MİMARİ ALANINDAKİ SANAT TARİHİ ARAŞTIRMALARINDA BİR KAYNAK OLARAK SEYAHATNAMELER: BARINDIRDIKLARI SORUNLAR VE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR

Yıl 2024, Sayı: 87, 30 - 49, 01.01.2024

Fahri Yıldırım

Öz

Özellikle sosyal bilimlerdeki birçok araştırmanın temel başvuru materyalleri arasında yer alan seyahatnameler, zaman zaman başka hiç bir yerden ulaşılamayacak bilgileri elde etmek için zaruri olarak yararlanılması gereken kaynaklar haline gelebilmektedir. Seyahatname yazarlarının, ziyaret ettikleri yerleşimlerle ilgili aktarmayı sevdikleri konular arasında mimari eserlerin ve hatta bazı durumlarda bütün olarak bir kentin mimari dokusunun yer alması, yer verdikleri gravür ve baskılarda da yine yerleşimlerin dikkat çekici yapılarının bulunması ise sanat tarihi açısından değerli kaynaklar olmalarını sağlamaktadır.

Seyahatnameler, sanat tarihi alanındaki bazı konular ve dönemlerle ilgili önemli ve bazen de yegâne veri kaynaklarını meydana getiriyor olsalar dahi bir ön değerlendirmeden geçirilmeleri gerekir. Bu makalede, seyahatnamelerin sanat tarihi açısından kaynak olarak kullanılabilirlikleri üzerinde durulmuş, araştırmacıların bu kaynaklardan yararlanılırken dikkat etmeleri gereken hususlara değinilmiştir. Bu açıdan, çalışmamızın sanat tarihi özelinde seyahatnamelerin bilimsel araştırmalarda kullanımına yönelik yapılacak metodoloji çalışmalara yardımcı olabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Seyahatname, Seyyah, Arkeoloji, Mimari, Sanat Tarihi

