Atkıdan “Çekmeli” (Halkalı/ İlmekli/ Kesiksiz Havlı) Dokumaların Dünya Müzelerinde Tarihsel Örnekleri Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Sayı: 17, 140 - 170, 25.12.2020

Fatma Yelda Gezicioğlu Günay Atalayer

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2020.144

Öz

Tarihsel gelişim sürecine bakıldığında; dokumacılığın; en eski üretim yöntemlerinden ve el sanatı dallarından biri olduğu görülmektedir. Dokumacılık toplumların kültürel gelişiminin göstergesi ve yaratıcı düşüncenin malzeme ile biçimlenmesi, bir başka deyişle: insanın kendini ifade etme aracı olmuştur. Dokumacılığın, insanlığın ihtiyaçları doğrultusunda geliştiği; işlevselliğin, desen ve teknik arayışlar doğrultusunda değiştiği, çeşitlendiği ve sanatsal üretime dönüştüğü izlenmektedir
Mısır’da dokunmuş tarihsel örneklerde, 2. atkı ipliğinin (ilave atkı/ desen atkısı/ takviye atkı) yüzeye çekilerek halkalarla desenli kumaş yüzeyi oluşturulan bir dokuma tekniği kullanılmıştır. Bu dokumaların yüzeyinde halka/ilmek/kesilmemiş hav, iplik kıvrımı görüntüsü oluşturan, desen atkısı ile (çekmeli/ halkalı/ ilmekli/ kesiksiz hav tekniği ile yapılmış) dokuma kumaşlarda hem renk hem desen çeşitliliği yaratılabildiği görülmektedir.
Bu tekniğin Anadolu’da çoğunlukla kullanılan adlarından biri “Çekmeli” sözcüğüdür. Sözcüğün yapılan eylemi, Türkçe anlatımla doğru ifade eden bir sözcük olmasından dolayı, bu yazı kapsamında kullanılması uygun görülmektedir. Amaç; başka dillerdeki tanımların yanında, Türkçe olarak “Çekmeli” sözcüğünün, tekstil alanına kazandırılmasını sağlamaktır.
Bu çalışmada Dünya Müzeleri’nde bulunan Mısır’da dokunmuş, (atkı ipliğinin yüzeye çekilerek halka/ ilmek görüntüsü oluşturulduğu ve bu halkaların/ilmeklerin yüzeyde desenler yaratmada estetik bir öge olarak değerlendirildiği), desenli tek katlı tarihsel dokuma örneklerinden benzer desenleri olanlar seçilmiş ve incelenmiştir. Örneklerin çekme tekniğine bağlı olan desenleri temel alınarak, dokuma yapıları açısından değerlendirmesi yapılmaktadır. Bu yazının yazarları, Özellikle Anadolu’da “çekmeli dokumalar” konusundaki kapsamlı bir araştırmayı temel almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Dokumacılık, Çekmeli Dokuma, Atkıdan İlmekli, Mısır, Kopt Kumaşları, Desen

A Study On The Historical Examples Of “Çekmeli” (With Loops/ Uncut Piles) Weavings From The Weft In The Museums Around The World

Öz

When considered from the historical development process, it can be seen that weaving is one of the most ancient production methods and branches of handicraft. Weaving had been an indicator of cultural development of communities and formation of creative thinking through material, in other words, a tool for humans to express one self. It is observed that weaving was developed in line with the needs of humanity; functionality had changed and diversified in line with the patterns and technical quests and transformed into artistic production.
In some historical examples of the weavings in Egypt it is seen that a weaving technique is used where the 2nd weft thread (extra weft/weft for pattern) is pulled up in a way to form a patterned fabric surface with loops. It is observed that a variety of colours and patterns may be formed on woven fabrics by creating the images of loop/uncut pile and coiled yarn on woven fabrics through the use of loops (made by applying the çekmeli/weft loop/uncut pile technique.)
The term “Çekmeli” is one of those popular names of this technique used in Anatolia. Its use in this article is deemed proper as the action related to this term reflects a correct description in Turkish. The aim is to bring the term “Çekmeli” into the textile terminology as a Turkish word among with many other descriptions of it in other languages.
In this study similar patterns of the single layer and patterned historical woven fabrics made in Egypt ( the loop image is created by pulling the weft thread up to the surface and as such these loops create patterns on the surface, and thus become an aesthetic element) but exhibited in the museums around the world have been selected and studied. The examples similar to the “çekme technique” (loop/uncut pile) are focused and they are studied as far as their weaving structures are concerned. The authors of this article are concentrated on a comprehensive research on “çekmeli weavings” especially in the Central Anatolia. 

