2023 Depremleri Sonrasında ‘Birlikte Yaşama Kültürü’ Bağlamında ‘Hataylılık’ Kent Aidiyeti ve Yerellik

Yıl 2024, Sayı: 48, 59 - 73, 30.06.2024

Aylin Eraslan

https://doi.org/10.33613/antropolojidergisi.1475826

Öz

Hatay, Şubat 2023’te gerçekleşen depremlerin ardından hasar almış, kentte çok sayıda can ve mal kaybı yaşanmıştır. Hataylıların bir kısmı kenti terk etmek zorunda kalmıştır. Bu çalışmada amacım, 6 Şubat Kahramanmaraş ve 20 Şubat Hatay depremlerinin, kenti terk etmek zorunda kalan Hataylıların en eski dönemlerden bu yana süreç içerisinde etkileşime bağlı olarak birlikte inşa ettikleri Hataylılık ve birlikte yaşama kültürüne ilişkin duygu ve düşünceleri üzerindeki etkilerini anlamaya ve anlatmaya çalışmaktır. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemi, derinlemesine mülakat ve katılımcı gözlem teknikleri kullanılmıştır. 10 kadın ve 5 erkek toplam 15 kişiyle Eskişehir’de yüz yüze ve Türkiye’nin birçok iline göç edenlerle ise çevrimiçi görüşülmüştür. Alan araştırması 8-15 Nisan 2024 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Anlatılarda Hataylılığa ve birlikte yaşama kültürüne yönelik duyguları temsil eden ifadelerin yoğunluğu dikkat çekicidir. Elbette bu denli yoğun duyguların açığa çıkmasında yaşanan deprem felaketinin etkisinin olduğu düşünülebilir. Ancak bu kısmen doğrudur. Bu çalışmada, Hataylılığın deprem sonrası yaşanan romantik bir duygu yoğunluğundan çok daha fazlası olduğu öne sürülmektedir. Hatay’ın kadim tarihine bakıldığında kentin, en eski ticaret yollarının kesiştiği noktada yer alması birçok halkı kendine çekmiş, kente ticaret amacıyla gelenler bir süre sonra kente kalıcı olarak yerleşmişledir. Hatay, bir arada yaşayan halkların ortak yaşam alanlarında etkileşime bağlı olarak farklılıklara saygı duyma ve bir arada yaşama kültürü geliştirdikleri ve bugün dünyada medeniyetler şehri olarak ifade edilen örnek bir kente dönüşmüştür. Öte yandan Hatay’ın Atatürk’ün, Tayfur Sökmen’in ve Hataylıların çabalarıyla anavatana katılması, kente olan bağlılığı ve aidiyeti daha da arttırmış ve kenti bu yönüyle özel kılmıştır. Çalışmanın bulguları genel olarak değerlendirildiğinde deprem sonrasında belirgin bir şekilde ön plana çıkan kent aidiyeti ve bağlılığının tarihsel ve ilişkisel bir süreç içerisinde inşa edilmiş ve yüzyıllardır kuşaklar arasında aktarılan birlikte yaşama kültüründen doğduğu ve deprem sonrasında daha da belirgin bir hale geldiği söylenebilir. Buna ek olarak, anlatılarda mutfak kültürü, yer’e bağlılık ve birlikte yaşama kültürüne yönelik üç ana tema göze çarpmıştır.

Anahtar Kelimeler

deprem, aidiyet, birlikte yaşama kültürü,, Hataylılık, Sosyal Antropoloji

“Hatayness”, Urban Belonging and Locality within the Context of “Culture of Living Together” after the 2023 Earthquakes

Öz

Hatay was damaged after the earthquakes of 2023 February, and many lives and property were lost in the city. Some Hatay residents were forced to migrate from the city. In this study, my aim is to try to understand and explain the effects of the earthquakes of 6 February Kahramanmaraş and 20 February Hatay on the feelings and thoughts of Hatayans who had to leave the city on their feelings and thoughts about Hatayness and the culture of living together, which they have built together in the process of interaction since the earliest periods. In present study, qualitative research method, in-depth interview and participant observation techniques were employed. Fifteen people, comprising five men and ten women were interviewed in-person in Eskişehir, while those who migrated to other cities in Türkiye were interviewed over online. The field survey was conducted on 8-15 April 2024. It is remarkable how strongly the narratives' depictions of Hatayness and culture of living together are expressed. Of course, one could assume that the occurrence of such strong emotions was influenced by the earthquake tragedy. However, this is only partially true. It is stated in present study that Hatayness is much more than just a romantic intensity of feeling that one feels following an earthquake. Looking at the ancient history of Hatay, the city's strategic location at the intersection of the oldest trade routes attracted many people, and those who came to the city for trade purposes settled in the city eventually. Hatay has become a model city, known as the city of civilizations in the modern world, where people living together have developed a culture of coexistence and respect for diversity via interaction in shared living areas. Moreover, the fact that Hatay joined the motherland through the efforts of Atatürk, Tayfur Sökmen and the Hatayans further increased the loyalty and belonging to the city and made the city special in this regard. When the findings of the study are evaluated in general, it can be said that urban belonging and loyalty, which came to the forefront in the aftermath of the earthquake, arose from the culture of living together, which was built in a historical and relational process and passed down between generations for centuries, and became even more prominent after the earthquake. In addition, three main themes emerged in the narratives: culinary culture, attachment to place and the culture of living together.

