19. YÜZYILDAN KALMA KRİSTAL BİR CAM TABAK

Yıl 2024, Sayı: ARIŞ 24. SAYI, 18 - 37, 27.06.2024

Sevcan Ölçer

https://doi.org/10.32704/akmbaris.2024.190

Öz

Çalışmaya konu olan kristal cam tabak 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş merkezli depremlerde
yıkılan Kahramanmaraş Ulu Cami minaresinden elde edilmiştir. 6 Şubat 2023’te Güneydoğu Anadolu
bölgesindeki on ili (Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman, Şanlıurfa, Gaziantep, Adana, Osmaniye,
Kilis, Diyarbakır, Malatya) kapsayan geniş bir alanda art arda gerçekleşen ve büyük yıkımlara neden
olan iki büyük deprem yaşanmıştır. Kahramanmaraş merkezli bu depremlerde Kahramanmaraş Ulu
Cami ağır hasar almış ve minaresi yıkılmıştır. Caminin minaresinde bacini tekniğinde süsleme olarak
kullanılmış kristal bir cam tabak ve beraberindeki “willow pattern” seramik tabaklar, depremden
sonra Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından başlatılan “Deprem Enkaz Kazı Çalışmaları” sırasında
bağlı bulundukları kesme taşlarla birlikte yıkılan molozlar arasında tespit edilmiştir. Bu tabaklar
araştırmacıların genelde üzerinde durmadığı ancak oldukça önemli eserlerdir. Anadolu’da bacini
süslemeli eserler arasında ilk defa cam tabak kullanımına rastladığımız söz konusu eser, günümüze
kadar hiç dikkate alınmamış ve araştırılmamıştır. Çalışmanın amacı 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş
merkezli depremlerde yıkılan minareden koparak düşen ve incelenebilir duruma gelen bu tabağı
bilimsel bir şekilde ele almak, belgelemek, tarihlendirmek ve ayrıntılı olarak açıklamaktır. Kristal
cam tabak üzerinden cam endüstrisinde gerçekleşen gelişmelerin ortaya konulması ve toplumsal
beğenilerin irdelenerek çeşitli alanlarda fikir edinilmesini sağlamaktır. Ayrıca bu tabağın menşeini,
üretim yeri ve uygulama teknikleriyle Osmanlı Devleti ve Avrupalı Devletler arasındaki ticari
faaliyetleri aydınlatmaktır.

Anahtar Kelimeler

Kahramanmaraş Ulu Cami, cam, tabak, bacini, Avrupa camları

A CRYSTAL GLASS PLATE FROM THE 19TH CENTURY

Öz

The crystal glass plate that is the subject of the study was obtained from the minaret of
Kahramanmaraş Ulu Mosque, which collapsed in the earthquakes centered in Kahramanmaraş on
February 6, 2023. On February 6, 2023, two major earthquakes occurred in a wide area in the
Southeastern Anatolia region (Kahramanmaraş, Hatay, Adıyaman, Şanlıurfa, Gaziantep, Adana,
Osmaniye, Kilis, Diyarbakır, Malatya), which occurred one after the other and caused great
destruction. In these earthquakes centered in Kahramanmaraş, Kahramanmaraş Ulu Mosque was
severely damaged and its minaret was destroyed. A crystal glass plate and accompanying “willow
patterned” ceramic plates, used as decorations in the bacini techniques on the minaret of the mosque,
were detected among the collapsed rubble along with the bound cut stones during the “Earthquake
Debris Excavation Works”, which were stopped by the Ministry of Culture and Tourism after the
earthquake. These plates are not generally studied by researchers, but they are very important
artifacts. The work in question, in which we see the use of glass plates for the first time among the
products with bacini distribution in Anatolia, has not been taken into consideration and researched
at all. The aim of the study is to record, document, date and summarize in detail this plate, which fell
off the minaret that collapsed during the earthquakes in the center of Kahramanmaraş on February 6,
2023 and became available for examination. Revealing the developments in which glass has become
widespread through crystal glass plates and providing ideas in various fields by examining social
tastes. In addition, it aims to elucidate the origin of this plate, its place of production and application
techniques, as well as commercial activities in the Ottoman Empire and throughout Europe.

