KARS PROVİNCE ARPAÇAY DİSTRİCT KOÇ VİLLAGE CARPET PİLLOWS

Yıl 2021, Sayı: 18, 73 - 97, 28.06.2021

Hatice Elver Aysen Soysaldı

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2021.149

Öz

Kars has a long history and has a long history and various weavings such as carpets and rugs have been made for years in and around Kars. Rugs that were woven in the past to meet the livelihood of the villagers and their own needs draw attention with their durability and brightness of their colors. Although it is known that carpet weaving in Turkey is not only mat and prayer rug, carpet pillows are among the overlooked carpet samples, and have an important place in traditional home upholstery.
Carpet pillows, one of the most common weaving of Kars region, are used on the floor cushion and on the sofa against the wall. The pillows, the material of which is hand-spun wool yarn, are woven with the Turkish knot technique. On the pillows, mostly floral and geometric motifs with a pattern report called corner-belly are used. The floor motifs of the pillows are generally in rectangular, hexagonal or octagonal form. Carpets in the region; It is named with local names such as hooked, hooked, star lake, flowered lake, Aşıklı lake. Ground voids; It is decorated with flower, star, bird, pentacle, gazelle, lighter, amulet, diamond and eye motifs. Carpet cushions are filled with wool inside.
The purpose of this research; It is the introduction of carpet pillows woven in Koç Village in terms of their technical, color, motif and composition features. In addition, similarities with carpet pillows in Turkey, which are found in the literature, were tried to be determined. In line with the data collected in the field in 2018, the source people from the villagers and the information provided by the carpet weavers, work review forms were prepared. Technical and pattern features were determined in line with these data, and technical drawings of the motifs were made.

Anahtar Kelimeler

Kars, Arpaçay, Koç Village, Carpet, Pillow

KARS İLİ ARPAÇAY İLÇESİ KOÇ KÖYÜ HALI YASTIKLARI

Öz

Tarihi çok eski dönemlere varan, köklü bir geçmişe sahip olan Kars ve çevresinde yıllar boyu halı, kilim gibi çeşitli dokumalar yapılmaktadır. Geçmişte köylünün geçim kaynağı ve kendi ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla dokuduğu halılar sağlamlığı ve renklerinin parlaklığı ile dikkat çekmektedir. Türkiye’de halıcılığın sadece yaygı ve seccade olmadığı bilinmekle birlikte, gözardı edilen halı örnekleri arasında halı yastıklar da gelenekli ev döşemede önemli bir yer tutmaktadır.
Kars yöresinin yaygın dokumalarından biri olan halı yastıklar, yer minderinde ve sedirde duvara dayalı olarak kullanılmaktadır. Malzemesi el eğirmesi yün ip olan yastıklar Türk düğüm tekniğiyle dokunmuştur. Halı yastıklarda çoğunlukla köşe-göbek denilen ¼ desen raporlu bitkisel ve geometrik motifler yer almıştır. Yastıkların zemin motifleri genellikle dörtgen, altıgen veya sekizgen formludur. Yörede halılar; kancalı, çengelli, yıldız gölü, çiçekli, aşıklı göl gibi yöresel isimlerle adlandırılmaktadır. Zemin boşlukları; çiçek, yıldız, kuş, beştaş, ceylan, çakmak, muska, baklava ve göz motifleriyle süslenmiştir. Halı yastıkların içi yün dolguludur.
Bu araştırmanın amacı; Koç Köyü’nde dokunmuş halı yastıkların teknik, renk, motif ve kompozisyon özellikleri bakımından tanıtılmasıdır. Ayrıca literatürde rastlanan Türkiye içindeki halı yastıklarla benzerlikleri belirlenmeye çalışılmıştır. 2018 yılında alanda toplanan veriler, köylü halktan kaynak kişi ve halı dokumacıların verdiği bilgiler doğrultusunda eser inceleme formları hazırlanmıştır. Bu veriler doğrultusunda teknik ve desen özellikleri belirlenmiş, motiflerin teknik çizimleri yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kars, Arpaçay, Koç Köyü, Halı, Yastık

