“Değersizleşme” ve “Sermayenin Organik Bileşimi” Kavramları Üzerinden Erken Dönem Poulantzas’ın Sınıf Analizinin Eleştirisi

Yıl 2022, Cilt: 14 Sayı: 1, 66 - 105, 28.02.2022

Turgay Kahveci

https://doi.org/10.53376/ap.2022.03

Öz

Sınıf teorilerinin ortaya çıkışının, Sanayi Devrimi’nin gelişimi ve kapitalist üretim ilişkilerinin kurulmasıyla paralel bir tarihçesi olduğu söylenebilir. Bu gelişim serüveni, sınıfların olgusal açıdan kapitalizm öncesi varlığını yadsımaz, onları kapitalizmin yerleşik düzenine sabitlemez. Marksist sınıf kuramının özü, tarihsel sürecin dinamiğinin sınıf mücadeleleri olduğu düşüncesidir. Bu çalışmada, öncelikle Marksist geleneğin erken dönem Marksizm’den Neo-Marksizm’e ve emeğin sosyal tarihçiliğine uzanan sınıf tanımları genel bir çerçevede tartışılmıştır. Geleneksel Marksizm ve izini süren literatürdeki yönelimler incelenmiştir. Ardından, özellikle “Siyasal İktidar ve Toplumsal Sınıflar” kitabıyla erken dönem Poulantzas’a özel başlık açılmış, devlet, toplumsal formasyon ve sınıflara dair yaklaşımı aktarılmıştır. Poulantzas’ın erken dönem metinlerinde ortaya koyduğu sınıf analizinde üretken emek/üretken olmayan emek nosyonlarının kapsayıcılığı tartışılmış, işçi sınıfı, geleneksel ve yeni küçük burjuvazi sınıflandırmaları incelenmiştir. Bu araştırmanın temel argümanı, yapısalcı-işlevselcilikten ilişkisel devlet kuramına uzanan geç dönemi hariç tutulmak kaydıyla erken dönemi boyunca Poulantzas’ın sınıf analizinin, değersizleşme ve sermayenin organik bileşimi gibi iktisadi nosyonlara cevap veremediği iddiasını öne sürmektedir.

Anahtar Kelimeler

Marksizm, Sınıflar, Tarihselcilik, Yapısalcılık, Nicos Poulantzas

Criticism of the Class Analysis of Early Poulantzas on the Concepts of “Devaluation” and “Organic Composition of Capital”

Öz

It can be said that the emergence of class theories has a parallel history with the development of the Industrial Revolution and the establishment of capitalist production relations. However, this development adventure does not deny the existence of classes before capitalism from a factual point of view, does not fix them on the established order of capitalism. The essence of Marxist class theory is the idea that the dynamics of the historical process are class struggles. In this study, first of all, the class definitions of the Marxist tradition from early Marxism to Neo-Marxism and the social historiography of labor are discussed in a general framework. Traditional Marxism and the trends in the literature that followed it were examined. Then, with the book “Political Power and Social Classes”, a special title was opened for the early period Poulantzas, and his approach to the state, social formation and classes was conveyed. In the class analysis Poulantzas put forward in his early texts, the inclusivity of the notions of productive labor/unproductive labor was discussed, and the classifications of the working class, traditional and new petty bourgeoisie were examined. The main argument of this research is the claim that Poulantzas's class analysis during his early period, excluding his late period from structuralist-functionalism to relational state theory, could not respond to economic notions such as devaluation and the organic composition of capital.

