The Prophet’s Crisis Management in the Battle of Uhud

Yıl 2025, Cilt: 9 Sayı: 2, 349 - 372, 17.08.2025

Mustafa Soycan

Öz

Societies face political, economic, cultural, and military problems for various reasons. Some of these issues do not pose a serious threat and do not disrupt social and institutional balance, making their resolution relatively easier. However, problems that unexpectedly arise in political, military, or social organizations and affect their values, objectives, security, and future, are classified as crises. Crises encompass many factors such as anxiety, uncertainty, panic, pressure, worry, insecurity, recovery, or destruction. During moments of crisis, when danger and tension reach their peak, the decisions made can determine the course of the crisis. Therefore, the leader bears primary responsibility for the management of the crisis and directly influences the outcome through their decisions. True leaders distinguish themselves through their management style and decisions during crises. Crisis management is an extremely complex process that consists of three main stages: before the crisis, during the crisis, and after the crisis. The decisions made by the leader during this process can either resolve the crisis, exacerbate it, or escalate it into chaos. The events of the Battle of Uhud, which occurred during the formation of the Islamic community, perfectly exemplify this definition of crisis. The fact that this issue is extensively addressed in the Qur'an is a clear indication of its significance.
In the Qur'an, the events of the Battle of Uhud are characterized by the term "musibat," which is defined as "a situation that a person generally encounters unexpectedly and outside of their own will." Prior to the Battle of Uhud, disagreements over whether to engage in a defensive battle or an open-field battle, as well as the withdrawal of hypocrites, who constituted nearly one-third of the army, are some of the events that could lead to a crisis. During the battle, the decision to settle for tactical success without awaiting strategic outcomes, the abandonment of positions by archers, the spread of rumors regarding the Prophet's death, his injury, and the retreat of many soldiers from the front placed Muslims in an existential crisis. After the battle, the intentions of the Meccan polytheists to march on Medina, the attempts of hypocrites and Jews to disrupt internal peace in Medina, and the plans of other polytheistic Arabs to attack Medina represent different manifestations of the crisis experienced during the Battle of Uhud. This study examines the crisis management of the Prophet Muhammad as a leader and commander specifically in the context of the Battle of Uhud in three stages. It explores how he anticipated potential problems and crises before the battle and prepared for them; how he managed the military crisis that arose during the battle; and what actions he took and messages he conveyed in the process of returning to normalcy, learning, and evaluation after the crisis. Furthermore, the study evaluates how he performed leadership, decision-making, communication, and management functions during this crisis process, highlighting how he overcame the crisis.