Anahtar Kelimeler

Kahramanmaraş Ulu Mosque, glass, plate, bacini, European glasses

Kaynakça

• Altın, A. (2015). Gaziantep Türk-İslam Mimarisi (Eyyubiler’den Cumhuriyet’e), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Atatürk Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Atmaca, Z. (2022). 19. Yüzyıl Türk Cam Sanatında Yeni Yönelimler: Beykoz Cam ve Billur Müzesi Kişisel Bakım Objeleri, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Atatürk üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
• Bakırer, Ö. (2001). Tekfur Sarayı Cam Buluntuları. V. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 41-56, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Bayburtluoğlu, Z. (1973). Kahramanmaraş’ta Bir Grup Dulkadiroğlu Yapısı. Vakıflar Dergisi (X), 234-250.
• Bayramoğlu, F. (1996). Türk Cam Sanatı ve Beykoz İşleri. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Canav, Ü. (1986). Osmanlı-Batı İlişkilerinde Camın Yeri. Türkiyemiz (50), 5-12.
• Canav Özgümüş, Ü. (2013). Çağlar Boyu Cam Tasarımı. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Çobanoğlu, A. V. (2012). Maraş Ulu Camii. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 42, 111-112) İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Çolpan Çelik, H. (2022). Avrupa’da 15. Yüzyıldan 20. Yüzyıla Cam Üretiminde El Boyama Uygulamalarının Gelişimi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi/Güzel Sanatlar Enstitüsü, Eskişehir.
• Demiriz, Y. (1973). Mimari Süslemede Renk Unsuru Olarak Kullanılan Keramik Çanaklar. Sanat Tarihi Yıllığı (V), 175-208.
• Doğan, T. (2013). Gaziantep Türk İslam Dönemi Mimari Süslemeleri, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Yüzüncü Yıl Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Gündoğdu, H. (2005). Dulkadırlı Camii Minareleri. I. Kahramanmaraş Sempozyumu (6-8 Mayıs 2004), C. 2, 775-778. İstanbul: Maraşder.
• Gündoğdu, H. (1986). Dulkadırlı Beyliği Mimarisi. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Güney, R. (2018). Pate De Verre Tekniği İle Form Uygulamaları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Hacettepe Üniversitesi/Güzel Sanatlar Enstitüsü, Ankara.
• Herremans, D., Cagno, S., Vincke, A., Janssens, K., ve De Clercq, W. (2013). All Crystal Clear: 18th Century Glass à la façon de Bohème from the Cistercian Nunnery of Clairefontaine, Belgium. Journal of Glass Studies (55), 137-151.
• Hess, C. ve Husband, T. (1998). European glass in the J. Paul Getty Museum: Catalogue of the collections. Getty Publications.
• Karasu, Y. E. (2022). Ankara Yapılarında Bacini Uygulamaları. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22 (1), 349-384.
• Kaş Tüfekçi, S. (2020). Türk Tezhip Sanatında Rokoko Etkisi. Lale Kültür, Sanat ve Medeniyet Dergisi, Temmuz-Eylül 1 (2), 12-24.
• Klein, D. ve Lloyd, W. (1984). The History of Glass. London: Orbis Publishing Limited.
• Koçak, H. M. (2014). Camın İşçileri, Paşabahçe İşçilerinin Sınıf Olma Öyküsü. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
• Küçükerman, Ö. (1985). Cam Sanatı ve Geleneksel Türk Camcılığından Örnekler. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Küçükerman, Ö. (1994). Bohemya Cam Sanatı Geleneğinin Çok Özel Bir Cam Fabrikası. Antik & Dekor Dergisi (26), 22-29.
• Küçükerman, Ö. (1998). İstanbul’da 500 Yıllık Sanayi Yarışı: Türk Cam Sanayii ve Şişecam. İstanbul: Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş Yayını.
• Küçükerman, Ö. (2002). 200 Yıllık Boğaziçi Cam Mirası İçinde “Çeşmibülbül”. İstanbul: Türkiye Şişe ve Cam Fabrikaları A.Ş. yayını.
• Özgümüş, Ü., Çapoğlu, A., Alpay, Ş., Canıyılmaz, G. ve Cosansel Karakulukçu, D. (2021). Beykoz Cam ve Billur Müzesi. İstanbul: Milli Saraylar Başkanlığı Yayınları.
• Özkarcı, M. (2001). Kahramanmaraş Camileri. Kahramanmaraş.
• Özkul Fındık, N. (2007). Son Dönem Osmanlı Cam İmalatı Sektörünün Oluşumu ve Avrupa Etkisi, Dini Araştırmalar Dergisi Mayıs-Ağustos 10 (28), 163-189.
• Turan, N. (2017). Art Nouveau Akımı’nın Seramik ve Cam Sanatına Yansımaları, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Anadolu Üniversitesi/Güzel Sanatlar Enstitüsü, Eskişehir.
• Yılmaz, E. (2012). Seramik ve Transfer Baskı: 1750-1900. Sanat ve Tasarım Dergisi 10 (1), 93-111.
• Yılmaz, G. (2004). 19. Yüzyıl Osmanlı Sosyal Yaşamında Sanat Eseri Olarak Yeni Objeler, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul Teknik Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Yılmaz, G. (2022). Viyana Kristallerinde Parlayan İslâm Estetiği. Derin Tarih (119), 2-5.
• Kehribar, İzzet. Osmanlı Saraylarının Işıltısı Bohemya Kristalleri, http://www.antikalar.com/ bohemya-kristalleri (Erişim: 30.01.2024)
• Biedermeier, https://tr.wikipedia.org/wiki/Biedermeier (Erişim: 13.03.2024)
• https://kulturenvanteri.com/tr/yer/kahramanmaras-ulu-camii/#17.1/37.584708/36.926702 (Erişim: 12.03.2024)
• https://www.mustafacambaz.com/details.php?image_id=28309&sessionid=gd0j4p47 pk2ims2leqsmqgs492n (Erişim: 12.03.2024)
• https://www.ngv.vic.gov.au/essay/strangeness-and-fantasy-notes-on-nineteenth-century-venetianglass- at-the-national-gallery-of-victoria/ (Erişim: 14.03.2024)
• http://www.antikalar.com/bohemya-kristalleri (Erişim: 30.01.2024)
• https://www.ebay.com/itm/155603827938 (Erişim: 13.03.2024)
• https://www.andreewitch.com/en/produkt/biedermeier-beaker-green/ (Erişim: 13.03.2024)
• https://tr.pinterest.com/pin/26247610308349577/ (Erişim: 13.03.2024)
• https://scottishantiques.com/georgian-wine-glasses/regency-coloured?product_id=10449 (Erişim: 30.01.2024)
• https://www.sellingantiques.co.uk/929297/19th-century-french-crystal-liqueur-glasses-gilded- 9cm#gallery-1 (Erişim: 12.03.2024)
• https://tr.pinterest.com/pin/482448178810214812/ (Erişim: 14.03.2024)