Anahtar Kelimeler

Marxism, Classes, Historicism, Structuralism, Nicos Poulantzas

Kaynakça

• Althusser, Louis (1987), John Lewis’e Cevap (Ankara: V Yayınları) (Çev: Müntekin Ökmen).
• Althusser, Louis (1989), İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları (İstanbul: İletişim Yayınları) (Çev. Yusuf Alp, Mahmut Özışık).
• Althusser, Louis (2000), İdeoloji ve Devletin İdeolojik Aygıtları (İstanbul: İletişim Yayınları) (Çev: Yusuf Alp ve Mahmut Özışık).
• Althusser, Louis (2002), Marx İçin (İstanbul: İthaki Yayınları) (Çev. Işık Ergüden).
• Althusser, Louis (2004), Lenin ve Felsefe (İstanbul: İletişim Yayınları) (Çev. Bülent Aksoy, Erol Tulpar ve Murat Belge).
• Althusser, Louis, Etienne Balibar vd. (2007), Kapitali Okumak (İstanbul: İthaki Yayınları) (Çev. Işık Ergüden).
• Aron, Raymond (1973), Sınıf Mücadelesi (İstanbul: Milli Eğitim Yayınları) (Çev. Erol Güngör).
• Arslan, Ali (2004), “Temel Sorunları ve Açılımları ile Sınıf Teorisi, Sınıf Bilinci ve Orta Sınıflar”, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2: 126-143.
• Balibar, Etienne (1996), Marx’ın Felsefesi (İstanbul: Birikim Yayınları) (Çev. Ömer Laçiner): 126.
• Bank, Rasim B. (2010), “Poulantzas’ın Kapitalist Devlet Kuramı” (Yayımlanmamış Doktora Tezi) (Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü).
• Bozçalı, Fırat (2006), “Poulantzas'ın D/devrimi: Devlet, İktidar, Sosyalizm”, Birikim Dergisi, 205-206: https://davetsizmisafir.org/2006/04/23/poulantzasin-ddevrimi-devlet-iktidar-sosyalizm/ (17.09.2021).
• Bridges, Amy (1999), “Nicos Poulantzas ve Marksist Devlet Kuramı”, Saybaşılı, Kemali (Der.), Siyaset Biliminde Temel Yaklaşımlar (Ankara: Doruk Yayınları): 466-515.
• Burris, Val (2011), “Sınıf Yapısı ve Politik İdeoloji” (Ankara: İnşaat Mühendisleri Odası Ankara Şubesi Yayını) (Çev: Aydın Gelmez): 1-23.
• Callinicos, Alex ve Chris Harman (2006), Neo-Liberalizm ve Sınıf (İstanbul: Salyangoz Yayınları) (Çev. Osman Akınhay).
• Carter, Bob (2014), Capitalism, Class Conflict and the New Middle Class (London: Routledge and Kegan Paul).
• Çulhaoğlu, Metin (1997), Binyıl Eşiğinde Marksizm ve Türkiye Solu (İstanbul: Sarmal Yayınevi).
• Çulhaoğlu, Metin (2016), Tarih, Türkiye, Sosyalizm: Bir Mirasın Güncelliği (İstanbul: Yordam Yayınevi).
• Demir, Gökhan ve Ali Yalçın Göymen (2017), “Yapısalcılıktan İlişkiselliğe Poulantzas’ın Devlet Kuramı”, Alternatif Politika, 9 (1): 35-60.
• Elgür, Ersin (2008), “Althusser’de Bilim Etkinliği: “Teorik Pratik Olarak Bilim” Ve Felsefe-Bilim-Politika İlişkisi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü Dergisi, 19: 1-21.
• Engels, Friedrich (1962), Ludwing Feuerbach ve Klasik Alman Felsefesinin Sonu (İstanbul: Sosyal Yayınlar) (Çev. Nizamettin Burhan).
• Gramsci, Antonio (1971) Prison Notebooks (New York: International Publishers Co) (Trans. Quintin Hoare and Geoffrey Nowell Smith).
• Gramsci, Antonio (1971), Hapishane Defterleri (Ankara: Onur Yayınları) (Çev. Kenan Somer).
