Teymiyye’nin Düşünce Metodolijisi ve Kelâmcılara Eleştirisi. İstanbul: İsam Yayınları, 2008.
• Özervarlı, M. Sait. “Selefiyyeˮ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/399-402. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Öztürk, Mustafa. “Selefîlik ve Te’vil Üzerineˮ. Marife 9/3 (2009), 85-110. https://isamveri.org/pdfdrg/D02420/2009_3/2009_3_OZTURKM.pdf
• Öztürk, Mustafa. “Selefilik ve Tefsirˮ. Tarihte ve Günümüzde Selefîlik Sempozyumu. ed. Ahmet Kavas. 191-267. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
• Öztürk, Mustafa. “Tefsîr Geleneğinde Selefilik Ekolüˮ. İlahiyat Akademi Dergisi 1/1-2 (Ekim 2015), 195-252. https://isamveri.org/pdfdrg/G00083/2015_1-2_OZTURKM.pdf
• Sarıkaya, Berat. “İbn Teymiyye‘nin Tevhid Anlayışı ve Pratik Tevhid Vurgusuˮ. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/7 (Haziran 2015), 91-114. https://dergipark.org.tr/pub/gifad/issue/16032/16771#article_cite
• Sönmez, Vecihi. “Selef Düşüncesinin Tarihi Arkaplanı ve Selefilikˮ, Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmî Dergisi 9-10 (2010), 169-185. htpps://aasanilmidergiD02918s9-10.pdf
• Topaloğlu, Bekir. Kelam İlmine Giriş. Ankara: Damla Yayınları, 2014.
• Tosun, Nihat. “Fıkıhtaki Selefi Yöntemin Günümüze Yansımalarıˮ. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2015), 401-466. https://isamveri.org/pdfdrg/D0242/2015_2/2015_2 _TOSUNN.pdf
• Uludağ, Süleyman. İslâm Düşüncesinin Yapısı. İstanbul: Dergâh Yayınları, 13. Basım, 2019.
• Watt, W. Mongomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. Çev. Ethem Ruhi Fığlalı Ankara: Umran Yayınları, 1981.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Müteşâbihˮ. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/204-207 İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Yazıcı, Muhammed. “İbn Teymiyyeʼnin Sünnet Anlayışı Ve Çizdiği Ehl-i Sünnet Profiliˮ. Marife Dini Araştırmalar Dergisi. 8/2 (Ekim 2008), 45-84. https://marife.org/en/pub/issue/37801/436457
• Yazır, M. Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili Tefsiri. sad. Lütfullah Cebeci vd. 10 Cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, 7. Basım, 2018.
• Yılmaz, Enes. Selefiyye’nin Teʼvil Anlayışı İbn Akîl Örneği. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019. https://doi.org/10.34082/islamiilimler.823334
• Yörükan, Yusuf Ziya. “Vahhabîlikˮ. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2/1 (1953), 51-67. https://doi.org/10.1501/IIhfak_0000000399