Anahtar Kelimeler

Prophet Muhammad , Batle of Uhud , Crisis management , Leadarship , Sîrah

UHUD SAVAŞI ÖZELİNDE HZ. PEYGAMBER’İN KRİZ YÖNETİMİ

Öz

Toplumlar farklı nedenlerden dolayı siyasi, ekonomik, kültürel ve askeri sorunlarla karşılaşırlar. Bunlardan bazıları ciddi bir tehdit ve tehlike arz etmeyip toplumsal veya kurumsal dengeyi bozmaz. Bu tür sorunların çözümü nispeten daha kolaydır. Fakat siyasi, askerî veya sosyal örgütlerde hiç beklenmedik bir anda ortaya çıkarak onların değerlerini, amaçlarını, güvenliğini, geleceğini etkileyen ve öngörülemeyen sorunlar ise kriz olarak nitelenir. Krizler endişe, belirsizlik, panik, baskı, kaygı, güvensizlik, yok olma veya iyileşme gibi birçok faktörü de içerir. Tehlike ve gerilimin en üst düzeyde yaşandığı kriz anlarında verilen kararlar krizin seyrini belirler. Bu nedenle krizin sorumluluk ve yönetiminden birinci derecede lider sorumludur ve verdiği kararlarla krizin sonucunu doğrudan etkiler. Gerçek liderler kriz esasındaki yönetim tarzı ve verdiği kararlarla temayüz ederler. Kriz yönetimi; kriz öncesi, kriz ânı ve kriz sonrası olmak üzere üç ana aşamadan oluşan son derece karmaşık bir süreçtir. Liderin bu süreçte verdiği kararlar krizi sona erdirebileceği gibi krizi derinleştirebilir veyahut tırmandırıp kaosa neden olabilir. İslam toplumunun oluşum sürecinde meydana gelen Uhud Savaşı’nda yaşananlar kriz tanımını bütünüyle karşılar niteliktedir. Konun bizzat Kur’an tarafından etraflı bir şekilde değerlendirilmesi de bunun açık bir göstergesidir. Kur’an’da Uhud Savaşı’nda yaşananlar “insanın genellikle kendi iradesi dışında ve beklemediği şekilde karşılaştığı durum” olarak tanımlanan “musibet” kavramıyla nitelenmiştir. Uhud Savaşı’ndan önce savunma savaşı mı yoksa meydan savaşı yapılması mı yönündeki görüş ayrılıkları ile neredeyse ordunun üçte birini teşkil eden münafıkların ordudan ayrılıp geri dönmesi krize yol açabilecek nitelikteki olaylardır. Savaş esnasında stratejik sonucu beklemeden taktiksel başarıyla yetinilmesi, okçuların yerlerini terk etmesi, Hz. Peygamber’in öldürüldüğü şayiasının yayılması, yaralanması ve askerlerin birçoğunun cepheyi terk etmesi Müslümanları varoluşsal bir krizle karşı karşıya bırakmıştır. Savaş sonrası Mekke müşriklerinin Medine üzerine yürüme düşünceleri, münafıkların ve Yahudilerin Medine’deki iç huzuru bozma girişimleri, Medine çevresindeki müşrik Arapların Medine’ye saldırma planları yapması da Uhud Savaşı’nda yaşanan krizin diğer yansımalarıdır. Bu çalışmada Uhud Savaşı özelinde bir lider ve komutan olarak Hz. Peygamber’in kriz yönetimi üç aşamada incelenmiştir. Uhud Savaşı öncesi muhtemel sorun ve krizleri ön görme ve krizlere karşı hazırlıklı olma hususunda yaptıkları; savaş esnasında askerî kriz çıktığı zaman bu süreci nasıl yönettiği ve kriz sonrası normale dönüş, öğrenme ve değerlendirme sürecinde neler yaptığı ve ne tür mesajlar verdiği incelenmiştir. Yine O’nun bu kriz sürecinde liderlik, karar alma, iletişim ve yönetim işlevlerini nasıl yerine getirdiğini ve krizi nasıl aştığı olgusal boyut ön plana alınarak değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hz. Muhammed , Uhud Savaşı , Kriz yönetimi , Liderlik , Siyer

