The Symbolism of the Tree in the Sufi Literature and Muhyi's Work Titled "Tamthil Shajar"

Yıl 2019, Cilt: 3 Sayı: 1, 13 - 28, 29.03.2019

Hür Mahmut Yücer Serhat Küçük

Öz

In the Islamic thought, the only necessary
being (wacib al-wujud) is Allah. Compared to him, all other beings’
existence is deemed metaphorical (majazi). Similarly, according to the
doctrine of the unity of being (wahdat al-wujud) no being exists except
Allah; and all emerge from him. The universe, which is seemingly existing
consists of mere images, and thus being metaphorical. These images appear to be
existent due to that they are indeed based on a real being in the background.
So, what is their initial relevance with truth? How does the
relationship between them continue? How can we comprehend and explain it?

Sufis used various symbols and metaphors to describe it. One of them is the
symbolism of the seed and the tree. The seed carries the knowledge of the whole
tree in advance. Then, when a suitable environment is found this knowledge is
revealed: the seed sprouts, grows, shoots out branches, foliates, blossoms and
finally bears fruits. Each fruit contains seeds having the knowledge of the same tree. Every
phase in the growth of the tree differs in terms of shape, colour and function.
A once single being has become a multitude of ones. For the point of planting a
tree is reaping its fruits, a fruitless tree is undesirable. This universe is
also like a tree, and its seed is the Muhammadan Reality (Haqiqat Muhammadiya). The tree appears in
a variety of ways, in different environments and appears, grows and eventually
bears fruits. The fruit is the perfect man (al-insan al-kamil). Therefore,
what counts is to become a perfect man.

When examined, it can be
noticed that the symbolism of tree is often used in the Qur'an and the hadiths.
This symbolism has been frequently utilized by sufis, in poetry and prose in
different meanings. In this study, firstly, the place of the symbolism of
the tree in the religious and mystical literature will be investigated and then
Muhyi Efendi's work titled "Tamthil Shajar" will be
introduced. At the end of the study, a Romanized Turkish transcription of this
work, authored in the XVIth century, will be presented with the aim of
contributing to the relevant literature.    

Anahtar Kelimeler

The Unity of Being, the Symbolism of the Seed and the Tree, Muhyi Efendi, Tamthil Shajar

Tasavvuf Literatüründe Ağaç Sembolizmi ve Muhyî’nin Temsîl-i-Şecer İsimli Eseri

Öz

İslâm
düşüncesine göre âlemde varlığı zorunlu olan sadece Allah’tır. Diğer varlıklar
mecazen vardır. Vahdet-i vücuda göre de âlemde sadece o vardır. Herşey ondan
zuhûr etmiştir. Var gibi görünen bu âlem görüntülerden ibarettir. Mecazen
vardır. Bu görüntüler gerçekte arkasındaki bir hakiki varlığa dayandığı için
var olarak görünmektedirler. Öyleyse bu görüntülerin başlangıçta nasıl
oluşmuştur. Bir çokluğa, latîf kesîfe, Hakikat mecaza nasıl dönüşmüştür.
Aralarındaki ilişki nasıl devam etmektedir. Bunu nasıl kavrayabilir, nasıl tanımlayabiliriz.

Mutasavvıflar
bunu anlatmak için farklı semboller ve metaforlar kullanmışlardır. Bu
sembollerden birisi de çekirdek-ağaç sembolizmidir. Bir çekirdek
öncelikle bütün ağacın bilgisini içinde taşır, sonra uygun ortam bulunca bu
bilgi açığa çıkar, yeşerip büyür, dal budak salar, sonra da yaprak açar ve en
sonunda meyve verir. Her meyvede aynı ağacın bilgilerini toplayan yine
çekirdekler oluşur. Ağacın her merhalesi ayrı bir şekil ayrı bir renk ve ayrı
bir işleve sahiptir. Fiziken bir olan, çokluğa dönüşmüştür. Ancak ağaçtan esas
maksat meyve elde etmektir. Meyvesi olamayan ağaç makbul değildir. Bu âlem de
bir ağaç gibidir. Bu ağacın tohumu Hakikat-ı Muhammediye’dir. Ağaç farklı
ortamlarda farklı şekillerde ortaya çıkar ve görünür, büyür ve en son meyve
verir. Ağacın meyvesi insan-ı kâmildir. Önemli olan da insan-ı kâmil olmaktır.

