MUSTAFA EL-BELGRADÎ’NİN TERŞÎHÂT İSİMLİ ESERİNDE TASAVVUFİ DÜŞÜNCE

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 3, 359 - 376, 13.12.2022

Yusuf Bahri Gündoğdu

https://doi.org/10.52115/apjir.1188045

Öz

Terşîhât, Nasûh Çelebi olarak da bilinen Mustafa el-Belgradî’nin bilinen tek eseridir. 16. yüzyılda yaşamış ve kaynaklarda hayatı hakkında çok az bilgi bulunan el-Belgradî, elliye yakın eserden yararlanarak derleme türünde bir eser te’lîf etmiş ve bu eserlerin özünü eserinde topladığını ifade etmek üzere eserin adını Terşîhât koymuştur. Eser bir bab ve dört maksaddan oluşmaktadır. Bâb bölümünde bazı âyet hadîslerin anlam ve sembolleri zikredilmiştir. Birinci maksadda, genel itibariyle ilk sûfîlerin hayatlarına ve çeşitli görüşlerine yer verilmiştir. İkinci maksadda kendisi de bir Nakşibendî olan Mustafa el-Belgradî, Hâcegân silsilesi ve esaslarını ele almıştır. Burada Hâcegân’dan bazı meşâyihin menkıbeleri ve mertebeleri zikredilmiş, Nakşibendiyye tarîkinin kimi âdâb ve erkânı açıklanmıştır. Üçüncü maksad, felsefî bir ağırlık taşımaktadır. Bu bölümde, İşrâkî felsefenin nazarî yanları hakkında kısa bilgiler verilmiş ve bu geleneğin filozofları tanıtılmıştır. İşrâkî yöntemlerle tasavvufî yöntemler arasındaki benzerlik bu bölümde üzerinde durulan konular arasındadır. Son maksadda âlem-i misâl incelenmiştir. Burada merâtibü’l-vücûd hakkında kısa bir bilgi verdildikten sonra, vücûd mertebelerinden âlem-i misâlin özelliklerine değinlmiştir. Eserin sonunda bir fihrist yer almaktadır. Müellif eserini derlerken yararlandığı kaynakları tek tek burada belirtmiştir. Eser, Nakşî ekolünden gelmekle beraber içinde felsefeye bir bölüm ayırması ve sonunda yararlanılan kaynakları belirten bir listeye yer vermesi yönüylü dikkat çekmektedir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Mustafa el-Belgradî, Nasûh Çelebi, Terşîhât, Nakşibendilik, İşrâkî Felsefe, Âlem-i misâl

Kaynakça

• Belgradî, Mustafa el-. Terşîhât. Süleymaniye Kütaphenesi, Fatih, 2594.
• Belgradî, Mustafa el-. Terşîhât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud.
• Belgradî, Mustafa el-. Terşîhât. İstanbul: Millet Kütüphanesi, Ali Emîrî, 1339, 188v.
• Belgradî, Münîrî el-. Silsiletü’l-mukarrabin ve menâkibu’l-muttekîn. İstanbul: Süleymaniye Kütaphenesi, Şehit Ali Paşa.
• Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınevi, 15. Basım, 1993.
• Gündoğdu, Yusuf Bahri. Alak Suresinin İlk Beş Ayetinin Eğitimsel Değeri. Ankara: Nobel Yayınları, 3. Basım, 2021.
• Kaçar, Halil İbrahim. “Terşih”. İslâm Ansiklopedisi. C. 40. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Kaya, Mahmut. “İşrâkıyye”. İslâm Ansiklopedisi. C. 23. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
• Kılıç, Mahmut Erol. İslam Kaynakları Işığında Hermes ve Hermetik Düşünce. İstanbul: Marmara Üniversitesi, 1989.
• Kılıç, Mahmut Erol. Muhyiddin İbnu’l-Arabi’de Varlık ve Mertebeleri: Vücud ve meratibu’l-vücud. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, 1995.
• Kutluer, İlhan. İslâm’ın Klasik Çağında Felsefe Tasavvuru. İstanbul: İz Yayıncılık, 1996.
• Mecdî, Mehmed. Şekâik-i Nu’maniyye ve Zeyilleri. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1989.
• Tosun, Necdet. Bahâeddîn Nakşibend. İstanbul: İnsan Yayınları, 2002.
• Vitray-Meyerovitch, Eva de. İslam’ın Güleryüzü. çev. Aydın. İstanbul: Sufi Kitap, 19. Basım, 2020.