ORGANIZATIONAL FAVORITISM AS AN ETHICAL PROBLEM IN INSTITUTIONS

Yıl 2020, Cilt: 3 Sayı: 2, 212 - 244, 15.12.2020

Mehmet Yazıcı Serhat Can

Öz

Favoritism is one of the most common ethical moral and organizational behavior problems in institutions. Who is favored determines the types of nepotism; relatives of those who are in the position of favored decision makers are called 'Nepotism', and from their peer-friendly circle is called 'Chronism'. Clientalism means that political nepotism is in mutual interest in the literature, it usually take place in the political field. No conceptual approach to clientalism has been found in private organizations; When we try to adapt the clientalism to private firms, it is possible that the managers who are in decision-making in the direction of their personal interests rather than the interests of the business. In this study, types of favoritism, dimensions and causes are examined in accordance with the 20 years literature.

Anahtar Kelimeler

favorizm, clonism, clentilism

ETİK PROBLEM OLARAK KURUMLARDA ÖRGÜTSEL KAYIRMACILIK

Öz

Kayırmacılık, kurumlarda en çok rastlanılan etik ahlak ve örgütsel davranış problemlerindendir. Kayrılanın kim olduğu kayırmacılığın türlerini belirlemekte; kayrılan karar verici durumunda olanların akrabası ise kayırmacılık, ‘Nepotizm’ adını almakta, eş-dost çevresinden ise ‘Kronizm’ adını almaktadır. Klientalizm, literatürde siyasi kayırmacılığın karşılıklı menfaat içerisinde oluşması anlamına gelmekte, genelde siyasi alanda yerini bulmaktadır. Özel örgütlerde klientalizmle ilgili kavramsal bir yaklaşıma rastlanılmamış olup; klientalizmi özel işletmelere uyarlamaya çalıştığımızda, karar verici konumunda olan yöneticilerin dış alemde işletmenin faaliyetiyle bağlantılı kurdukları ilişkilerde şirketin çıkarlarından çok şahsi maddi ve politik çıkarları doğrultusunda hareket etmeleridir’ gibi bir tanımlama yapabilmektedir. Makalede kayırmacılığın türleri, boyutları ve nedenleri ele alınarak, Türkiye’de son 20 yılda yapılan araştırmalar literatür taramasına dahil edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kayırmacılık, nepotizm, klonizm, klientalizm, örgütsel adalet

