FOLKLORİK SERAMİK BİBLOLAR

Yıl 2024, Sayı: ARIŞ 24. SAYI, 106 - 127, 27.06.2024

Alime Belleyici Seyhan Yılmaz

https://doi.org/10.32704/akmbaris.2024.194

Öz

Anadolu kültürünün en köklü unsurlarından birisi olan giyim kuşam kültürü büyük zenginliğe
sahiptir. Bu zenginlik yedi coğrafi bölgenin yanı sıra illerde, bağlı bulunduğu ilçelerde ve hatta
köylerde bile benzer ve farklı yönleriyle göze çarpmaktadır. Söz konusu zenginlik bağlı bulunduğu
yerin yaşamı, inançları ve gelenekleriyle şekillenmektedir. Ancak içinde bulunduğumuz çağın
etkileriyle geleneklerin değişmesi, buna bağlı olarak modanın da evrimleşmesiyle giyim kuşam
kültürü zamanla değişmektedir. Çoğu giyim geleneği yok olmuş veya yok olmaya yüz tutmuştur.
Tamamen yok olan giyim kültürüne ait bilgilere kayıtlar üzerinden ulaşılmaktadır. Bu makalede
kaybolmaya yüz tutmuş olan Anadolu folklorik giyim kuşam kültürünün seramik biblolar üzerinden
izi sürülmektedir.
Anadolu’da seramik sanatının tarihi incelendiğinde figürlü objeler olarak ilk örneklerin Ana
Tanrıça heykelcikleri ile başladığı görülmektedir. Sonraki dönemlerde mezar hediyesi, oyuncak ve
biblo gibi figürlerle devam etmiştir. Bu çalışmada tarihsel süreçte üretilen figürlü objeler ele alınarak
12. yüzyıldan itibaren üretilen seramik biblolar Anadolu folklorik giysileri açısından incelenmiştir.
Çalışma kapsamında özellikle kadın folklorik giysilerinin ele alındığı Türkiye’deki dört coğrafi
bölgeden Ankara, Ardahan, Bursa, Çanakkale, Tokat ve Yozgat illerine ait folklorik giysili biblolar
seçilmiştir. Çalışmanın amacı ve buna bağlı önemi, kaybolmaya yüz tutmuş geleneksel kültüre
dikkat çekmek, gelecek nesillere farklı sanat disiplini aracılığı ile ilgili kültürün tanıtımını sağlamak
ve Türkiye’de üretilen biblo geleneğinin mevcut durumunu ortaya koymaktır.
Sonuç olarak Avrupa’da çeşitli fabrikaların üretimi olan Anadolu’ya özgü ilk bibloların,
kaliteli ve ince işçilikleriyle porselenden yapıldıkları görülmüştür. Biblolarda Osmanlı Dönemi’nin
giyim kuşam kültürü ile saray halkının betimlendiği anlaşılmıştır. 12. yüzyıldan başlamak üzere
Anadolu’da üretilen örneklerin çoğunlukla çini ve seramik olarak düşük dereceli bünyeler olduğu,
yine o dönemin geleneksel unsurlarının biblolar üzerinde sergilendiği bilgisine ulaşılmıştır. Günümüz
örnekleri arasından seçilen altı farklı ilin folklorik biblo figürlerinde; her bir figürün üzerinde ayırt
edici giysi özelliklerinin betimlenmiş olduğu gerek kumaşlardaki ayrıntıdan gerekse aksesuarlar
açısından ince işçilik örneklerinin dikkat çektiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Seramik, Biblo, Heykelcik, Folklorik Kıyafet, Anadolu

FOLKLORIC CERAMIC BIBELOTS

Öz

The clothing and dressing culture, a deeply rooted element of Anatolian heritage, exhibits a
remarkable richness across its seven geographical regions, provinces, districts, and even villages.
This cultural wealth is shaped by local life, beliefs, and traditions, yet it is subject to change over time
due to evolving traditions and fashion. Many traditional clothing customs have disappeared or are on
the verge of vanishing, with knowledge of these practices often preserved only through records. This
article explores the near-lost Anatolian folkloric clothing culture through ceramic bibelots.
Analyzing the history of ceramic art in Anatolia reveals that the earliest figured objects were
Mother Goddess figurines, followed by grave gifts, toys, and bibelots in subsequent periods.
This study examines ceramic bibelots from the 12th century onwards, focusing on those depicting
Anatolian folkloric clothing. Figurines from Ankara, Ardahan, Bursa, Çanakkale, Tokat, and Yozgat,
representing four geographical regions in Turkey, were selected, with a particular emphasis on
women’s folkloric attire. The study aims to highlight the vanishing traditional culture, promote it to
future generations through various art forms, and assess the current state of figurine production in
Turkey.
It was found that the first Anatolia-specific figurines, produced by European factories, were
made of high-quality porcelain with fine craftsmanship, depicting Ottoman Period clothing and
palace inhabitants. Anatolian examples, dating from the 12th century, were mainly earthenware
ceramics showcasing the traditional elements of their time. Contemporary bibelot figures from the
six selected provinces display distinctive clothing features and intricate craftsmanship, particularly
in fabric details and accessories. These observations underline the importance of preserving and
studying traditional Anatolian clothing culture through artistic mediums like ceramic figurines.