Anahtar Kelimeler

Weaving, Çekmeli Weaving, Weft Loop, Egypt, Copt Fabrics, Pattern

Kaynakça

• Atalayer, Günay (1999). “Akdeniz Dokumacılığından Örnekler”, 2000’li Yıllarda Türkiye’de Geleneksel Türk El Sanatlarının Sanatsal, Tasarımsal ve Ekonomik Boyutu Sempozyumu Bildirileri, Ankara, Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Atalayer, Günay “Mersin’de Anadolu Dokumacılığının İzleri Üzerine”, Mersin Sempozyumu, 19-22 Kasım 2008, Cilt 2, Mersin
• Barber, E.J.W (1991). Prehistoric Textiles, Usa, Princeton University Press
• Blumenau,Lili (1972).Creative Design in Wall Hangings, New York,CrownPublishers,Inc.
• Collıngwood, Peter (1976). The Techniques of Rug Weaving, London, Published by Faberand Faber Limited
• Fazlıoğlu, İsmail (2001). Eskiçağda Dokuma, İstanbul, Eskiçağ Enstitüsü Bilimleri Yayınları
• Forbes, Robert James (1987). Studies in Ancient Technology, New York, Volume IV, E. J. Brill,
• Gezicioğlu, F.Yelda ve Atalayer, Günay (2018). Bir Kültürel Değer Olarak Desenli Tekstillere Bir Örnek, Uluslararası Kültür, Sanat ve Toplum Sempozyumu, 18– 20 Ekim 2018, Van
• Gezicioğlu, F.Yelda (2020). Atkıdan Çekme Desenli Dokumalarda Yüzey ve Hacim, Marmara Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Sanatta Yeterlik Tezi
• Harris, Jennifer (2004). 5000 Years of Textiles, Published by the British Museum
• Held, Shirley E (1973). Weaving, Usa, Holt, Rineartand Winston, Inc
• Jenkins, David (2003). The Cambridge History of Western Textiles, Cambridge University Press
• Özay, Suhandan (1996). “Kopt Kumaşları”, Art Decor, sayı 40-41, Temmuz-Ağustos 1996
• Raoul D’Harcourt, (2002). Textiles of Ancient Peru and Their Techniques, Dover Publications, Inc, New York
• Salman, Fikri (2011). Türk Kumaş Sanatı, Erzurum, Atatürk Üniversitesi
• Schoeser, Mary (2003). World Textiles a Concise History, London, Thames & Hudson World of art
• Kathrin Culborn (Conservator, Textile Conservation) Metropolitan Sanat Müzesi, [e-mail]
• Sumru Belger Krody (Senior Curator), The George Washington Üniversitesi Tekstil Müzesi, [e-mail] Şimşek, Fatma. Doğum Tarihi: 1965,Doğum Yeri: Mersin-Bozon, Mesleği: Ev hanımı-Dokumacı, (28.05.2018)
• Tablo 2/Fotoğraf 11 Metropolitan Sanat Müzesi, https://www.metmuseum.org/art/collection/search/443630(Erişim Tarihi 15.02.2020)
• Tablo 2/ Fotoğraf 12 Victoria&Albert Müzesi, http://collections.vam.ac.uk/item/O263171/textile-fragment-unknown/(Erişim Tarihi 15.02.2020)
• Tablo 3/ Fotoğraf 13 Kathrin Colburn, Dumbarton Oaks Sanat Müzesihttps://www.doaks.org/resources/textiles/catalogue/BZ.1972.2(Erişim Tarihi 15.02.2020)
• Tablo 3/ Fotoğraf 14 Sumru Belger Krody (Senior Curator), [e-mail] The George Washington Üniversitesi Tekstil Müzesi
• Tablo 3/ Fotoğraf 15 Sumru BelgerKrody (SeniorCurator),[e-mail] George Washington Üniversitesi Tekstil Müzesi
• Tablo 4/ Fotoğraf 16 Cooper Hewitt Smithsonian Tasarım Müzesi, https://collection.cooperhewitt.org/objects/18130385/(Erişim Tarihi 14.03.2020)
• Tablo 4/ Fotoğraf 17 MetropolitanSanat Müzesi, https://www.metmuseum.org/art/collection/search/443250 (Erişim Tarihi 02.03.2020)
• Tablo 5/ Fotoğraf 18 Victoria&Albert Müzesi,http://collections.vam.ac.uk/item/O263127/textile-fragment-unknown/(Erişim Tarihi 02.03.2020)
• Tablo 5/ Fotoğraf 19 Metropolitan Sanat Müzesi, https://www.metmuseum.org/search-results#!/search?q=90.5.589(Erişim Tarihi 14.03.2020)
• Tablo 6/ Fotoğraf 20 Metropolitan Müzesi,https://www.metmuseum.org/search-results#!/search?q=89.18.28(Erişim Tarihi 16.03.2020)
• Tablo 6/ Fotoğraf 21 Metropolitan Müzesi, https://www.metmuseum.org/search-results#!/search?q=89.18.146(Erişim Tarihi 16.03.2020)
• Tablo 7/ Fotoğraf 22 Harvard Sanat Müzesi, https://idscache.harvardartmuseums.org/ids/view/400308863?width=3000&height=3000
• (Erişim Tarihi 15.02.2020) Tablo 7/ Fotoğraf 23 Metropolitan Sanat Müzesi, https://www.metmuseum.org/search-results#!/search?q=89.18.21(Erişim Tarihi 15.02.2020)
• Kathrin Colburn, July 2019 https://www.doaks.org/resources/textiles/catalogue/BZ.1972.2(Erişim Tarihi 15.02.2020)
• Victoria & Albert Müzesi, http://collections.vam.ac.uk/item/O263127/textile-fragment-unknown/(Erişim Tarihi 02.03.2020)
• Harvard Sanat Müzesi, https://idscache.harvardartmuseums.org/ids/view/400308863?width=3000&height=3000 (Erişim Tarihi 15.02.2020)
• Harvard Sanat Müzesi https://www.harvardartmuseums.org/collections/object/288837?position=0 Erişim Tarihi(05.05.2020)
• Kathrin Colburn,“Loops, Tabs, andReinforcedEdges: EvidenceforTextiles as ArchitecturalElements,” in Catalogue of theTextiles in theDumbartonOaksByzantine Collection, ed. GudrunBühland Elizabeth Dospěl Williams (Washington, DC), 2019, https://www.doaks.org/resources/textiles/essays/colburn , (Erişim Tarihi05.04.2020)
• Mark Van Strydonck, Antoine De Moor, Dominique Bénazeth, 14c Datıng Compared To Art Hıstorıcal Datıng Of Roman And Coptıc Textıles From Egypt,bythe Arizona Board of Regents on behalf of theUniversity of Arizona,Radıocarbon, Vol 46, Nr 1, 2004 https://journals.uair.arizona.edu/index.php/radiocarbon/article/view/4264