Kaynakça

• Abdullah Muhammed er-Reşid. Örnek Lider Komutan Hz. Peygamber. Trc. İzzet Marangozoğlu. İstanbul: Pınar Yayınları, 2010.
• Akdağ, Mustafa- Taşdemir, Erdem. “Krizden Çıkmanın Yolları: Etkin Bir Kriz İletişimi”. Selçuk İletişim 4/2 (2006), 141-157.
• Aktan, Coşkun Can- Şen, Hüseyin “Ekonomik Kriz: Nedenler ve Çözüm Önerileri”, Yeni Türkiye, Ekonomik Kriz Özel Sayısı 2/42 (2001), 1225-1230.
• Apak, Adem. Ana Hatlarıyla İslâm Tarihi. 4 Cilt. İstanbul: Ensar Yayınları, 2011.
• Aytürk, Nihat - Peker, Ömer. Etkili Yönetim Becerileri. Ankara: Yargı Yayınları, 2000.
• Bayraktutar, Muammer. Hz. Peygamber’in Kriz Yönetimi. Ankara: Otto Yayınları, 2023.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî el-Buhârî. Sahîh-i Buhârî. Kahire: Matbaatus Selefiyye, 1979.
• Aslantürk, Zeki- Amman. Tayfun. Sosyoloji. İstanbul: M. Ü. İlahiyat Vakfı Yayınları, 1999.
• Çağrıcı, Mustafa. “Musibet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/255. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Clausewitz, Carl Von. Savaş Üzerine. Çev. Şiar Yalçın. y.y., May Yayınları, 1975.
• Eren, Erol. Yönetim ve Organizasyon (Çağdaş ve Küresel Yaklaşımlar). İstanbul: Beta Basım Yayın, 2009.
• Dereli, Toker. Organizasyonlarda Davranış. İstanbul: İstanbul Üniversitesi İşletme Fakültesi Yayınları, 1976.
• Erol, Veysel, “Kamu Yönetimi Alanında Kriz Yönetiminde Lider Yöneticinin Rolü”, Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 30 (Haziran 2022), 344-366.
• Erkoçoğlu, Fatih “Tarih-Mekân İlişkisi: Uhud Savaşı’nın Mekânı Üzerine Bazı Mülahazalar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/1 (2011), 319-350.
• Filiz, Erdinç. Türk Kamu Yönetiminde Kriz Yönetimi. İstanbul: Alfa Aktüel Yayınları, 2007.
• Gerçik, İbrahim Zeyd. Yöneticiler İçin Gerçek Kriz Öyküleri. İstanbul: Küre Yayınları, 2015.
• Haşit, Gürkan. İşletmelerde Kriz Yönetimi ve Türkiye’nin Büyük Sanayi İşletmeleri Üzerinde Yapılan Araştırma Çalışması. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2000.
• Hüseyin b. Muhammed b. Râgıb el-İsfahânî. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân. Nşr. M. Seyyid Kîlânî, Beyrut: Darü’l Ma’rife, ts.
• Kabakcı, Yusuf. “Hz. Muhammed’in Şehit Çocuklarına Yardım ve Yaklaşımı”, Cumhuriyet 8. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, (Ankara: Academy Global Conferences& Journals, 2023), 474-483.
• Karaman, Hayrettin v.dğr. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsîr. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2017.
• Karaağaç, Tonguç. “Kriz Yönetimi ve İletişim”, İ.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 49 (2013), 117-132.
• Kettânî, Muhammed Andülhay. Hz. Peygamber’in Yönetimi. Trc. Ahmet Özel. İstanbul: İz Yayınları, 2012.
• İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik b. Hişâm b. Eyyûb el-Himyerî. es-Sîretü’n-Nebeviyye. Nşr. Mustafa es-Sakkâ vd. 4 Cilt. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, 1955.
• İbn İshâk, Sîretü İbn İshâk, el-müsemmâ bi-Kitâbi’l-el-Mübtede’ ve’l-meb‘aş ve’l-meğâzî, nşr. Muhammed Hamidullah. Rabat: y.y., 1967.
• İbn Sa’d, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa‘d b. Menî‘. et-Tabakâtü’l-kübrâ. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, ts.
• Muhammed Hamidullah. İslam Peygamberi. İstanbul: İrfan Yayımcılık, 1993.
• Outhwaite, William. “Kriz”. Modern Toplumsal Düşünme Sözlüğü. İstanbul: İletişim Yayınları, 2008.
• Önal, Güngör. İşletme Yönetimi ve Organizasyonu. İstanbul: Türkmen Kitabevi, 2000.
• Özdemir, Veysel. Modern Teoriler Açısından Hz. Muhammed’in (sav) Örnek Liderliği. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2014.
• Özel, Ahmet. Yönetici Hazreti Peygamber Muhammed. İstanbul: Küre Yayınları, 2015.
• Özel, Mustafa. Liderlik Sanatı. İstanbul: İz Yayınları, 1998.
• Petekoğlu, Filiz Balta. Halkla İlişkiler Nedir?. İstanbul: Beta Yayınları, 2007.
• Sun Zi, Savaş Sanatı. İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2023.
• Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr et-Taberî. Câmi‘u’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Dâru Hecer, 2001.
• Tutar, Hasan. Kriz ve Stres Ortamında Yönetim. İstanbul: Hayat Yayınları, 2000.
• Tüz, Melek V. Kriz ve İşletme Yönetimi. İstanbul: Alfa Yayınları. 2001.
• Vâkıdî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Vâkıd el-Vâkıdî el-Eslemî el-Medenî. Kitâbü’l-Megâzî. thk. Marsden Jones. 3 Cilt. Beyrut: y.y., 1984.
• Yazar, Faruk. “Kaos Teorisi ve Kriz İletişimi: Belirsizlik Ortamında İletişimi”. Uluslararası Hukuk ve Sosyal Bilim Araştırmaları Dergisi 2/2 (2020), 111-120.
• İndyturk. “Savaşların Psikolojik Yıkımı Kuşaklar Boyu Sürebiliyor”. Erişim: 27 Mayıs 2025. https:/ indyturk.com