AFYONKARAHİSAR’DA TEPME KEÇEDEN ÜRETİLEN CAMİ KAPI PERDELERİ

Yıl 2023, , 84 - 102, 29.06.2023

Ülkü Küçükkurt

https://doi.org/10.32704/akmbaris.2023.180

Öz

Afyonkarahisar, Anadolu’da keçe üretimi yapılan merkezler arasında yer almaktadır. Geleneksel tepme keçe atölyelerinde ustalar yaygı, seccade, perde, kepenek, heybe, çeşitli başlıklar, sanayi keçeleri gibi ürünler yapmaktadır. Afyonkarahisar’ın kışları soğuk ve kar yağışlı geçen sert iklimi keçe ürünlerinin kullanımını yaygınlaştırmıştır. Yalıtım amacıyla evlerin pencerelerine, camilerin kapılarına asılan keçe perdeler günümüzde bazı camilerde kullanılmaktadır. Yerli yünden yapılan keçe perdelerin esnememesi ve daha dayanıklı olması için kenarları deri ile çevrelenmektedir. Keçe ustası ve saraç ustası keçe perdeyi iş bölümü yaparak üretmektedir. Saraçlama işleminde genellikle dana derisi, keçi derisi kullanılmıştır. Keçe perdeler desenli ya da desensiz üretilebilir. Cami kapılarına takılan keçe perdelere genellikle deri üzerine “Allah”, “Muhammed” isimleri baskı ya da işleme olarak yazılmaktadır. Özellikle şer’iyye sicilleri gibi tarihi kaynaklarda keçe perdelerinin kayıtlarına rastlanmaktadır. Araştırmanın konusu “Afyonkarahisar’da Tepme Keçeden Üretilen Cami Kapı Perdeleri” olarak belirlenmiştir. Keçe kapı perdelerinin kullanımı gün geçtikçe azalmakta, yerini sentetik malzemeden üretilmiş perdelere bırakmaktadır. Bu nedenle keçe perdelerin özelliklerinin tespiti önemlidir. Keçe perdelerin hangi ustalar tarafından üretildiği, üretiminde kullanılan hammaddeler, üretim teknikleri, ebatları, süsleme özellikleri ve elde edilen bilgilerin yazılı kaynak haline getirilmesi araştırmanın amacını oluşturmaktadır. Araştırmada literatür taraması ve alan araştırması yapılmış, konu ile ilgili ustalarla görüşülerek bilgi alınmıştır. Sonuç kısmında, elde edilen veriler değerlendirilerek, keçe perdelerin üretiminin sürdürülmesi için önerilerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Afyonkarahisar, tepme keçe, keçe perde, keçe ustası, saraçlı

MOSQUE DOOR CURTAINS MANUFACTURED FROM KICKING FELT IN AFYONKARAHISAR

Öz

Afyonkarahisar is among the centers of felt production in Anatolia. Craftsmen produce products such as rugs, prayer rugs, curtains, kepenek (a turkish felt cape used by shepherds in Turkey), saddlebags, various headgear, and industrial felts ın traditional recoil felt workshops. The harsh climate of Afyonkarahisar, which has cold and snowy winters, has made the use of felt products widespread. Felt curtains hung on the windows of houses and doors of mosques for insulation purposes are used in some mosques today. The edges of the felt curtains made of domestic wool are surrounded by leather so that they do not stretch and are more durable. Felt master and leather master produce felt curtains by division of labor. In the saddling process, calf skin and goat skin are used generally. Felt curtains can be produced with or without patterns. The names of "Allah" and "Muhammad" are written on the felt curtains attached to the doors of the mosques, on leather usually. Especially in historical sources such as şer'iyye registers, records of felt curtains are found. The subject of the research was determined as "Mosque Door Curtains Produced from kicking felt in Afyonkarahisar". The use of felt door curtains is decreasing day by day and they are being replaced by curtains made of synthetic material. For this reason, it is important to determine the properties of felt curtains. The purpose of the research is to make the felt curtains produced by the masters, the raw materials used in their production, the production techniques, sizes, decoration features and the information obtained into a written source. In the research, literature review and field research were carried out, and information was obtained by interviewing the masters related to the subject. İn the conclusion suggestions were made to continue the production of felt curtains by evaluating the data obtained.