Biraz dikkat
edilirse Kur’ân ve hadislerde ağaç sembolizminin çokça kullanıldığı görülür. Bu
sembolü mutasavvıflar farklı anlamlarda manzum ve nesir olarak eserlerinde çokça
işlemişlerdir. Bu çalışmada öncelikle Şeçer/ağaç sembolizminin dini ve
tasavvufi literatür içerisindeki yeri araştırılacak sonra Muhyi Efendi’nin Temsîl-i
Şecer isimli yazma halindeki eseri tanıtılacaktır. Çalışmanın sonunda da
onun 16. Yüzyılda kaleme aldığı bu eseri günümüz harflerine çevirilerek literatüre
kazandırılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ağaç Sembolizmi, Vahdet-i Vücud, Muhyi, Temsiîl-i Şecer

Kaynakça

• [1] Abdülmünʻım Hıfnî Mu’cemü Mu’cmelü’l-mevkıfi’s-Sûfî, Dâru’l-Mesîra, II. Basım, Beyrut 1985.
• [2] Aydüz, Davut (2014). “Kur’ân, Sünnet ve Medeniyetlerimizde Ağaç”, Çevre ve Ahlak Sempozyum Bildiri Metinleri, s. 201-220.
• [3] Çetin, Kâmile (2008). Tasavvuf Şiirinde Ağaç ve Meyve İstiâresi: Gaybî Örneği, Turkish Studies, Türkoloji Araştırmaları, cilt: III, sayı: 2, s. 194-208; Bekir Topaloğlu, ‘Ağaç’, DİA, c.1, 457.
• [4] Hikmet Tanyu, ‘Ağaç’, DİA, c.1, 456-457.
• [5] G. Lecher, (1937) “The Tree of life in Indo-European and Islamic Cultures”, Ars Islamica, Vol. 4, 369-416.
• [6] G. Öney, (1968), “Anadolu Selçuklu Sanatında Hayat ağacı Motifi”, Belleten, XXXII, 25-36.
• [7] Kemaleddin Abdürrezzak Kâşânî, Mu’cemü Istılahâti’s-Sûfiyye, Dâru’l-Menâr, Kâhire 1992, s. 115
• [8] Kemâleddin Kâşânî, Letâifü’l-A’lâm fi İşârâti ehli’l-ilhâm, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2004, s. 257.
• [9] Konuk A. Avni. (1993) Fusûsu’l-hikem tercüme ve şerhi, c.II., s. 33.
• [10] Mehiy Abdülkadir Mübeyyidin-Cemal Muhammed Mukabele (2012). Eş-Şeceratü: Delâletühâ ve Rumûzuhâ ledey İbn Arabî, Mecelletü Câmiatü Dımaşk, 28/2, s.79-107.
• [11] Meyveci Asuman. (1997) Bâyezîd-i Rûmî’nin Sırr-ı cânân Mesnevisi: Metin ve İnceleme, (Cumhuriyet Ünv. SBE. Basılmamış YLTezi) Sivas., s.103.
• [12] Muhammed Gâzî Arabî, Nusûsu Mustalahâi’t-Tasavvuf, Dâru Kuteybe Dımaşk 1985.
• [13] M. Necip Görgün (1996) eş-Şeceretü’l-İlahiyye fi Ulumi’l-Hakaiki’r-Rabbaniyye Şemseddin eş-Şehrezuri. 2. c. (404-790 y.) (Doktora Tezi). Marmara Ünv., SBE.
• [14]R. Guénon, The Word Three”, “The Tree of Life and Draught of Immortality”, Fundemantal Symbols. Trc. A. Moore, 220-227.
• [15] R. Cook, Tree of Life: Image for the Cosmos (Art and Imagination) Paperback – August 1, 1988, 7-31.
• [16] Şeyh Muhammed Bahaedin Baytar, en-Nefehâtü’l-Akdesiyye fi Şerhi’s-Salavâti’l-Ahmediyye’l-İdrisiyye, Dâru’l-Ceyl, Beyrut, 1316.
• [17] Uzun, Nihat (2011). Kur’ân’da Üç Ağaç Türü Yahut Bazı âyetlerin Anlamlarını Yeniden Düşünmek, Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi _ [www.dinbilimleri.com], cilt: XI, sayı: 3, s. 133-164. [18] Suad Hakîm, Mu’cemü’s-Sûfî, s.644; Istılahâtü’s-Şeyh Muhyiddin İbn Arabî: Mu’cemü Istılahâti’s-Sûfiyye, (Tahkik: Bessam Abdulvahhab el-Câbî) Daru’l-İmâm Müslim, Beyrut 1990, s. 68.
• [19] Yücer, Hür Mahmut (2017) Vahdet-i Vücûd Nazariyesinin İzahında Nokta Sembolizmi ve Muhyiddin-i Rûmî’nin Temsîl-i Nokta Adlı Eseri, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 2017, cilt: VI, sayı: 2, s. 199-278.
• [20] Yücer, Hür Mahmut (2017) Vahdet-i Vücûd Düşüncesini Açıklamada Halı Sembolizmi ve Muhyiddin-i Rûmî’nin Temsîl-i Kâlîçe İsimli Risâlesi, Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi, cilt: VI, sayı: 3, s. 358-436.