Alman Arkeoloji Enstitüsünün Ayasofya Kazıları

Yıl 2024, Sayı: 87, 98 - 121, 01.01.2024

Mehmet Şahin

Öz

Bu çalışmada kapsam olarak Alman Arkeoloji Enstitüsü tarafından Ayasofya’nın avlusunda gerçekleştirilen arkeolojik kazılar ele alınmıştır. İstanbul'da Bizans izlerine olan ilginin arttığı ve Ayasofya Camiin müzeleşme süreci yaşadığı bir dönemde başlayan bu kazılar neticesinde önemli buluntular ortaya çıkarılmıştır. Kazı ortamının oluşmasında, Bizans Enstitüsü'nün çalışmaları sonucunda mozaiklerin ortaya çıkarılarak Ayasofya'nın Doğu Roma kimliğine ışık tutulması etkili olmuştur. Yeni bir sürece girilmesine sebep olan mozaik keşiflerinin kattığı heyecan, Ayasofya hakkında tarihsel inceleme isteklerini artırmış ve sanat tarihçilerinin ilgilerini Ayasofya’nın üzerine toplamıştır. Dikkat çeken büyüklüğü ve tarihsel geçmişi göz önünde bulundurularak Ayasofya hakkında yapılacak tasarruf belirlenmeye çalışılırken abidelik vurgusu ön planda tutulmuş ve böylelikle bir müzeleşme süreci de yaşanmıştır. Kazıdaki buluntuların avluda teşhir edilmesiyle Ayasofya’nın müze kimliği de güçlendirilmiştir. Birbirini destekleyen tüm bu gelişmelerin yaşandığı süreçte Türk basınının öncelikli gündemlerinden biri haline gelen Ayasofya, sıklıkla gazetelere konu olabilmiş ve bu gazete haberleri sayesinde avluda gerçekleştirilen arkeolojik kazılar hakkında detaylara ulaşılabilmiştir. Bununla birlikte kazıdan çıkarılan sonuçlar 1941 yılında Alfons Maria Schneider tarafından Berlin'de yayınlanmıştır. Kazı alanına yönelik bazı tezler öne süren Schneider, Theodosius Ayasofya’sının giriş kısmını keşfettiğini iddia etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ayasofya, Alman Arkeoloji Enstitüsü, Alfons Maria Schneider, Arkeoloji, Müze

