Türk Halı Sanatında Mitolojik Kaynaklı Bazı Motifler

Yıl 2012, Sayı: 8, 38 - 51, 11.11.2012

Nursel Balcı

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2019.38

Öz

Mitoloji, bir milletin en eski çağlardan itibaren
atalarının hayallerini, tutkularını, yaşadıkları
önemli olayları olağanüstü hikâyeler şeklinde
anlatan destan, efsane ve masallardır. Bu Destan, efsane ve masallarda geçen önemli öğeler
maddi kültür eserlerinde de görülmektedir.

Milletlerin tarih sahnesinde sürekli kalabilmesi ancak dilini ve kültürünü koruyabilmesi ile
mümkün olmuştur. Bu nedenle de meydana getirdiği sanat eserlerini kendi kültürel damgasını
vurmuş; geliştirmiş olduğu estetik kriterleri bu
eserlerde ortaya koymuştur.

Maddi kültürümüzün önemli bir kısmını
oluşturan halı ve kilimlerimizdir. Bu halı ve kilimlerimizin yüzeylerinin süslenmesinde yer
alan motifler, milletimizin geçmiş çağlardaki
inançlarını ve yaşam felsefesini en iyi şekilde
yansıtmaktadır. Halı ve kilimlerimizin her biri
ayrı bir sanat eseri değerinde olup, yüzeylerinde
yer alan motifler içerdikleri anlam bakımından
geçmişten günümüze önemli ipuçları sunmaktadır.

Bu çalışmada Türk halı ve kilimlerinde eski
inançların ve yaşam felsefesinin izlerini taşıyan motiflerden bazı örnekler sunulacak ve bunlarla ilgili açıklamalar yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk, Halı, Mitoloji, Motif, Masal, Destan