Anahtar Kelimeler

Afyonkarahisar, kicking felt, felt curtain, felt master, saddler

Kaynakça

• Afyonkarahisar T. ve S. O. 10. Cumhuriyet Bayramı Münasebeti ile Çıkartılan Broşür. Afyonkarahisar: Doğan Matbaası Yayını, 1993.
• Akkoyun, Turan. Ömer Fevzi Atabek ve Afyon Vilayeti Tarihçesi Cilt 1. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları, 1997.
• Akpınar, Yusuf. “(1748-1749 m. / 1161-1162 h.) Tarih ve 545 Numaralı Karahisar-ı Sahip (Afyonkarahisar) Şer›iyye Sicili”. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, 2015.
• Başar, Ergenekon, Cavidan. Tepme Keçelerin Tarihi Gelişimi Renk Desen Teknik ve Kullanım Özellikleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1999.
• Ercilasun, Ahmet Bican ve Akkoyunlu, Ziyat. Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t Türk. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2015.
• Kargı, Kadir. Afyonkarahisar Merkez Kazası Nüfus Defteri (1838-1839). Afyonkarahisar: Afyonkarahisar Belediyesi Yayınları, 2018.
• Kırzıoğlu, Görgünay, Neriman. Altaylar’dan Tunaboyu’na Türk Dünyası’nda Ortak Motifler. Ankara: Türksoy Yayınları, 1995.
• Küçükkurt, Ülkü ve Oyman, Naile, Rengin. Afyonkarahisar’da Keçe Üretimi ve Keçe Atölyeleri. Afyonkarahisar: Afyonkarahisar Belediyesi Yayınları, 2019.
• Küçükkurt, Ülkü. “Afyonkarahisar’ın Saraçlı Halı Heybeleri”, Uluslararası Ankara Bilimsel Araştırmalar Kongresi, 04-06 Ekim, Ankara, (2019): 591-600.
• Odabaşı, Emine ve Melda Özdemir. “Deri Yüzey Süslemede Kullanılan Dival İşi Tekniği ile Yapılmış Bazı Deri Ürünler. Vocational Education, 13 (3) (2018): 32-51.
• Odabaşı, Emine. “Deri Üzerine Yapılan Nakış Tekniklerinin İncelenmesi ve Endüstriyel Nakış Uygulamaları”. Sanatta Yeterlik Tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, 2020.
• Özpınar, Hasan. Tarih Boyunca Seyyahların Gözünden Afyonkarahisar. Afyonkarahisar: Afyonkarahisar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 2019.
• Sarıyüce, Leyla. “587 No’lu Afyonkarahisar Şer›iyye Sicili’nin Transkrıpsiyon ve Değerlendirilmesi”. Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, 2009.
• Seyirci, Musa ve Ahmet Topbaş. ‘‘Edebiyatımızda Keçe,’’ Halk Kültürü (1984): 113-121.
• Seyirci, Musa ve Ahmet Topbaş. ‘‘Anadolu’da Keçecilik.’’ Erdem. 30. Sayı 30 (1999): 577-597.
• Topbaş, Ahmet. “Afyonkarahisar Yemeniciliği”, 2. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, 3-4 Mayıs 1991, Afyon Belediyesi Yayınları, s.13-25.
• Topbaş, Ahmet, Mevlüt Üyümez ve Fevzi Kaya. Tarihi ve Günümüz Afyonkarahisar Camileri. Afyonkarahisar: Alimoğlu Grup Kültür Yayınları, 2007.
• Tozun, Hatice ve Nadide Çınar. “Kültürel Miras Bağlamında Derilerin Fiziksel Özellikleri ve Ham Derinin İşlenmesi”, Sanat Tarihi Dergisi, 29/2, Ekim/October (2020): 371-397.
• Yalçınkaya, Remziye Gülenay. Keçeye Ter Düştü, Halk Plastik Sanatlarından Keçecilik ve Afyonkarahisar’da Yansıması. Uşak: Elik Yayınları, 2009.
• Yalçınkaya, Remziye Gülenay. “Afyonkarahisar’da Keçecelik”, Turkish Studies. 6 (2011): 1931-1939.
• Erkuş, İsmail, Erkuş Kardeşler Keçe Kepenek Atölyesi, Afyonkarahisar, 2022.
• Kocataş, Ahmet, Yaşar, Kocataş Keçecilik, Afyonkarahisar, 2022.