Kaynakça

• Abi, C. (2021). I. Dünya Savaşı ve İşgal Sırasında Bizans Arkeolojisi (1914–1923): Yıkım, Keşif ve Koruma, İstanbul’dan Bizans’a Yeniden Keşfin Yolları 1800-1955, İstanbul: Pera Müzesi Yayını, 410-41.
• Akgündüz, A., Öztürk, S. ve Baş, Y. (2005). Üç Devirde Bir Mabed Ayasofya, İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı Yayınları.
• Antoniadis, E. M. (1907-09). Ekphrasis tes Hagias Sophias I-III, Athens.
• Arık, R. O. (1936). Türkiye’de 1935 Yılındaki Arkeoloji İşleri, İstanbul: Devlet Basımevi.
• Bardill, J. (2004). Brickstamps of Constantinople, Vol: 1, New York: Oxford University Press.
• Ceylan, B. (2001). Geç Antik Dönem Batı Anadolu Bazilikaları, OLBA, IV, 189-201.
• Çolak, M. (2009). İstanbul Macar Bilim Enstitüsü (1916-1918), Karadeniz, 3, 91-105.
• Dark, K. ve Kostenec, J. (2019). Hagia Sophia in Context An Archeological Re-examination of the Cathedral of Byzantine Constantinople, Oxford&Philadelphia: Oxbow Books,
• Dirimtekin, F. (1962). Les fouilles faites en 1946- 1947 et en 1958-60 entre Sainte-Sophie et Sainte İrene a İstanbul, Cahiers Archeologiques, XIII, Paris, 161-185.
• Eyice, S. (1959). Arkeoloji Enstitüleri, İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 2, 1021-1033.
• Eyice, S. (1973). Türkiye’de Bizans Sanatı Araştırmaları ve İstanbul Üniversitesinde Bizans Sanatı, Cumhuriyetin 50. Yılına Armağan, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 375-428.
• Eyice, S. (1984). Ayasofya I, İstanbul: YKY.
• Eyice,S.(1991).Ayasofya,TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 4, 206-210.
• Eyice, S. (1992). Prof. Dr. Sayın Semavi Eyice’nin Bildirisi, Ayasofya Müzesi Yıllığı, 12, 17-18.
• Eyice, S. (2009). Schneider, Alfons Maria, TDV İslam Ansiklopedisi, Cilt 36, 232-233.
• Grelot, G.J. (1681). Relation Nouvelle d’un Voyage de Constantinople, Paris.
• Gurlitt, C. (1912). Die Baukunst Konstantinopels, Berlin: Ernst Wasmuth.
• Kleiss, W. (1965). Beobachtungen in der Hagia Sophia in İstanbul, İstanbuler Mitteilungen, 15, 168- 185.
• Koyunlu, A. (1990). Bir Buluntu Işığında I. II. III. Ayasofya’nın Döşemeleri ve Konumu, Ayasofya Müzesi Yıllığı, 11, 139-156.
• Mainstone,R.J.(1988). Hagia Sophia: Architecture, Structure and Liturgy of Justinian’s Great Church, New York: Thames and Hudson.
• Mansel, A. M. (1952). Martin Schede 1883-1947, Belleten, 16/63, 407-418.
• Mathews, T. F. (1977). The Early Churches of Constantinople: Architecture and Liturgy,Pennsylvania: The Pennsylvania State University Press. Prost, H. (1910/1912). Sainte-Sophie. Monuments Antiques Releves Et Restaures Par Les Architectes Pensionnaires de I’Academie de France a Rome (Supplement), 1-2, Paris: Publication De L’instiut De France.
• Ramazanoğlu, M. (1946). Sent-İren ve Ayasofyalar Manzumesi, İstanbul.
• Ramazanoğlu, M. (1951). Neue Forschungen zur Architekturgeschichte der Irenen-Kirche und des Komplexes, Actes du VIe Congres İnternational des Etudes Byzantines, Paris, 347-358.
• Ramazanoğlu, M. (1952). Yeni Araştırmalara Göre Sent-İren ve Ayasofya’lar Manzumesinin Değişen Mimari Tarihi, IV. Türk Tarih Kongresi, 10-14 Kasım 1948, Ankara: TTK, 80-93.
• Ramazanoğlu, M. (1953a), Die Baugeschichte der Sophien-Kirche Justinians, Atti dello VIII Congresso internazionale di studi bizantini. Palermo, 3–10 aprile 1951, Studi bizantini e neoellenici 7–8. Rome, 224–231.
• Ramazanoğlu, M. (1953b). Neue Forschungen zur Architektur-Geschichte der Irenen-Kirche und des Komplexes der Sophien-Kirche, Atti dello VIII congresso internazionaladi studi bizantini, Palermo 3-10 aprile 1951, Studi bizantini e neoellenici, 7-8 Rome, 232-235.
• Salzenberg,W.(1854).Alt-Christliche Baudenkmale von Constantinopel vom V. bis XII. Jahrhundert, Berlin.
• Schneider, A. M. (1941). Die Grabung Im Westhof Der Sophienkirche zu İstanbul, Berlin.
