DENİZLİ ÇAMELİ İLÇESİ ÖLÜMLÜK KİLİMLERİ

Yıl 2021, Sayı: 19, 108 - 129, 15.12.2021

Sultan Sökmen

https://doi.org/10.34242/akmbaris.2021.157

Öz

Eski adı Karaman olan Çameli ilçesi, Denizli’nin kuzey doğusunda yer almaktadır. Çameli yayla karakterli bir arazi yapısındadır. Fethiye Yörüklerinin göç yolu üzerindedir. Denizli Çameli insanı tarihte, hayvancılıkla geçinmenin dışında, kilim üretimi ve ticaretiyle de meşgul olmuşlardır. Kilim, çözgü ve atkı olmak üzere iki iplik sistemiyle yapılan çözgülerin atkılar tarafından tamamen gizlendiği, havsız atkı yüzlü dokuma çeşididir. 2020 yılında Çameli kilimleri, coğrafi işaret kapsamına alınmıştır. Denizli Çameli ilçesinde cenaze kilime sarılıp, sal denilen tabutlarda taşınmaktadır. Cenaze merasiminden sonra camiye bağışlanmaktadır. Anadolu’da sargı kilimi, ahretlik ya da ölümlük-dirimlik dokuma olarak isimlendirilen ve cenaze merasiminde kullanılan bu kilimler, Denizli Çameli ilçesinde “ölümlük kilim” olarak adlandırılmaktadır. Çameli yöresinde ölümlük kilimler, ıstar tezgâhta ve mekikli tezgâhta dokunmaktadır. İncelenen ölümlük kilimler, 140-274 cm eninde ve 162-330 cm boyunda olup, enine bantlı kompozisyon şemasına sahiptir. Bıtıracık, pardı, dört göz, dokuz göz, mekik, kelebek, koçboynuzu, ölümlük kilim örneklerinde görülen motiflerdendir. Çalışma sonucunda, yörede 5 yıl öncesine kadar cenazelerin kilime sarılarak bu geleneğin devam ettiği ancak günümüzde tamamen bırakıldığı tespit edilmiştir. Kilim dokumacılığı ise Çameli ilçesinin bazı mahallelerinde yaşatılmaya çalışılmaktadır. Bu çalışmada, Çameli yöresinde 2019 yılında yapılan alan araştırmasında, kilim ve cicim dokuma teknikli, 21 adet ölümlük kilim örneği, dokuma tekniği, kullanılan malzeme, renk, motif ve kompozisyon açısından incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çameli, Dokuma, Kilim, Ölümlük Kilim, Cicim

DEATH KILIMS İN DENIZLI CAMELI REGION

Öz

Çameli district, formerly known as Karaman, is located in the north-east of Denizli. Çameli is in a land structure with a plateau character. It is located on the migration route of Fethiye Yoruks. Denizli Çameli people have been interested in kilim production and trade in addition to making a living with animal husbandry. Kilim is a lint-free weft-faced weaving made with two yarn systems, warp and weft, where the warp sare completely hidden by the wefts. In 2020, Çameli kilims were included in the geographical indication. In Denizli Çameli district, the funeral is wrapped in a kilim and carried in coffins called rafts. After the funeral, these kilims are donated to the mosque. These kilims, which are called wrap kilims, after life or death-life weaving and used in funeral ceremonies in Anatolia, are called mortal kilims in Denizli Çameli district. In the Çameli region, death kilims are woven on the Istar loom and the shuttle loom. The death kilims examine dare 140-274 cm in width and 162-330 cm in length, and have a transverse banded composition scheme. Bıtıracık, pardı, four eyes, nine eyes, shuttle, butterfly, coach horn are among the burns seen in death kilim samples. As a result of the study, it was determined that this tradition continued in the region by wrapping the funerals in kilims until 5 years ago, and it has been completely abandoned today. Kilim weaving is tried to be kept alive in some neighborhoods of Çameli district. In this study, 21 death rug samples with kilim and cicim weaving techniques were examined in terms of weaving technique, material used, color, motif and composition, in the field research carried out in the Çameli region in 2019.