Kaynakça

• AKAN, D., ZENGİN, M. (2018). Okul yöneticilerinin kayırmacı tutum ve davranışları ile öğretmenlerin örgütsel güven algıları arasındaki ilişki. Route Educational and Social Science Journal. 5 (5). 334-345. (20/05/2020) researchgate data-base
• Akuffo, I. & Kivipold, K. (2020). Influence of leaders’ authentic competences on nepotism-favouritism and cronyism. Management Research Review. V. 43, 369-386 retrived 20/05/2020 from https://www.researchgate.net/publication/337091584
• Araslı, H. & Tümer, M. (2008). Nepotism, favoritism and cronyism: A study of their effects on job stressand job satisfaction in the banking industry of north Cyprus. Social Behavior and Personality: An international journal, 36(9), 1237-1250
• Asunakutlu, T. ve Avcı, U. (2010). Aile işletmelerinde nepotizm algısı ve iş tatmini üzerine bir araştırma. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 15 (2), 93-109.
• Aydoğan, İ. (2009). Favoritism in the turkish educational system: nepotism, cronyism and patronage. EducationalPolicy Analysis and Strategic Research, 4(1) retrieved (25/05/2020) from https://files.eric.ed.gov/fulltext/ED502815.pdf
• Aydın, A. (2019). Olumlu ve olumsuz manası ile siyasal katılım türlerinin incelenmesi. Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi-International Journal of Society Researches. (22/05/2020). https://www.researchgate.net/publication/331971225
• Aydın, Y. (2016). Örgütsel sessizliğin okul yönetiminde kayırmacılık ve öğretmenlerin öz yeterlik algısı ile ilişkisi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi. 22(2), 165-192
• Barut, B., (2015). Vekalet kuramı perspektifinden kayırmacılık. Türk ve İslam Dünyası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(5), 240-250.
• Bayhan, V. (2002). Demokrasi ve sivil toplum örgütlerinin engelleri: patronaj ve nepotizm. Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 26 (1), 1-13.
• Bolat, O., İ., Bolat, T., Seymen, O. ve Katı, Y. (2017). Otellerde nepotizm (akraba kayırmacılığı) ve işten ayrılma niyeti ilişkisi: kariyer düzleşmesinin aracılık etkisi. Manas Araştırmalar Dergisi. 6 (3), 158-180
• Bora, T. (2000). Demirel. Birikim Dergisi. 132. (31/05/2020). https://www.birikimdergisi.com/dergiler/birikim/1/sayi-132-nisan-2000/2325/demirel/5864
• Bozan, M. (2011). Yolsuzluk ve Demokrasi Çıtası Bildiri Kitabı, 3. Ulusal Kurumsal Yönetim, Yolsuzluk, Etik ve Sosyal Sorumluluk Konferansı, 259-271.
• Brockner, J. (2003). Unpackıng country effects: on the need to operationalıze the psychological determinants of cross-national differences. Staw, B., M, Kramer, R., M. (Eds.) Research in Organiational Behavior. V. 25, (333-367) Amsterdam: Elsevir Ltd.
• Budak, Ç., B. ve İrge, N., T., (2019). Kurum içi kayırmacılık ve kayırmacılığın işe devamsızlığa etkisi. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi. 7 (97), 432-444.
• Büte, M. (2015). Nepotizm ve iş tatmini ilişkisinde iş stresinin aracı rolü var mıdır? Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (29), Retrieved 25/05/2020 from https://dergipark.org.tr/tr/pub/dpusbe/issue/4771/65661.
• Büte, M. ve Tekarslan, E. (2010). Nepotizmin çalışanlar üzerine etkileri: aile işletmelerine yönelik bir saha araştırması. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi. 6 (1), 1-21.
• Çalık, A., (2016) Nepotizmin Örgütsel Sessizlik Üzerine Etkisinde Öz Yeterlilik Algısının Rolü. Yayınlanmamış doktora tezi. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı.
• Çetinkaya, A. Ş. ve Tanış, Z., S. (2017). Örgütlerde kayırmacılığın iş yükü algısına etkisi: Konya kamu kurumları araştırması. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi. 16(1), 607-618
• Çuhadar, S., G. (2017). Sosyal politika ile klientalizm ilişkisi; gıda bankacılığı üzerinden bir değerlendirme. Çalışma ve Toplum Dergisi. 2017/2, s. 681-702
• Dede, N. P. (2019) The effects of paternalistic leadership styles on the perceptions of nepotism: a study in family businesses. InTraders International Trade Academic Journal. 21 (1), 43-69 https://dergipark.org.tr/tr/pub/intraders/issue/49916/623092