Kaynakça

• Akarslan, Mustafa. “Kars Etnografya Müzesinde Bulunan Halılar”, Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, (2017).
• Aral, Songül. “Malatya Yastık Halıları”, Arış, 9 (2013), 4-11.
• Aksoy, Mustafa, “Kültür Sosyolojisi Açısından Halı kilim Sanatı ve Etnografik Eserlerdeki Damgaların Dili”, 38. ICANAS (Uluslararası Asta ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, 10-15 Eylül 2007/ Ankara s.75-120
• Atalay, Besim (Kaşgarlı Mahmut). Divanü Lugat-it Türk Tercümesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, (1992).
• Ayverdi İlhan. Asırlar Boyu Tarihi Seyri İçinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat (2008).
• Cumhuriyetimizin 75. Yılında Kars, Ankara, Kars Valiliği, 1999, s.41-265.
• Çelik, Adem. Yeşilhisar “(Kayseri) Halı Yastıkları”, Erzurum: Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (2010), 13(2010): 3-17.
• Çetin, Yusuf, Polat, Cavit (2019). “Geleneksel Iğdır Düğümlü Dokumalarının Teknik, Renk, Motif ve Kompozisyon Özellikleri”, Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19, (2019): 250-270.
• Deniz, Bekir. Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygılar, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, (2000).
• Durul, Yusuf. Anadolu Kilimlerinden Örnekler 2, İstanbul: Ak Yayınları, 1987.
• Er, Birnaz. “Sivas İli Zara İlçesi Becekli Köyü Hali Yastıkları”, International Social Sciences Studies Journal, 5 (31) (2019): 1100-1114.
• Erbek, Mine. Çatalhöyük'ten Günümüze Anadolu Motifleri, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı, 2002.
• Etikan, Sema, Ölmez, Nurhan. Muğla ve Yöresi Kirkitli Dokumaların Sanatsal ve Bazı Teknolojik Özellikleri Üzerine Bir Belgelendirme ve Katalog Çalışması, Muğla: Sıtkı Koçman Üniversitesi Basımevi, 2013.
• Geçgel Türlü, Aliye. Kınalı Ellerin Sanatı Niğde Halıları, Ankara: Murat Kitap Basım Yayın Dağıtım Ltd. Şti., 2013.
• Görgünay Neriman. Doğu Anadolu Köy Halılarının Kalite ve Desenleri, Ankara: T.C. Tarım- Orman ve Köyişleri Bakanlığı Teşkilatlanma ve Destekleme Genel Müdürlüğü, 1984.
• Görgünay Kırzıoğlu, Neriman. Altaylar'dan Tunaboyu'na Türk Dünyası'nda Ortak Yanışlar (Motifler), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. (2001)
• Gülnar, Bilge. “Burdur Müzesi'nde Bulunan Halılar, Heybeler ve Yastık Yüzleri”, Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, 2017.
• Güzel, Eylem., Kulaz, Mehmet, “Tunceli-Çemişgezek- Doğan Köyü Halı Dokuma Örnekleri”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20 (4), (2016), 1321-1335.
• Kaplanoğlu, Mevlüt. “Erzurum Halılarının Renk, Motif ve Kompozisyon Özellikleri İncelenerek Yeni Tasarımların Yapılması”, Sanatta Yeterlik Tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2016.
• Kaşgarlı Mahmut. Divanü Lûgat-it Türk Tercümesi, III. Baskı, Çeviren: Besim Atalay, Ankara: AKDTYK. Türk Dil Kurumu Yay. (1992)
• Kaynar, Hülya, Tonus, Emine. “Altınyayla (Tonus) İlçesi Halı Örneklerinin Motif Yönünden İncelenmesi”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 18 (2016): 249-282.
• Kılıçarslan, Hande. “Malatya İli Darende İlçesi Gökderen Köyünde Kullanılan Yastık Halı Dokumalar”, İdil, 6, (2017), s.2119-2137.
• Kömüroğlu, Merve. “Ağrı İli Taşlıçay İlçesi Halıcılığı ve Halk Eğitimi Merkezi Halıcılık Kurs Faaliyetleri”, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: El Sanatları Eğitimi Ana Bilim Dalı. (2016)
• Nyetbay^UYpetay. . “KazakTülkderinin Kültünde Hail e Düz Dokuma Yaygltile ilgili Söz Varlığı”, Doktora Tezi, Ardahan Üniversitesi, 2019.
• Soysaldı, Aysen. “Burdur'da Halı Heybe Örnekleri” , Arış, 13, (2018), 4-13.
• Sökmen, Sultan. “Bitlis Yöresi El Dokumacılığı”, Sanatta Yeterlik Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi , 2013.
• Ünsal Mercan, Münevver. “Yöresel El Sanatlarında Van Halısı”, Vankulu Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1 (2018): 241-270. Van.