Anahtar Kelimeler

Ceramic, Bibelot, Figurine, Folkloric Clothes, Anatolia

Kaynakça

• Aslan, A. (2019). Erken Tunç Çağı Batı Anadolu’da Oyuncaklar [Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Ana Bilim Dalı Arkeoloji Programı].
• Ay G., & Bakır, S. (2008). Giysileri Koruyup-Yaşatmada Standartlık; Yozgat Yöresi Kadın Giyimi Teknik ve Kalıp Çizimlerinin Örnek Çalışması. (M. T. Koçkar Ed.). Halk Kültürü’nde Giyim-Kuşam ve Süslenme Sempozyumu. https://www.academia.edu/28302562/ Halk_K%C3%BClt%C3%BCr%C3%BCnde_Giyim_Ku%C5%9Fam_ve_S%C3%BCslenme_ Sempozyumu_Bildirileri_Kitab%C4%B1_Edit%C3%B6r_M_Tekin_KO%C3%87KAR_2008.
• Bahar, T. (2013). Beypazarı’nda Geleneksel Kadın Giyim Kuşamında İşlemeli Başörtüleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Hakemli Dergisi, ART-E Kasım-Aralık (12), 139-152. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/193444
• Begiç, H. N. (2015). Kadın Girişimciliğinde Alternatif Bir Üretim: Geleneksel Giysili Keles Yöresi Yapma Bebekleri. İdil Dergisi, 4 (16), 107-124.
• https://www.idildergisi.com/makale/pdf/1428043695.pdf
• Belleyici, A. (2020). Anadolu Folklorik Bebekleri ve Seramik Biblo Olarak Uygulamaları [Yüksek Lisans Tezi, Kastamonu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Bilgi, H. (2006). Suna ve İnan Kıraç Vakfı Koleksiyonu, Kütahya Çini ve Seramikleri. Pera Müzesi Yayın https://www.peramuzesi.org.tr/images/pdf/dijital-kitaplar/Kutahya-CiniveSeramikleri
• Çokay Kepçe S., Özden Gerçeker S. (2011). Kilden Suretler - Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonundan Antik Çağ Terrakotta Figürinleri. Sadberk Hanım Müzesi. https://www.sadberkhanimmuzesi.org.tr/tr/ muze/tarihce
• Demirtaş, M. S. Ş. (1996). Çanakkale ve Gelibolu Yöresi Kadın-Erkek Kıyafetlerinin İncelenmesi [Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü]
• Dilek Tekstil (t.y.). Yozgat Yöresel Kıyafetleri. http://www.dilekisleme.com/folklor-kostumleri/ yozgat-yoresel-kiyafetleri
• Dilek Textil (t.y.). Tokat Yöresel Kıyafetleri. https://www.dilektextil.com/urun_detaylar.asp?baslik=Tokat%20Y%F6resel%20 K%FDyafeti&kategoriler=10&isimler=FOLKLOR+KOST%C3%9CMLER%C4%B0&urun_ kodu=720
• Doğan Gürbüzer, E. (2019). Pişmiş Toprak Figürinler ve Anıtsal Heykeller: Bağımsız Mı Takipçi Mi. CEDRUS The Journal of MCRI, Cedrus VII, 299-331. http://www.mediterra.org/wp-content/ uploads/CDR_Jun2019_299to331.pdf
• Doğan Alparslan, M. (2020 Ağustos 07). Hititlerde Kadın. Aktüel Arkeoloji. https://aktuelarkeoloji. com.tr/kategori/arkeoloji/hititlerde-kadin#google_vignette
• Dorotheum (2023 Mayıs 02). A Turkish Couple from the Ethnic Groups Series, Meissen c. 1740- 1750, https://www.dorotheum.com/cz/l/8511550/
• Duran, Ö. (2007). Çinili Köşk Koleksiyonu’nda Figürlü Seramikler [Yüksek Lisans Tezi Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü].
• Erdal, O. (2017). Selçuklu Silisli Seramik Biblo Geleneğinin Sanatsal Tasarım Açısından Değerlendirilmesi [Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Fikriyat (2017 Aralık 19). Anadolu’nun Geleneksel Giysileri. https://www.fikriyat.com/kultursanat/ 2017/12/19/anadolunun-geleneksel-giysileri