• Erden, P. & Ötken, A., B. (2019). The dark side of paternalistic leadership: employee discrimination and nepotism. European Research Studies Journal. 12 (2), 154-180
• Demirtaş, H. ve Demirbilek, N. (2019) Okul müdürlerinin kayırmacı davranışlarının öğretmenlerin örgütsel adalet algıları ile müdüre güvene etkisi. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 9(17). 111-142.
• Ekinci, B., T. (2017). Asil-vekil arasındaki kayırmacılığın vekalet maliyetleri ile ilişkisi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi. 6 (2), 73-96.
• Erdem, B. & Karataş, A. (2015) The effects of cronyism on job satisfactıon and intention to quıt the job in hotel. enterprises: the case of three, four and five star hotels in Muğla, Turkey. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi. 4 (1), 55-74.
• Erdem, M. ve Meriç, E., (2012). Okul yönetiminde kayırmacılığa ilişkin ölçek geliştirme çalışması. Eğitim Bilimleri Araştırma Dergisi. (20/05/2020), 2 (2), 140-154
• Günay, Ö. F. (2004). Üst düzey kamu yöneticilerinin yetiştirilmesi, Yayınlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Gürer, A. ve Deniz, N. (2017). Algılanan örgütsel kronizmin çalışan sessizliği üzerindeki etkisinde kişiliğin düzenleyici rolü. International Journal of Social Science. 59. 475-500. Retrieved 26/05/2020, from Orcid.org data-base.
• Hırlak, B., Altın, Ş. ve Balıkçı, O. (2018). Örgütsel kronizmin çalışan sessizliği üzerine etkisi: genel öz-yeterlik inancının aracılık rolü. Gökbunar, A.R., Ercan, C. ve Yıldırım, Y. T. (Eds) Yerelden Globale Stratejik Araştırmalar. London: Ijopec Publication. IV. (1. Baskı). 1-15
• Hudson, S. & Claasen, C., (2017). Nepotism and cronyism as a cultural phenomenon? Aßländer, M.S., Hudson, S. (Ed.) The Handbook of Business and Corruption, Emerald Publishing Limited, (95-118). Bingley UK: Emerald Publishing Limited.
• İnan, N., H. (2015). ‘Impact of paternalism, nepotism and fatalism values on recruitment and selection practıces in turkish context’ Yayınlanmamış doktora tezi. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı.
• İşçi, E., Taştan, S., B. ve Kozal, M., A. (2013) Örgütlerde kurumsallaşma düzeyinin nepotizm üzerine etkisinin incelenmesi: hastane çalışanları örneği. Siyaset, Ekonomi ve Yönetim Araştırmaları Dergisi. 1 (3), 61-83
• İyiişleroğlu, S., C. (2006). Aile şirketleri: Adana ve çevresinde faaliyet gösteren aile şirketlerinde nepotizm uygulamasının tespitine yönelik bir araştırma. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı
• Jost, J. T.& Banaji, M. R. (1994). The role of stereotyping in system-justification and the production of false consciousness. British Journal of Social Psychology, 33 (1), 1–27.
• Karacaoğlu, K. ve Yörük, D. (2012). Çalışanların nepotizm ve örgütsel adalet algılamaları: orta anadolu bölgesinde bir aile işletmesi uygulaması. Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi. 14 (3), 43-64
• Keleş, H., N., Özkan, T., K. ve Bezirci, M. (2011). a study on the effects of nepotism, favoritism and cronyism on organizational trust ın the auditing process ın family businesses ın turkey. International Business & Economics Research Journal. Retrived May 31, 2020 10 (9), 9-16. https://clutejournals.com/index.php/IBER/article/view/5622
• Kigem, (2016), Alarko Holdingin başarılı birlikteliğin sırrı. (20/05/2020), https://www.kigem.com/alarko-holdingin-basarili-birlikteliginin-sirri.html
• Koçel, T., (2015). İşletme Yöneticiliği. (16. Baskı). İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım.
• Khatri, N. & Tsang, E.W.K. (2003) Antecedents and Consequences of Cronyism in Organizations. Journal of Business Ethics. Netherlands: Kluwer Academic Publishers. 43. 289–303
• Khatri, N., Tsang, E.W.K. ve Begley, T. M. (2006) Cronyism: A cross-cultural analysis. Journal of Business Studies. 37. 61-75. Retrieved 26/05/2020, from Palgrave Mcmillan data-base.