• Shaw, W. M. K. (2015). Osmanlı Müzeciliği. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Taddei, A. (2017). Hagia Sophia before Hagia Sophia A study of the Great Church of Constantinople from its origins to the Nika Revolver of 532. Rome: Campisano Editore.
• Teteriatnikov, N. (2007). Thomas Whittemore, Amerika Bizans Enstitüsü ve Kariye. Bir Anıt, İki Anıtsal Kişilik Theodoros Metokhites’ten Thomas Whittemore’a Kariye , (Haz: Holger A. Klein, Robert G. Ousterhout, B. Pitarakis), İstanbul: Pera Müzesi Yayını, 33-61.
• Üre, P. (2015). İstanbul’da Rus Arkeoloji Enstitüsü (1894-1914), Toplumsal Tarih, 254, 16-21.
• Yücel, E. (1992). Belgelerin Işığı Altında Ayasofya’nın Müze Oluşu ile İlgili Bazı Gerçekler, Türk Dünyası Araştırmaları, 78, 183-222.
• Wulff, O. (1914). Altchristliche und Byzantinische Kunst. Berlin: Neubabelsberg Akademische Verlagsgesellschaft Athenaion.
• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi Belgeleri
• B.C.A. Kararlar Daire Başkanlığı (30.18.1.2), Yer Bilgisi: 49.79.6
• B.C.A. Kararlar Daire Başkanlığı (30.18.1.2), Yer Bilgisi: 67-65-16
• B.C.A. Kararlar Daire Başkanlığı (30.18.1.2), Yer Bilgisi: 20.37.18.1
• Akşam (27 Eylül 1934). Ayasofya Müzesi, 2.
• Akşam (10 Aralık 1934). Ayasofya Camii-Dünden İtibaren Müzeler İdaresine Geçti, 3.
• Akşam (07 Şubat 1935). Ayasofya Bahçesinde Çok Eski Eserler Bulundu, 1.
• Akşam (14 Şubat 1935). Büyük Sütunlar-Ayasofya Bahçesinde Bir Vinç Kuruluyor, 3.
• Akşam (19 Şubat 1935). Ayasofya Avlusunda Çok Mühim Eserler Bulundu, 1, 4.
• Akşam (12 Mart 1935). Ayasofya Avlusundaki Hafriyat, 3.
• Akşam (28 Mart 1935). Eski Ayasofya Binasının Mozaikli Zemin Katı Bulundu, 5.
• Akşam (17 Mayıs 1935). Eski Ayasofya Meydana Çıkıyor, 5.
• Anadolu (27 Ocak 1935). Ayasofya Avlusunda Hafriyat, 2.
• Cumhuriyet (28 Ocak 1935). Ayasofya Müzesi-1 Şubat’ta Halka Açılıyor, 2.
• Cumhuriyet (10 Şubat 1935). Ayasofya’da Meydana Çıkan Mahzenler, 1.
• Cumhuriyet (05 Mart 1935). Ayasofya’da Bulunan Eserler, 2.
• Cumhuriyet (11 Mart 1935). Ayasofya’da Bulunan Eserler, 2.
• Cumhuriyet (25 Mart 1935). Mozaik Döşemeli Zemin Meydana Çıktı, 2.
• Cumhuriyet (03 Nisan 1935). Eski Kilisenin Merdivenleri Meydana Çıkarıldı, 2.
• Cumhuriyet (14 Nisan 1935). Ayasofya’da Bulunan Eserler, 2.
• Cumhuriyet (08 Mayıs 1935). Ayasofya’da Hafriyat, 7.
• Cumhuriyet (24 Ocak 1936). Ayasofya Yeniden Tanzim Ediliyor-Bahçedeki Kimsesizler Yurdu da Yıktırılacak, 2.
• Haber (12 Ocak 1935). Kültür İşleri-Bakan Dün Mühim Beyanatta Bulundu, 3.
• Haber (27 Ocak 1935). Ayasofya Avlusunda Eski Eser Araştırmaları Yapılacak, 3.
• Kurun (12 Ocak 1935). Kültür Bakanının Kurun’a Sözleri, 1.
• Kurun (20 Mart 1935). Ayasofya’da Araştırmalarda Neler Bulundu?, 4.
• Kurun (04 Temmuz 1935). Ayasofya Bahçesi de Yeniden Aranacak, 3.
• Milliyet (27 Ocak 1935). Ayasofya Müzesi-Avlu Kazılarak Eski Eserler Araştırılacak, 3.
• Milliyet (28 Ocak 1935). Şehir Haberleri, 1.
• Milliyet (18 Şubat 1935). Eski Ayasofya Meydana Çıkıyor-Çıkarılan Parçalar Bir Tak Şeklinde Kurulacak, 3.
• Milliyet (27 Şubat 1935). Ayasofya Hafriyatı İlerliyor, 3.
• Milliyet (19 Mart 1935). Ayasofya Çöküyor mu?, 3.
• Milliyet (03 Nisan 1935). Mozaik Döşemeli Bir Avlu Meydana Çıkarıldı, 7.
• Ulus (10 Aralık 1934). Ayasofya Kapandı, 3.
• Ulus (12 Ocak 1935). Ayasofya Avlusunda Araştırmalar Yapılacak, 3.
• Ulus (27 Şubat 1935). Ayasofya Avlusundaki Araştırmalar, 3.
• Ulus (13 Ağustos 1935). Antikiteler ve Müzeler Alanında Bu Yılki Çalışma, 1, 5.
• Son Posta (27 Eylül 1934). Ayasofya’nın Bahçesi, 3.
• Son Posta (13 Mayıs 1935). Ayasofya Hafriyatı,10.
• Son Posta (04 Temmuz 1935). Ayasofya’da Hafriyat, 14.
• Tan (01 Mayıs 1935). Ayasofya Müzesinde Yeni Bulunan Eserler, 2.
• Tan (20 Mayıs 1935). Hafriyatın İlk Kısmı Bitti, 6.