• Güngen, Can (2011), “Özneye Bakış: Kant, Hegel, Marx’da Özne Kavramı” http://www.cangungen.com/2011/03/09/ozneye-bakiskanthegelmarx/, (18.10.2021).
• İnsel, Ahmet (1979), “Nicos Poulantzas”, Birikim Dergisi, 56/57: 40-42.
• Jessop, Bob (1982), The Capitalist State: Marxist Theories and Methods (Oxford: Martin Robertson).
• Jessop, Bob (2002), “Nicos Poulantzas”, Bottomore, Tom (Der.), Marksist Düşünce Sözlüğü (İstanbul: İletişim Yayınları): 465-466
• Karahanoğulları, Yiğit (2008), “Marx’ta Üretken Emek Kategorisi ve 1988-2006 Dönemi Türkiye Ekonomisi İçin Ampirik Bulgular”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 63 (2): 117-142.
• Karahanoğulları, Yiğit (2012), “Değersizleşme Eğilimi ve Ekonomik Kriz”, Toplum ve Bilim Dergisi, 124: 205-223.
• Korsch, Karl (1991), Marksizm ve Felsefe (İstanbul: Belge Yayınları) (Çev. Yılmaz Öner).
• Koşar, Arif (2016), “Erik Olin Wright’ın Sınıf Analizinin Eleştirisi”, Teori ve Eylem Dergisi, 1: 38-58.
• Koşar, Arif (2017a), “Poulantzas’ın Sınıf Analizinin Eleştirisi-1”, Teori ve Eylem Dergisi, 2: 60-79.
• Koşar, Arif (2017b), “Poulantzas’ın Sınıf Analizinin Eleştirisi-2”, Teori ve Eylem Dergisi, 3: 63-72.
• Kuhn, Thomas S. (1991), Bilimsel Devrimlerin Yapısı (İstanbul: Alan Yayıncılık) (Çev. Nilüfer Kuyaş).
• Laclau, Ernesto (1977), İdeoloji ve Politika (İstanbul: Belge Yayınları) (Çev. Hüseyin Sarıca).
• Lenin, Vlademir İ. (1964), What is to be Done, Collected Works (Moscow: Progress and Publishers).
• Lenin, Vlademir İ. (1989), Proletarya Devrimi ve Dönek Kautsky (İstanbul: Sol Yayınları).
• Löwy, Michael (1975), “Lukacs and Stalinism”, New Left Review, 1 (91).
• Lukács, György (1971), History and Class Consciousness (Londra: Merlin Press).
• Lukács, György (1998), Tarih ve Sınıf Bilinci (İstanbul: Belge Yayınları) (Çev. Yılmaz Öner).
• Marx, Karl (1990), Kapital Üçüncü Cilt (İstanbul: Sol Yayınları) (Çev. Alaattin Bilgi).
• Marx, Karl (1998), Artı-Değer Teorileri Birinci Kitap (Ankara: Sol Yayınları) (Çev. Yurdakul Fincancı).
• Marx, Karl (2000), Kapital Birinci Cilt (Ankara: Sol Yayınları) (Çev: Alaattin Bilgi).
• Marx, Karl (2008a), 1844 El Yazmaları (İstanbul: Birikim Yayınları) (Çev. Murat Belge).
• Marx, Karl (2008b), Dolaysız Üretim Sürecinin Sonuçları (İstanbul: Ceylan Yayınları) (Çev: Mustafa Topal).
• Marx, Karl (2009), Demokritos ve Epikuros’un Doğa Felsefeleri (Sol Yayınları: Ankara) (Çev. Hüseyin Demirhan).
• Marx, Karl (2009), Louis Bonaparte’ın 18 Brumaire’i (İstanbul: Yazılama Yayınevi) (Çev. Erkin Özalp).
• Marx, Karl (2011), Kapital Birinci Cilt (İstanbul: Sol Yayınları) (Çev. Alaattin Bilgi).
• Marx, Karl (2016), Fransız Üçlemesi (İstanbul: Yordam Yayınları) (Çev. Erkin Özalp).
• Marx, Karl (2019), Kapital Cilt I: Ekonomi Politiğin Eleştirisi (Ankara: Yordam Kitabevi) (Çev. Mehmet Selik ve Nail Satlıgan).
• Marx, Karl ve Friedrich Engels (1976), Kutsal Aile (İstanbul: Sol Yayınları) (Çev. Kenan Somer).