Anahtar Kelimeler

earthquake, belonging, culture of living together, Hatayness, Social Anthropology

Kaynakça

• Bennett, J. (2014). Gifted places: The inalienable nature of belonging in place. Environment and Planning D: Society and Space, 32, 658 - 671.
• Beyazıt, E. (2016). Kent kimliği bağlamında Hatay kent aktörleri gözüyle kentsel kimlikte kırılma noktaları, [Yayınlanmamış doktora tezi]. Süleyman Demirel Üniversitesi. Isparta.
• Bilgin, N. (2011). Sosyal Düşüncede Kent Kimliği, İDEALKENT, 2(3), 20-47.
• Birsel, H. ve Özkaya Duman, O. (2012). Le Sandjak Est Turc (Sancak Türktür) İskenderun sancağı sorunsalı, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 13(50), 343-366. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ankuayd/issue/1839/22447.
• Cengiz, A. K. (2016). “Bi(r)yerli” olmak: anlatılar ve imgeler üzerinden Antakyalılık, [Yayınlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi. Ankara
• Cengiz, A. K. (2017). Bir yerli olma bağlamında dedikodu, söylentiler ve Antakyalılık. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 5(51), 311-327. DOI: 10.16992/ASOS.12594.
• Dayı, E. (2002). Hatay Devleti ve Hatay’ın Anavatan’a katılması, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, (9)19, 331-340.
• Demir, A. (1998). Antakya ve Antakya tarihinde bir dönem (1098-1268), Mimarlık Dergisi, 281, 24-28.
• Demir, A. (1996). Çağlar İçinde Antakya, İstanbul: Akbank Yayınları.
• (Deniz) Topçu, K. (2011). Kent kimliği üzerine bir araştırma: Konya örneği. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(2), 1048-1072.
• Doğruel, F. (2005). Hatay'da Çoketnili Ortak Yaşam Kültürü, “İnsaniyetleri Benzer…”. İletişim Yayınları.
• Duman Özkaya, O. (2019). Bağımsızlığa Giden Yolda Sancak’tan Hatay Devleti’ne Yerel Basın ve Faaliyetleri (1918-1939), Ankara, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Duman Özkaya, O. (2017). Geçmişin Sesiyle Tarihi Yeniden Düşünmek Üzerine Bir Sözlü Tarih Denemesi (Antakya Örmeği 1921-1939 Sosyokültürel Yaşam), Adana, Ekrem Matbaası
• Emiroğlu, K. ve Aydın, S. (2003). Antropoloji Sözlüğü, Bilim ve Sanat Yayınları.
• Eraslan, A. (2015). 81 İlde Şehir ve Kültür Hatay içinde Hatay’ın İnanç Dünyası, Hatay Valiliği Yayınları.
• Eraslan, A. (2020). Kinship forever: Patrilocal settlement of thousands of years, Ancestral Chamber Hishashe, Turkish Studies-Comparative Religious Studies, 5(4), 507-529.
• Güler, F. (2023). Kuruluşundan XVIII. yüzyıla kadar Antakya ile çevresinin tarihi ve ticareti’ne genel bir bakış. Dünya Multidisipliner Araştırmalar Dergisi, 6(Prof. Dr. Durmuş Ali Aslan Özel Sayısı), 158-174.
• Güner, T., Şahnagül, S. ve Güler, H. (2016). Kent kimliğinin oluşturulmasında kültürel unsurların önemi: Balıkesir üzerine bir i̇nceleme. PARADOKS Ekonomi, Sosyoloji ve Politika Dergisi, 12(ÖS), 88-104.
• Gündüz, A. ve Gülcü, E. (2009). XVI. Yüzyılda Antakya nahiyesi (1526-1584). Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(12), 289-323.
• Güngördü, Z. (2020). Kent kimliğinin değişim sürecini geleneksel çarşılar üzerinden düşünmek: Antakya-Uzun Çarşı örneği. Sketch: Journal of City and Regional Planning, 02(01), 1-23. https://doi.org/10.5505/sjcrp.2020.40085.
• Haboucha, R. (2020). Food Identities at Home and On the Move: Explorations at the Intersection of Food, Belonging and Dwelling, Routledge.