Kaynakça

• Arık, Rüçhan (1987), Selçuklu Saray ve Çinileri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları Genel Yayın No.514 İstanbul, 2000.
• Aslanapa, Oktay (1984), Türk Halı Sanatının BinYılı, Eren Yayıncılık ve Kitapçılık, İstanbul.
• Aslanapa, Oktay, Türk Sanatı, İstanbul.
• Atiş Özhekim, Didem (01-02 Kasım 2007), “Hayvan figürlü Tekstillerde Kartal Sembolü” I. Uluslararası Türk El Dokumaları Kongresi, Konya.
• Atnur, Gölhan (2003),“Kozı Körpeş ile Bayan Sulu Destanında Geyik Motifi”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yay. S.28, Erzurum, M. Fahreddin
• Kırzıoğlu Özel Sayısı, s. 213-222.
• Aytaş, Gıyaseddin, “Türk Kültür ve Edebiyatında Geyik Motifi, ve “Haza Destan-ı Geyik”, http/www.hbektaşiveli. gazi.edu.tr/dergi dosy/12-161-170.
• Aytaç, Gülsüm, “Türk Kültüründe Keseler” Sanat ve İnsan Dergisi, E-dergi
• Banarlı, Nihat Sami (1971), Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, 1.Fasikül, İstanbul.
• Barışta, Örcün (2001), Cumhuriyet Dönemi Türk Halk İşlemeciliği Desen Terminolojisinden Örnekler, Kültür Bakanlığı Yayınları Yayın No: 2566, Halk Kültürünü Araştırma ve Geliştirme Genel Müdürlüğü. Yay. 311 Maddi Kültür Dizisi:29, Ankara.
• Beksaç, Engin (1988), “Atlı Ağaç ve Kadın” Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk Sanatı ve Kültürü, Prof. Dr. Nejat Diyarbekirli’ye Armağan, Ankara, s. 63-98.
• Cıblak, Nilgün, “Tarsus Kültürünü Tanıtımında Şahmeran Efsanelerinin Önemi”, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 16, S. 1, s.185-196.
• Çelik, Adem (2002), “Niğde Sungur Bey Camiinde Bulunmuş Olan Çift başlı Kartal Figürlü Halı Üzerine Düşünceler” Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Dergisi, S.9, s. 45-59.
• Çoruhlu, Yaşar, “Türk Sanatında Görülen Hayvan Figürleri” III. Türk Kültürü Kongresi, C.1, s. 243-257.
• Deniz, Bekir, “Le Motifs du dragons dans lestissags d’AnatieTurc (Anadolu Türk Dokumalarında Ejder Motifi” Nursel BALCI Türk Soylu Halkların Halı, Kilim Cicim Sanatı Uluslararası Bilgi Şöleni Bildirileri, 27-3 Mayıs 1996. Basım Yılı 1998, s.87-108.
• Deniz, Bekir (2006),”Kazak Halı ve Düz Dokuma Yaygılarında Motif Özellikleri” Uluslararası Geleneksel Sanatlar Sempozyumu Bildirileri, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Deniz, Bekir (2000), Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygılar, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• Ergin, Muharrem (2007), Dede Korkut Kitabı, Boğaziçi Yayınları 37.baskı, İstanbul.
• Ergun, Pervin (2008), Türklerde Ağaç Kültü, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara.
• Esedova Velikızı, Hatice (2008), “Halılarda Mitoloji” 10- 15.09.2007 Ankara 38. ICANAS, C.2, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay., Ankara, s. 517-544.
• Duymaz, Ali (2008), “Türk Folklorunda Dış Ruh Tasarımı” Bilig Dergisi, bahar, S. 45 s.1-22.
• Esin, Emel (2006), Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, Kabalcı Yayınevi, İstanbul.
• Esin, Emel (1982), Türklerde “Tengrilik” (Türklük ve Gök Tapınağına Dair’) Sanat Tarihi Yıllığı, XII, Sanat Tarihi Araştırmaları Merkezi, İstanbul, s. 35-51.
• Gönül, Macide (1965), “Türk Halı Ve Kilimlerinde Sembolik Kuş Şekilleri” Antropoloji, 3, Ankara, s.199-27.
• Görgünay Kırzıoğlu (2001), Altaylardan Anadolu’ya Türk Dünyasında Ortak Yanışlar, Kültür Bakanlığı Yayınları:2753 Sanat Eserleri Dizisi:366, Ankara.
• Gülensoy, Tuncer (1989), Orhun’dan Anadolu’ya Türk Damgaları TDAV Yay. İstanbul.
• İnal, Güner (1995), Türk Minyatür Sanatı Ankara.
• Kafesoğlu, İbrahim (1984), Türk Milli Kültürü, Boğaziçi Yayınları, İstanbul.
• Karamağaralı, Beyhan (1970), “Sivas ve Tokattaki Figürlü Mezar Taşları Hakkında” Selçuklu Araştırmaları Dergisi, II, s. 75-103.
• Karamağaralı, Beyhan (1976), “Anadolu’da XII.-XVI. Asırlardaki Tarikat ve Tekke Sanatı Hakkında” Ankara İlahiyat Fak. Dergisi, Ankara, s. 247-267.
• Mülayim, Selçuk (1999), Değişimin Tanıkları Ortaçağ Türk Sanatında Süsleme ve İkonografi, Kaknüs Yay. İstanbul.
• Ögel, Bahaddin (1998), Türk Mitolojisi, C. 1., Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Ögel, Bahaeddin (1984), İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
• Önder, Mehmet, “Selçuklu Kubad-abad Sarayı Çinileri”, Kaynaklar Dergisi, Ankara, sayı 4, s.17-21.
• Öner, Esra (2008), ”Gevheri Divanında Kuşlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of İnternational Socials Research Volum, 1/5 Fool.
• Parlar, Gündegül (2000), Anadolu Selçuklu Sikkelerinde Yazı Dışı Figüratif Öğeler, Kültür Bakanlığı Yay., 2597, Sanat Eserleri Dizisi:321, Ankara.
• Salman, Özlem (1998), “Türk Sanatında Gerçek Dışı Varlık Motifleri”, İlgi Dergisi, S. 92, s. 8-12.
• Tekçe, Fuat (1993), Altaylardan Bir Halının Öyküsü Pazırık, Kültür Bakanlığı Yayınları, Yayın No:1542, Ankara.
• Uzun, Tolga (1996), “Türk Sanatındaki Kartalların İkonografisi ve Devamlılığı” PAÜ Eğitim Fak. Dergisi, S:1, s. 82-89, Denizli.
• Yetkin, Şerare (1974), Türk Halı Sanatı, Ankara.