Anahtar Kelimeler

Çameli, Weaving, Kilim, Death Kilim, Cicim

Kaynakça

• Akbil, Fatma, “Bergama Dokumaları Cicim-Sili”, Türkiyemiz, S: 21, (1977): 12-16.
• Aytaç, Çetin, El Dokumacılığı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1982.
• Balpınar Acar, Belkıs, Kilim-Cicim-Zili-Sumak Türk Düz Dokuma Yaygıları, İstanbul: Eren Yayınları, 1982.
• Deniz, Bekir, Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygılar, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi, 2000.
• Durul, Yusuf, Anadolu Kilimlerinden Örnekler, İstanbul: Apa Ofset, 1985.
• Kahvecioğlu, Habibe,“Denizli İli Çal İlçesi Kabalar Köyü Düz Dokuma Örnekleri”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt: 12, Sayı: 27, (2019): 734-748.
• Kahvecioğlu, Habibe,“Türkiye’de Kolan Dokumacılığı Güzelpınar Köyü (Denizli) Örneği”, Icanas 38. Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Ankara 2007, s. 729-748. Koyuncu, Ayşegül, “Burdur’da Kaybolmaya Yüz Tutmuş Kimi Meslekler”, 1. Burdur Sempozyumu (16-19 Kasım 2005 Burdur), Burdur, 2007.
• Koyuncu, Ayşegül, “Serinhisar (Denizli) Düz Dokumalarının Teknik ve Desen Özellikleri”, II. Uluslararası Türk El Dokumaları (Tekstil) Kongresi ve Sanat Etkinlikleri “Selçuklu Halılarının Anısına” (14-15 Mayıs/May 2009 Konya), s. 195-202.
• Koyuncu Okca, Ayşegül, “Denizli’de Kaybolmaya Yüz Tutmuş Kimi Geleneksel Meslekler”, Akademik Bakış Dergisi, Sayı: 58, (2016): 201-223.
• Ölmez, Filiz Nurhan ve Etikan Sema, “Fethiye Alara Düz Dokumaları”, Art-e, Mayıs-Haziran-13, Cilt: 6, Sayı: 11, (2013), s. 75-99
• Ölmez, Filiz N., Etikan, Sema “Muğla Yöresi Kirkitli Dokumalarında Nazar İnanışlı Motifler”, İdil Dergisi, Cilt 7, sayı 48, 2018, s. 951-956
• Öz, Naime Didem – Ayhan, Tuba, “Sinop, Kastamonu ve Kocaeli’de Keten Dokumacılığını Geliştirmek İçin Yapılan Çalışmalar Güzel Sanatlarda Araştırma ve Değerlendirmeler, Ankara: Gece Kitaplığı, (2021), s. 1-21.
• Özçelik, Özcan, Çam Düdüğünden Unesco’ya Hayri Dev ve Karaman Kültürü, Denizli: Bilal Ofset Yayınları, 2014.
• Öztürk, İsmail. Dokumaya Giriş, Ankara: Mor Fil Yayınları, 2007.
• Parlak, Tahsin, Oltu ve Köylerinde Bardız Kilimciliği, Erzurum, 2002.
• Resmi Coğrafi İşaret Ve Geleneksel Ürün Adı Bülteni, T.C. Türk Patent Ve Marka Kurumu, Sayı: 90, Yayın Tarihi: 01.12.2020.
• Soysaldı, Aysen, Düz Dokuma Teknikleri ve Teknik Desen Çizimleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2009.
• Sultan, Sökmen “Dr. Özcan Özçelik Derleminde Yer Alan Çameli Yöresi Dokumaları”, 14. Uluslararası Türk Kültürü, Sanatı ve Kültürel Mirası Koruma Sempozyumu/Sanat Etkinlikleri, (2020): 304-309.
• Sümer, Faruk, Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, Ankara: Üniversitesi Basımevi, 1972.
• Sökmen Sultan,“Denizli Çameli İlçesi Çaput Dokumalarından Örnekler”, I. Uluslararası Kültür Sanat Ve Edebiyat Kongresi, (2020): 47-60.
• Tok, Turgut, “Denizli ve Yöresinde Oğuz Yerleşimlerine Dair Bazı Tespitler”, 5. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Oğuzlar: Dilleri, Tarihleri ve Kültürleri, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.(2015): 617-628.
• Türktaş, Mevlüt Metin, “Denizli Efsaneleri”, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, Denizli, 2012.
• Yıldırım, N., “Çameli İlçesinin Sosyo-Ekonomik Yapısı ve Potansiyeli”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 16, Sayı:2, (2006): 315-340.
• Seçkin, Şaban, Sözlü Görüşme, Yaş:55, Emekli, Çameli Merkez, 2019.
• Seçkin, Nuray, Sözlü Görüşme, Yaş:54, Ev Hanımı, Çameli Merkez, 2019.
• Özdemir, Aysel, Sözlü Görüşme, Yaş:64, Ev Hanımı, Çameli Merkez, 2019.
• Özdemir, Sezer, Sözlü Görüşme, Yaş:39, Ev Hanımı, Çameli Merkez, 2019.
• Öğüt, Durkadın, Sözlü Görüşme, Yaş:88, Ev Hanımı, Çameli –Cevizli Mahallesi, 2019.
• Ongun, Ayşe, Sözlü Görüşme, Yaş:64, Ev Hanımı, Çameli Merkez, 2019.
• Ongun, Dudu, Sözlü Görüşme, Yaş:82, Ev Hanımı, Çameli Merkez, 2019.
• Amaç, Ali, Sözlü Görüşme, Yaş:53, Çiftçi, Çameli Cevizli, 2019.
• Akbaş, Müfide, Sözlü Görüşme, Yaş: 84, Ev Hanımı, Çameli- Kolak Mahallesi, 2019.