MALAZGİRT BULUNTULARI: HAYAT AĞACI GÖVDELİ VE EJDER BAŞLI ALEM

Yıl 2024, Sayı: 87, 122 - 139, 01.01.2024

Selma Akgül

Öz

Erzurum Müze Müdürlüğü envanterine kayıtlı, Muş İli, Malazgirt İlçesinde yapılan kurtarma kazısı sonucu ortaya çıkarılmış, restorasyon ve konservasyon çalışmaları yapılarak Müze teşhirinde sergilenmeye başlanan ve ünik bir eser olan ejder başlı hayat ağacı gövdeli alemi incelemeye çalıştık. Bu çalışmada öncelikle sancak, alem, tuğ ve hayat ağacı konusu açıklanarak eserin ne amaçla kullanılmış olabileceği ve Türk Sanatında önemli bir yere sahip olan ejder figürü ve hayat ağacı motifinin anlamı ve tarihsel süreci üzerinde durulmuştur.
Malazgirt kurtarma kazısında bulunan ejder başlı, hayat ağacı formlu bir gövdeye sahip alem olduğunu düşündüğümüz eserin aynı aleme ait olup olmadıkları konusunun tartışıldığı çalışmamızda bu iki parçanın aynı alemin parçaları olduğu ileri sürülmüştür. Konu ile ilgili zaman içerisinde bulunacak yeni eserler, çalışmamızda isabetli bir fikir ileri sürüp sürmediğimizi gösterecektir.

Anahtar Kelimeler

Erzurum Müzesi, Selçuklu, Alem, Tuğ, Ejder Figürü, Hayat Ağacı Motifi

Kaynakça

• Aça, M. (2005). Türk İnanış ve Düşünüş Sistemlerinde Meyve, Fikret Türkmen Armağanı, İzmir.
• Ağaç, S. ve Sarıkaya, M. (2015). Hayat Ağacı Sembolizmi, Uluslararası Kültürel ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1 / 1,1-14.
• Altıntaş, A. (1987). Eski Türk Kültürü’nde Hayat Ağacı ve Ölümsüzlük Otu, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, 51, 43-156.
• Ankara Restorasyon ve Konservasyon Bölge Laboratuvarı Müdürlüğü’nün 31.05.2016 Tarih ve 115 Sayılı Yazı Eki Raporu.
• Arık, R. (2016). Malazgirt ve Çevresi Yüzey Araştırması, Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 1, 249-275.
• Çerçive, E. (2017). Anadolu Selçuklu Devleti Mimarisinde Kullanılan Bitkisel ve Geometrik Motiflerin (Hayat Ağacı ve Yıldız Motifi) Halıya Yansıması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Isparta.
• Çoruhlu, T. (2012). Tuğ, Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 41, 330-332.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Denizli, S. (2014). Ahlat Meydan Mezarlığı’ndaki Ejder Figürlü Mezar Taşları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Van.
• Doğanay,A. (2021).Yüzyıllar SonraTopkapı Sarayında Ortaya Çıkarılan Ejder-Sîmurg Karşılaşması Üzerine, Milli Saraylar Sanat Tarih Mimarlık Dergisi, 21,5-25.
• Erginsoy, Ü. (1978). İslam Maden Sanatının Gelişmesi, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Ergun, M. (2012). Türk Ağaç Kültü İnancının Dede Korkut Hikayelerindeki Yansımaları, Milli Folklor Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, 47, 22-30.
• Eruz, F. (1993). Konuşan Maden Tombak ve Gümüş Madeni Eserler Koleksiyonu,İstanbul:Yapı KrediYayınları. Erzurum Müze Müdürlüğü’nün 02.12.1986 Tarihli Raporu.
• Erzurum Müze Müdürlüğü’nün 31.10.1988 Tarih ve 679/664 Sayılı Yazısı.
• Esin, E. (2003). Orta Asya’dan Osmanlı’ya Türk Sanatında İkonografik Motifler, KabalcıYayınevi,İstanbul.
• Güler, G. (1993). Anadolu Müzeleri’nde Bulunan Bayrak ve Sancak Alemleri. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Hassaneın, I. (2015). Memlûklu Maden Sanatında Selçuklu Etkileri.Yayınlanmamış DoktoraTezi,İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
• Kardeşlik, S. (2011). Vakıflar Halı Müzesinde Selçuklu ve Selçuklu Geleneğindeki Halılarda Kozmolojik ve İkonografik Boyut, Restorasyon Yıllığı Dergisi, 2, 73-90.
• Koca, S. K. (2012). Türk Kültüründe Sembollerin Dili, Yayınlamamış Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
• Koşay, H., Z, Çetin, P. (1959). Etnografya Müzesindeki Alemler, Türk Etnografya Dergisi, Ankara: Maarif Basımevi, 80-86.
• Ögel, B. (2000). Türk Kültür Tarihine Giriş Türklerde Tuğ ve Bayrak (Hunlardan Osmanlılara), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayını.
• Öney, G. (1968).Anadolu Selçuklu Sanatında Hayat Ağacı Motifi, Belleten, 32 / 125, Ankara, 25-36.
• Öney, G. (1969). Anadolu Selçuklu Sanatında Ejder Figürleri, Belleten, 33 / 130, 171-192.
• Şensılay, E. (2006). Türk İkonografisinde Ejderha Figürü ve Seramik Yorumları, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tezcan, H. ve Tezcan, T. (1992). Türk Sancak Alemleri, Ankara: Ankara Kültür Merkezi Yayınevi.
• Ünal, R.H., Demir, A., Teoman,G. (2009). Beçin 2009 Kazısı, Sanat Tarihi Dergisi,18/1, 99-137.
• Web: 1. https://www.sxd.cn/en/#/ (Erişim Tarihi: 11.01.2023)