• Hernandez, B., Hidalgo, M. C., Salazar-Laplace, M. E. ve Hess, S. (2007). Place attachment and place identity in natives and non-natives, Journal of Environmental Psychology 27, 310–319. DOI: 10.1016/j.jenvp.2007.06.003.
• Hiruy, K. (2009). Finding home for away from home: Place attachment, Place-identity, belonging and resettlement among African-Avustralians in Hobort. [Unpublished doctoral dissertation]. University of Tasmania.
• Kapaklı, Z.G. (2019). Kent planlamasında kent kimliği; Şanlıurfa örneği, [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Harran Üniversitesi. Şanlıurfa.
• Kaypak, Ş. (2010). Antakya’nın kent kimliği açısından irdelenmesi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(14), 373-392.
• Koyuncu, A. (2014). Kimliğin inşasında kent: Konya örneği. Akademik İncelemeler Dergisi, 8(2), 155-179.
• McCreanor, T., Penney, L., Jensen, V., Witten, K., Kearns, R. ve Moewaka Barnes, H. (2006). Senses of place ‘This is like my comfort zone’: Senses of place and belonging within OruÅmo/Beachhaven, New Zealand Geographer, 62, 196-207.
• Miller, L. (2006). Being and belonging. [Unpublished doctoral dissertation]. University of Tasmania.
• Miller, L. (2003). Belonging to country - a philosophical anthropology. Journal of Australian Studies, 27(76), 215–223. https://doi.org/10.1080/14443050309387839.
• Özdil, M. (2017). Kolektif ve bireysel kimlikler bağlamında sosyal bütünleşme. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(28), 383-400.
• Özkaya, O. (2022). Etnografik belgeler üzerinden tarihte bir kent ve dönemin i̇zini sürmek (20. asrın i̇lk yarısında Antakya). Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(49), 421-442.
• Payaslı, V. ve Özkaya, O. (2020). Anılar, Tefrikalar ve Arşiv Belgeleri Işığında Fransız İşgali Yıllarından Bağımsızlığa Hatay, Ankara. Gece Yayınevi.
• Siyavuş, A. E. (2023). Zonguldak kent kimliği bileşenlerinin coğrafi analizi. Kalem Eğitim ve İnsan Bilimleri Dergisi 2025, 15(1), 1-21, DOI: 10.23863/kalem.2023.268.
• Sözer, A. (2019). Göç, toplumsal uyum ve aidiyet. Bayburt Eğitim Fakültesi Dergisi, 14(28), 418-431. https://doi.org/10.35675/befdergi.643948.
• Tomaney, J. (2015). Region and place II: Belonging. Progress in Human Geography, 39(4), 507-516. https://doi.org/10.1177/0309132514539210.
• Twigger-Ross, C. L. ve Uzzell, D. L. (1996). Place and identity processes, Journal of Environmental Psychology, 16(3), 205–220, Academic Press Ltd.
• Williamson, R. (2016). Everyday space, mobile subjects and place-based belonging in suburban Sydney. Journal of Ethnic and Migration Studies, 42(14), 2328-2444. DOI: 10.1080/1369183X.2016.1205803.
• Yalçın, M. G. (2017). Göç Psikolojisi, Pharmakon Yayınları.
• Yorulmaz, A. (2010). Birlikte yaşamanın kültürlerarası/dinlerarası ilişkiler ve eğitim açısından doğurguları Hatay örneği. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi. Ankara.
• Hatay Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. (2024). Hatay Broşürü. https://hatay.ktb.gov.tr/Eklenti/103881,hatay-brosur-turkcepdf.pdf?0. Erişim 04.06.2024.
• Hatay Valiliği. (03.03.2021). Cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen Anıldı. http://www.hatay.gov.tr/cumhurbaskani-tayfur-sokmen-anildi. Erişim 05.03.2024.
• Hatay Valiliği. İnanç Turizmi. http://www.hatay.gov.tr/inanc-turizmi. Erişim 05.03.2024.
• UNESCO Türkiye Milli Komisyonu. (2024). UNESCO Yaratıcı şehirler ağı. https://www.unesco.org.tr/Pages/88/129/UNESCO. Erişim 04.06.2024.