• Marx, Karl ve Friedrich Engels (1991), Komunist Manifesto (Ankara: Sol Yayınları) (Çev. Muzaffer Erdost).
• Marx, Karl ve Friedrich Engels (2010), Collected Works (UK: Lawrence & Wishart Independent Radical Pusblishing).
• Marx, Karl ve Friedrich Engels (2013), Alman İdeolojisi (İstanbul: Evrensel Basım Yayın) (Çev. Tonguç Ok ve Olcay Geridönmez).
• McLellan, David (2005), İdeoloji (İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları) (Çev. Barış Yıldırım).
• Ollman, Bertell (2011), Diyalektik Soruşturmalar (İstanbul: Yordam Kitap) (Çev. Cenk Saraçoğlu).
• Öngen, Tülin (2002), “Marx ve Sınıf”, Praksis, 8: 9-29.
• Öngen, Tülin (2014), Prometheus’un Sönmeyen Ateşi (İstanbul: Yordam Yayınları).
• Özpınar, Cihan (2018), “Sınıf Tartışmalarının Yirminci Yüzyıl Kökenleri”, Praksis, 47: 1-26.
• Özuğurlu, Metin (2008), “Sınıf Çözümlemesinin Temel Sorunsalları”, Praksis, 8: 29-50.
• Poulantzas, Nicos (1973), Political Power and Social Classes (London: New Left Books).
• Poulantzas, Nicos (1975), Classes in Contemporary Capitalism (London: NLB).
• Poulantzas, Nicos (1980), Faşizm ve Diktatörlük (İstanbul: Birikim Yayınları) (Çev. Ahmet İnsel).
• Poulantzas, Nicos (2000), State, Power, Socialism (London: Verso).
• Poulantzas, Nicos (2013), “Toplumsal Sınıflar Üzerine”, Martin, James (Der.), Poulantzas Kitabı & Seçme Yazılar (Ankara: Dipnot Yayınları): 265-309.
• Poulantzas, Nicos (2014), Siyasal İktidar ve Toplumsal Sınıflar (Ankara: Epos Yayınları) (Çev. Şule Ünsaldı).
• Przeworski, Adam (1985), “Proletariat into a Class: The Process of Class Formation”, Capitalism and Social Democracy (Cambridge: Cambridge University Press): 47-98.
• Przeworski, Adam (2012), Capitalism and Social Democracy (Cambridge: Cambridge University Press).
• Savran, Gülnur (1987), “Althusser, Yapısal Nedensellik ve Teorisizm”, 11. Tez, 5: 164-182.
• Thompson, Edward P. (2004), İngiliz İşçi Sınıfının Oluşumu (İstanbul: Birikim Yayınları) (Çev. Uygur Kocabaşoğlu).
• Timur, Taner (2011), Felsefe, Toplum Bilimleri ve Tarihçi (İstanbul: Yordam Kitap Basımevi).
• Tüzen, Hasan (2009), “Nicos Poulantzas”, Veysal, Çetin (Der.), Büyük Düşünürler (İstanbul: Etik Yayınları): 587-618.
• Williams, Raymond (2018), “Hegemonya Nedir?”, 108-110, https://www.e-skop.com/skopbulten/pasajlar-hegemonya-nedir/3874, (2.11.2021).
• Wright, Erik Olin (1976), “Class Boundaries in Advanced Capitalist Societies”, New Left Review, 98.
• Yetiş, Mehmet (2002), “Gramsci ve Aydınlar”, Mülkiye Dergisi, 26 (236): 217-245.
• Yetiş, Mehmet (2009), “Gramsci ve Devletin İki Görünümü”, Mülkiye Dergisi, 33 (264): 129-153.
• Yetiş, Mehmet (2013), “Hegemonya”, Atılgan, Gökhan, Aytekin, Atilla E. vd. (Der.), Siyaset Bilimi: Kavramlar, İdeolojiler, Disiplinler Arası İlişkiler (İstanbul: Yordam Kitap): 87-99.
• Yılmaz, Çetin (2013), “İşçi Sınıfı Bilinci Üzerine Güncel Yaklaşımlar”, Çalışma ve Toplum: Ekonomi ve Hukuk Dergisi, 38: 348-373.