ARTVİN ŞAVŞAT MOSQUE DESIGNED WALL RUGS

Yıl 2020, Sayı: 17, 102 - 119, 25.12.2020

Zuhal Türktaş Nihal Demirtaş Günel

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2020.142

Öz

This work; It deals with the examination of three wall rugs with mosque depictions woven in Artvin / Şavşat district in terms of raw material, technique, design and usage characteristics. Rugs woven in the Black Sea region among Anatolian plain weavings have an important place. In an area including Artvin in the Eastern Black Sea Region, weavings with rug technique are generally seen. Examples include prayer rugs, divan (cedar) rugs, runners and tapestries. Wool is generally used in the weavings found in the region and it is colored with natural dyes and dyes obtained from a mixture of synthetic dyes with plants. These samples woven with kilim technique are decorated with traditional motifs such as hair tie, tree of life, hand on waist, dovetail / wolf print. The mountainous nature of the region and living conditions have allowed the use of plain weaves both inside and outside the home and for purposes such as transportation. Documentation of these local rugs and their transfer to the future will be important for preserving traditional memory. Rugs woven within the scope of plain weavings in the region consist of the floor exhibition, seat rugs, prayer rugs and wall rugs (kedel). It is known that wall rugs are named as "kedel" in the region, and this aspect creates an ethnic feature. The size and design features of the rugs differ from other weavings. The three examples obtained are depicted as the mosque as a composition feature. The first example was found in a boutique hotel in Şavşat Yeniköy District Government Street, the second example was found in Şavşat Yavuz village mosque, and the third example was found in a private collection in Şavşat Fatih neighborhood. There are carpets and rugs with mosque depictions in Anatolia, and no documentation has been made of Şavşat and its surroundings. In the study, the mentioned rugs were handled in terms of their raw materials, technical patterns, compositions, and sizes, and the data obtained in line with the observation forms were evaluated in terms of design.

Anahtar Kelimeler

Şavşat, Plain Weaving, Rug, Tapestry, Kedel, Depiction of Mosque.

ARTVİN ŞAVŞAT “CAMİ TASVİRLİ” DUVAR KİLİMLERİ

Öz

Bu çalışma; Artvin / Şavşat ilçesinde dokunmuş camii tasvirli üç adet duvar kiliminin hammadde, teknik, tasarım ve kullanım özelliği açısından incelenmesini ele almaktadır. Anadolu düz dokumaları içindeki Karadeniz yöresinde dokunan kilimlerinin önemli bir yeri vardır. Doğu Karadeniz Bölgesi'nde Artvin ilini de kapsayan bir alanda genellikle kilim teknikli dokumalar görülmektedir. Örnekleri arasında seccade, divan (sedir) kilimi, yolluk ve duvar kilimi olduğu bilinmektedir. Yörede rastlanan dokumalarda genellikle yün kullanılmakta ve doğal boyalar ve bitkilerle sentetik boyaların karışımından elde edilen boyalarla renklendirilmektedir. Kilim tekniğiyle dokunan bu örneklerde saç bağı, hayat ağacı, eli belinde, kurtağzı / kurt izi gibi geleneksel motifler yer almaktadır. Bölgenin dağlık oluşu ve yaşam koşulları düz dokumaların hem ev içinde hem de ev dışında ve taşıma gibi amaçlar ile de kullanılmasına olanak sağlamıştır. Yöreye özgü bu kilimlerin belgelenmesi ve geleceğe aktarılması geleneksel hafızanın korunması açısından önemli olacaktır. Yörede düz dokumalar kapsamında dokunmuş kilimler yer sergisi, divan kilimi, seccadeler ve duvar kilimlerinden (kedel) oluşmaktadır. Duvar kilimlerinin yörede “kedel” olarak isimlendirildiği bilinmekte, bu yönü ile etnik bir özellik oluşturmaktadır. Kilimlerin ebat ve tasarım özellikleri diğer dokumalardan farklılık göstermektedir. Ulaşılan üç örnek kompozisyon özelliği olarak camii tasvirlidir. Örneklerden birincisi Şavşat Yeniköy Mahallesi Hükümet Caddesi’nde bir butik otelde, ikinci örnek, Şavşat Yavuz köy camiinde, üçüncü örnek ise Şavşat Fatihler mahallesinde özel bir koleksiyonda saptanmıştır. Anadolu da camii tasvirli halı ve kilimler bulunmakta olup, Şavşat ve çevresine ait bir belgeleme çalışması yapılmamıştır. Çalışmada söz konusu kilimler hammadde, teknik desen ve kompozisyonları ile ebatları açısından ele alınmış, gözlem formları doğrultusunda elde edilen veriler tasarım açısından da değerlendirilerek sonuca ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Şavşat, Düz Dokuma, Duvar Kilimi, Kedel, Kilim, Cami Tasviri

Kaynakça

• Bayramov, Firiddin (2006). Ahıska Türklerinin Anayurda Dönüş Mücadelesi ve Fergana Olaylarının Türk Medyasına Yansıması, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
• Cengiz, Tülay, Çalışkan, Erhan, (2005). Şavşat İlçesi Turizm Potansiyelinin Belirlenmesi, Artvin.
• Çağlıtütüncügil, Ersel (1999). “Camii Tasvirli Yahyalı (Kayseri) Halıları”, Erdem Dergisi, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, Cilt:10, Ankara, s. 87-94 .
• Deniz, Bekir (1998). Ayvacık (Çanakkale) Yöresi Düz Dokuma Yaygıları, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara.
• Deniz, Bekir (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygılar, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara.
• Halaç, Hicran Hanım, Gülşen Merve (2020). “Denizli Kalem İşi Süslemeli Cami Motiflerinin Buldan Dokumasıyla Sembolik Etkileşimi”, İnsan ve Toplum Bilim Araştırmaları Dergisi, Ankara, s. 2740-2767.
• Karahan, Recai (2007). Dünden Bugüne Hakkâri Kilimleri, Ankara, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Özder, Âdil (1971). Artvin ve Çevresi, Artvin Turizm ve Tanıtma Derneği, Ankara.
• Özönder, Hasan (1998). Sille (Tarihi, Kültür, Sanat), Merhaba Basımevi, Konya.
• Özönder, Hasan (1999). “Yüzyıllar Boyunca Sille'de Halıcılık ve Sille Halılarının Karakteristik Özellikleri”, Erdem Dergisi, Cilt:10, Sayı:30, Halı Özel Sayısı III. Ankara, s.543. Öztürk, İsmail (2007). Dokumaya Giriş, İstanbul, 2007.
• Ragibova, İlmira (2008). Kırgızistan’da Yaşayan Ahıska Türklerinin Folkloru, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Konya.
• http://www.borcka.gov.tr/default_B1.aspx content=1001 Erişim: 01.02.2012 16:06
• 1) Ali Naci YILDIZ, 54, Artvin, Lise Mezunu, Şavşat İlçe Kütüphane Müdürü, Yeniköy Mah. Fatih kop. Şavşat, 2012.
• 2) Bacı kız KÖSE, 97 Artvin, Okur- yazar değil, Ev Hanımı, Fatih Mah. Şavşat, 2011.
• 3) Fehminaz YILMAZ, Artvin,60, İlkokul, Ev Hanımı, Okullar Caddesi Yüzyıl Sokak No:12 Şavşat, 2012.
• 4) Gündüz ATABEK, 56, Artvin, Lise Mezunu, Esnaf, Yeniköy Mah. Hükümet Cad. Butik Otel. Şavşat,2011.