Hz. Peygamber'in İslâm Öncesi İbadetine Dair Rivayetlerin Değerlendirilmesi

Yıl 2023, Cilt: 7 Sayı: 2, 262 - 273, 20.08.2023

Neslihan Kılınç

https://doi.org/10.52115/apjir.1316282

Öz

Hz. Peygamber’in İslam öncesinde Hanif geleneğine uygun ibadetleri yerine getirdiği rivayetlerden anlaşılmaktadır. Bununla birlikte müsteşriklerin onun da Mekkeli müşrikler gibi Lât ve Uzzâ adlı putlara taptığı iddiasını ortaya atmışlardır. Araştırma bu iddiaya dayanak alınan rivayetin, hadis ilmi açısından isnad ve metin tahlilini ve üzerine yapılan tartışmaları konu edinmiştir. Araştırmada rivayetin, isnadı ve metni açısından tahlili yapılmış, rivayet, hadis kaynakları yanında diğer kaynaklara da tarih sürecinde nasıl anlaşıldığı kronolojik olarak ele alınmıştır. Ahmed b. Hanbel, rivayeti, Hz. Hatice’nin (r.anhâ) komşusu veya hizmetçisinden ferd bir tarikle nakletmektedir. Rivayet ilmi açısından haberin isnadı muttasıl ve râvileri sikadır. Rivayet edilmiş olan metnin son kısmında yer alan “Onların (müşriklerin) uyumadan önce taptıkları putları vardı” ifadesi tartışmanın mihverini teşkil etmektedir. Ravilerce habere ziyade edilmiş olan bu kısım Müşriklerin günlük hayatına dair açıklama olduğu anlaşılmaktadır. Haberin, bağlamından koparılıp metin üzerinden tarihi boyutu ve dilin imkânları dikkate alınmadan ön yargılı bir yoruma tabi tutulduğu anlaşılmaktadır. Hadisin, doğru anlaşılması için öncelikle Hz. Peygamber’in bu haberi niçin, hangi tarihte söylediği tespit edilmesi önemlidir. Bu sebeple ilgili rivayet tarihi bilgiler ve Kur’ân’ın muhtevası ile okunduğunda sözün kime, niçin, nerede, hangi olay üzerine söylendiği netleşmektedir. Kur’ân ve siyer kaynaklarındaki verileri; olayın Mekke döneminde Müşriklerin bir gün Allah’a bir gün de Lât ve Uzzâ’ya ibadet edelim teklifi üzerine nazil olan Kâfirûn suresinin muhtevası ile ilgili olduğu görülmektedir. Hz. Peygamber onların bu tekliflerine bir tepki olarak “ Ey Hatice! Allah’a yemin ederim ki Lât ve Uzzâ’ya ibadet etmem. Allah’a yemin ederim ki asla da ibadet etmeyeceğim” demiştir. Buna karşılık Hz. Hatice (r.anhâ) de: Boşver Lât’ı, boşver Uzzâ’yı demiştir. Rivayete eklenen son kısım: “Onların (müşriklerin) uyumadan önce taptıkları putları vardı” sözü ravilerinden birine ait ziyade olmalıdır.

Anahtar Kelimeler

hadis, eleştiri, oryantalizm

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. Fedâilu’s-sahâbe. nşr. Vasıyyullah Muhammed Abbas, Beyrut: Müessetü’r-Risâle, 1403/1983.
• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. Müsnedü’l-İmâm Ahmed b. Hanbel. thk. Şuayb el-Arnaût, Âdil Mürşid vd. 45 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1998.
• Ali, Muhammed Mehr. İhtimâmu-bi’s-sîreti’n-neveviyye bi’l-lüğati’l-ingilizce. Medine-i Münevvere: Mücemmeü’lMelik-Li-Tıbâ’ati’l-Mushafi’ş-Şerif, ts.
• Ateş, Ali Osman. “Putlara Kurban Kesme ve Allah’tan Balkası Adına Kesilenlerden Yeme Konusunda Hz. Peygamber’in Tutumu”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir, 4 (1987), 354. http:/isamveri.org
• ʿAynî, Ebû Muḥammed Maḥmûd b. Aḥmed Bedruddîn el-ʿUmdetu’l-Ḳârî Şerḥu Ṣaḥîḥi’l-Buḫârî. Beyrut: Dâru İḥyâi’tTurâs̱i’l-ʿArabî, ts.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥu’l-müsned min ḥadîs̱i Resûlillâh ṣallallāhü ʿaleyhi ve sellem ve sünenihî ve eyyâmih. İstanbul: Çağrı, 1992
• Carl Brockelmann, İslam Milletleri ve Devletleri Tarihi, çev. Neşet Çağatay (Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1954)
• Cerrahoğlu, İsmail. “Garanik Meselesinin İstismarcıları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/1-2 (1981)
• Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd et-Tayâlisî, Müsned, thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. Mısır: Dâru Hicr, 1999.
• Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî el-Büstî. es-Sikât. thk. Muhammed Abdulm-uîd Han. Haydarabad: Dâiratü’l-Meârifi’l-Osmaniyye, 1393/ 1973.
• İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahmân b. İdrîs er-Râzî. el-Cerh ve’t-ta’dîl. Beyrut: Dâru İhyâu Türâsi’l Arabî, 1271/1952.
• İbn Hacer, Ebu’l-Fazl Şihâbüddin Ahmed b. Ali b. Muhammed el-Askalânî. Tehzîbü’t-tehzîb. Hind: Matba’tuDâiratü’l-Meârifin-Nizâmiyye, 1326.
• İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed b. Hibbân b. Ahmed et-Temîmî el-Büstî. es-Sikât. thk. Muhammed Abdulmuîd Hân. Haydarabâd Dekkan: Dâiratü’l-Meârifi’l-Osmaniyye, 1393/1973.
• İbn Sa’d, Ebû Abdillah Muhammed b. Sa’d b. Meni’ el-Hâşimî. Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1410/1990.
• İbnü’l Kelbî, Hişâm b. Muhammed, Kitâbü’l-Esnâm. Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, ts. İclî, Ebu’l-Hasen Ahmed b. Abdillâh b. Sâlih el-. Târîhu’s-sikat. nşr. Abdü’l-mu’tî Emîn Kal’acî. Dâru’l-Bâz, 1405/1989.
• Kara, Seyfullah. “Hz. Peygamber’e Karşı Oryantalist Bakış ve Bu Bakışın Kırılmasında Metodolojik Yaklaşımın Önemi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23 (2005), 156-157.
• Sâbûnî, Muhammed Ali es-. Safvetü’t-tefâsir. çev. Sadrettin Gümüş vd. 7 Cilt. İstanbul: Ensar Yayınları, 2019. Watt, W. Montgomery. Hz. Muhammed Mekke’de, çev. M. Rami Ayas - Azmi Yüksel (Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 1986)
• Yavuz, Yusuf Şevki. “Kindî, Abdülmesîh b. İshak”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili. sad. İsmail Karaçam vd. İstanbul: Azim Dağıtım Yayınları, 2012.
• Yıkmaz, Yusuf. “The Lıfe Of Mahomet” Adlı Eseri Çerçevesinde Sır Wıllıam Muır’in Siyere Bakışı. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Osman ez-. Mîzânü’l-i’tidâl fî nakdi’r-ricâl. thk. Ali Muhammed elBecâvî. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, 1382/1963.