• Kigem (2016). Alarko Holdingin Başarılı Birlikteliğin Sırrı. (2014) https://www.kigem.com/alarko-holdingin-basarili-birlikteliginin-sirri.html
• Littrell, R. F., (2015) Nepotism. (eds.). Cooper, C., L., Vodosek, M., Hartog, D., N., McNett, J., M. Wiley Encyclopedia of Management. Bridgewater, NJ, USA. (6)
• Meydan, S., Büyükbodur, A., Ç.ve Bulut, S. (2015). Yerel yönetimlerde klientalist bakış açısının hak temelli sosyal hizmet yaklaşımı çerçevesinde incelenmesi. (21/05/2020), https://www.researchgate.net/publication/304494548
• Martineau, J., T. & Decety, J., & Martineau, E, R. (2020). The social neuroscience of empathy and its implication for business ethics. Martineau, E, R., Racine, E. (eds) Organizational euroethics. (167-190). Cham: Springer.
• Md, M. (2018) Clientelism, corruption and kleptocratic politics in Bangladesh: A political economy analysis. (Ed.) Khurshed, A., Bangladesh: Economic, Political and Social Issues. V.8 Kulala Lumpur: Nova Science Publishers, Inc.
• Navran F. (2005). What is the Difference Between Ethics, Morals and Values?, http://www.ethics.org/ask_e4.html. (07/06/2020)
• Özer, Ö., Şantaş, F., Şantaş, G. ve Güleç, M., B. (2018). Sağlık çalışanlarında örgütsel kronizm ve işgören performansı arasındaki ilişkinin incelenmesine yönelik bir araştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İİBF Dergisi. 13 (3), 37-54.
• Özler, H., Özler, D.E.ve Gümüştekin, G.E., 2007. Aile işletmelerinde nepotizmin gelişim evreleri ve kurumsallaşma, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17, 437-450.
• Özkanan, A. ve Erdem, R. (2014) Yönetimde kayırmacı uygulamalar: kavramsal bir çerçeve. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi. 2 (20), 179-206.
• Özsemerci, K., (2003). Türk Kamu Yönetiminde Yolsuzluklar, Nedenleri, Zararları ve Çözüm Önerileri. (25/05/2020) https://www.sayistay.gov.tr/tr/Upload/95906369/files/yayinlar/TurkKamuYonetiminde_Yolsuzluklar.pdf
• Öztürk, A T. (2008). Değişen çağın aile işletmelerinde kurum kültürünün yerleştirilmesinde profesyonel yöneticilerden beklentiler, Journal of Arts and Sciences, 10, 109-116.
• Polat, M. (2019). Nepotizm ve psikolojik sözleşme ihlallerinin üretkenlik karşıtı iş davranışlarına etkisi. Yayınlanmamış doktora tezi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı
• Polat, S. ve Kazak, E. (2014). Okul yöneticilerinin kayırmacı tutum ve davranışları ile öğretmenlerin örgütsel adalet algıları arasındaki ilişki. Kuram ve Uygulamada EğitimYönetimi [Educational Administration: Theory and Practice], 20(1), 71-92. 20/05/2020 from http://kuey.net/index.php/kuey/article/view/kuey.2014.004
• Savaş, E., B. (2018). Örgütlerde kronizm algısının iş tatminine etkisinde örgütsel adalet algısının aracılık rolü. Yayınlanmamış doktora tezi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İşletme Ana Bilim Dalı Yönetim Organizasyon Bilim Dalı.
• Selim, R. ve Kaya, G., (2018). The gender wage ınequalıty ın Turkey. PressAcademia Procedia (PAP), V.7, 408-413. http://doi.org/10.17261/Pressacademia.2018.925
• Sidanius, J. & Pratto, F. (1999). Social dominance an ıntergroup theory of social hierarchy and oppression. (1st ed.) Cambridge: Cambridge University Press.
• TDK (2020). www.tdk.gov.tr, (07.06.2020)
• Tuncel, H.T. (2011). Aile işletmelerinde kurumsallaş(ama)ma. Konya Ticaret Odası. Etüd Araştırma Servisi, (21/05/2020) http://www.kto.org.tr/d/file/aile_sirketi_rapor.pdf
• Turhan, M. ve Erol, Y., C. (2019). Öğretmen görüşlerine göre eğitim örgütlerinde kronizm, sessizlik ve sinizm arasındaki ilişki. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 20/05/2020. http://www.efdergi.hacettepe.edu.tr/yonetim/plugins/uploads/files/3024-published.pdf
• Yuvalı, E. (2018). Hak temelli sosyal yardım ve klientalizm. Toplum Bilimleri Dergisi. 2018 (135), 383-404.
• Yücel, İ. ve Özkalan, S., Ö. (2012). Aile işletmeleri, kurumsallaşma ve nepotizm. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 5 (2), 247-276.