• Folklor. Gen. Tr. (2009 Nisan 04). Ankara Yöresi Giysileri. https://www.folklor.gen.tr/halkgiysileri/ ankara-yoresi-giysileri.html
• Folklor. Gen. Tr. (2009 Nisan 07). Bursa Yöresi Giysileri. https://www.folklor.gen.tr/halk-giysileri/ bursa-yoresi-giysileri.html
• Gefäßkeramik (t.y.). Staatliche Museuen zu Berlin https://recherche.smb.museum/detail/1523734 Gök, S. (2015). Kütahya Çini ve Seramikleri, Suna ve İnan Kıraç Vakfı Koleksiyonu, Pera Müzesi Yayını 77, Https://Www.Peramuzesi.Org.Tr/Images/Pdf/Dijital-Kitaplar/Kutahya-Cini-Ve- Seramikleri2.Pdf
• Güngör, M. C. (2020). 18. Yüzyıl Avrupa Porselenlerinde Osmanlı Figürleri. İdil, 69. 769–778. https://www.idildergisi.com/makale/pdf/1591363159.pdf
• Gürlek (t.y.a). Ardahan Kız-1 https://gurlekmilli.com/urun-kategori/yetiskin-yoresel-kostumler/ ardahan/ Gürlek (t.y.b). Çanakkale Kız –2 Pomak. https://gurlekmilli.com/urun/canakkale-kiz-2-pomak/
• Kagan, D. (2017 January 27). Athens vs. Sparta: The Peloponnesian War. Brewminate: A Bold Blend of News and Ideas. https://brewminate.com/athens-vs-sparta-the-peloponnesian-war/
• Karakaya, B. ve Öztürmen, M. E. (2019). Porselen Bibloda Kolaj ve Asambalaj. Journal Of Interdisciplinary And Interculturel Art, 4 (9), 24-26. Https://Dergipark.Org.Tr/En/Download/Article- File/1417350
• Sevim, C., Gönül, E. (2012). Tarihsel Süreç İçerisinde Oyuncağın Gelişimi ve Seramik Oyuncaklar, Sanat ve Tasarım Dergisi, 2(2), 23-40. https://earsiv.anadolu.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11421/1827/makale.pdf?sequence=1
• Sakin, N. (2016). Türkiye’de Geleneksel Kıyafetlerin Yaşatılmasında Folklorik Yapma Bebekler, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume. 11(18), 177-202. https://turkishstudies.net/DergiTamDetay.aspx?ID=9814
• Ulukütük, M. E. (2010). Türkiye’de Cumhuriyet Dönemi Biblolar [Yüksek Lisans Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Okşul, J. (2019). Anadolu Selçuklu Çini Sanatında Kullanılan İnsan Figürlerinin Araştırılması ve Günümüze Yönelik Yeni Tasarım Önerileri̇ [Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü].
• Özcan, A. (2003). Antik Çağda Pişmiş Toprak Oyuncaklar, 3. Uluslararası Pişmiş Toprak Sempozyumu 166-172. Eskişehir https://pismistoprak.tepebasi.bel.tr/bildiriler/bildiri3.pdf
• Özus, E. E., Erden, F., Tufan, M. (2016). Tokat Geleneksel Kadın Giysileri. International Journal of Cultural and Social Studies, 2 (1), 205-218. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/253533 TDK https://sozluk.gov.tr/
• Turani, A. (1998). Sanat Terimleri Sözlüğü. (7.Basım). İstanbul: Remzi Kitapevi
• Tutal, T. (2018). 17. ve 18. Yüzyıllarda Osmanlı Giyim Kültürüne Batı Giyim Kültürünün Etkileri [Yüksek Lisans Tezi, Beykent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
• Victoria and Albert Museum. (2009). Figure. https://collections.vam.ac.uk/item/O333305/figureeberlein- johann-friedrich/
• Yıldız, V., Şakar, G. (2017). Akhisar Arkeoloji Müzesi’nden Bir Grup Pişmiş Toprak Figürin. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15 (1), 397-430. Doi: 10.18026/cbayarsos.298124