Kaynakça

• Arnakis, G. Georgiades (1951). Gregory Palamas Among the Turks and Documents of His Captivity as Historical Sources, Speculum, 26/1, 104–118.
• Arslan, N. (1992). Gravür ve Seyahatnamelerde İstanbul: 18. Yüzyıl Sonu ve 19. Yüzyıl, İstanbul, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Dairesi Başkanlığı Yayınları.
• Aykut, A. S. (2005).İbn Battûta Seyahatnamesi,İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Barker (1824). Mr. Barker’s Journal in Asia Minor, The Missionary Register 1824, London, 449–452.
• Bernard, C. A. (1943).Bursa Banyoları, çev. Rıza Ruşen Yücer, İstanbul, Kenan Matbaası.
• Borsook, E. (1973).The Travels of Bernardo Michelozzi and Bonsignore Bonsignori in Levant (1497–98). Journal of the Warburg and Courtauld Institutes, 36, 145–197.
• Briand, P. C. (1829). Les Jeunes Voyageurs en Asie, cilt 1, Paris.
• Browne, William George (1802). Journey From Constantinople, Through Asia Minor, In The Year 1802, Travels in Various Countries of The East, ed. Robert Walpole, London, 106–148.
• BUSCH, Moritz (1870). Die Türkei: Reisehandbuch Für Rumelien, Die Untere Donau, Anatolien, Syrien, Palästina, Rhodus und Cypern, Triest.
• Chambers, D- Pullan, B. (2004). Venice: A Documentary History 1450-1630, Oxford and Cambridge, Blacwell Publishers.
• Chateaubriand, F.A. (1814). Travels in Greece, Palestine, Egypt and Barbary, During the Years 1806 and 1807, çev. F. Shoberl, New York.
• Chishull, E. D. (1993).Türkiye Gezisi ve İngiltere’ye Dönüş, çev. Erendiz Özbayoğlu, Bahattin Orhon, İstanbul, Bağlam Yayıncılık.
• Claridge, R.T. (1837).A Guide Along The Danube From Vienna to Constantinople, Smyrna, Athens, TheMorea, The Ionian Islands and Venice From The Notes of A Journey Made in the Year 1836,London.
• Coufopoulos, D. (1895). A Guide to Constantinople, London.
• Coufopoulos, D. (1910). A Guide to Constantinople, London.
• Covel, J. (1998).Voyages en Turquie 1675–1677, ed. Jean Pierre Grélois, Paris.
• Dallaway, J. (1797).Constantinople: Ancient and Modern,London.
• Davey, R. (1907); The Sultan and His Subjects, London.
• Drew-Bear, T,Naourt, C.,Stroud, R. S. (1985). Arthur Pullinger: An EarlyTraveler in Syria and Asia Minor, Philadelphia, Transactions of the American Philosophical Society,cilt 73, bölüm 3.
• Egmont, J. A.van ve Heyman, J. (1759).Travels Through Part of Europe, Asia Minor, cilt 1, London.
• Eyice, S. (1955a). Bir Fransız Gizli Ajanı Amédée Jaubert, Türk Yurdu, 255, 729–744.
• Eyice, S. (1955b). Bir Fransız Gizli Ajanı Amédée Jaubert, Türk Yurdu, 256, 831–834.
• Eyice, S. (1963). X. Hommaire de Hell ve Ressam Jules Laurens, Belleten, 27/105, 59–104.
• Eyice, S. (1975). Bertrandon de la Broquiere ve Seyahatnamesi (1432–1433), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 4, İstanbul, 88–126.
• Felicede Vecchi (1854).Escursione Lungo il Teatro Della Guerra Attualeda F. de Vecchi E G. Osculati, Milano.
• Gallenga, A. (1877).Two Years of the Eastern Question, cilt 2, Southampton.
• Gardane, A. De (1809). Journal d’un Voyage Dans La Turquie- D’Asie et La Perse Fait en 1807 et 1808,Marseille. https://taed.ktb.gov.tr
• Grelot, J. (1998). İstanbul Seyahatnamesi, çev. Maide Selen, İstanbul, Pera Turizm ve Ticaret A.Ş. Yayınları.
• Günaydın, N.,ve Kaplanoğlu, R. (2000). Seyahatnamelerde Bursa, Bursa, Bursa Ticaret Borsası Yayınları.
• Hamilton, W. J. (1842). Researches in AsiaMinor, Pontus andArmenia, London.
• Hammer, J.von (1818). Umblick Auf Einer Reise von Constantinopel Nach Brussa und Dem Olympos, Pesth.
• Harmer, T. (1815). Observations on Various Passages of Scripture, cilt 1, Charlestown.
• Hasluck, F.W. (1929). Christianity and Islam Under the Sultans, cilt 1, Oxford, Clarendon Press,
• İldem, A. E. (2007). Bir Yazın Türü Olarak Doğu Seyahatnameleri, Littera Edebiyat Yazıları,21, s. 1–11.
• Jardine, W. (1858). Memoirs of Hugh Edwin Strickland, London.
• Jebb, L. (1908).By Desert Way to Baghdad, London, Edinburgh, Dublin and New York.
• Jerningham, H. E.H. (1873).To and from Constantinople, London.
• Kamil, E. (1937). Hicri Onuncu-Miladi On Altıncı Asırda Yurdumuzu Dolaşan Arab Seyyahlarından Gazzi-Mekki Seyahatnamesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Semineri Dergisi, Sayı 1–2, İstanbul, Milli Mecmua Basımevi,5- 90.
• Khitrowo, B. (1889). Pèlerinage dumarchand Basile 1465–1466, Itinéraires Russes en Orient, Genève, Imprimeire Jules-Guillaume Fick, 243–256.
• Konstantinovic, Konstantin Mihail (2003). Bir Yeniçerinin Hatıratı, çev. Kemal Beydilli, İstanbul, Tarih ve Tabiat Vakfı Yayınları.
• Leeves, H.D.,Barker (1824). Proceedings on the Coast of Asia Minor, The Missionary Register 1824, London, 188–189
• Lelewel, J. (1857). Itinéraire Brugeois, Epilogue de la Géographie Du Moyen Age, 6, Bruxelles, 281–308. Leunclavius, I. (1596).Annales Sultanorum Othmanidarum.
• Levinge, G.(1839). The Traveller in the East,London.
• Lowry, H. W. (2004).Seyyahların Gözüyle Bursa, çev. Serdar Alper, İstanbul, Eren Yayıncılık.
• Lubenau, R. (2012). Reinhold Lubenau Seyahatnamesi: Osmanlı Ülkesinde, 1587–1588, çev. Türkis Noyan, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Lucas, P. (1714). Voyage du Sieur Paul Lucas, cilt 2, Amsterdam.
• Marcellus, L. V. de (1839). Souvenirs de L’Orient,Paris, 1839.
• Marindin, G.E. (1914). The Letters of John B. S. Morritt of Rokeby,London.
• Moustier, A. de (1864).Voyage de Constantinople À Éphèse, Par L’intérieur de L’ Asie Mineure, Bithynie, Phrygie, Lydie, Ionie, Le Tour Du Monde, ed. Eduard Charton, cilt 9, 225- 272.
• Murray, J.(1854).A Handbook for Travellers in Turkey,London.
• Parmaksızoğlu, İ. (1971). İbn Batuta Seyahatnamesinden Seçmeler, İstanbul, Milli Eğitim Basımevi.
• Rennell, J. (1831). A Treatise on the Comparative Geography of Western Asia, cilt 1, London.
• Ruy Gonzales De Clavijo (2007). Timur Devrinde Kadis’ten Semerkand’a Seyahat, çev. Ömer Rıza Doğrul, İstanbul, Kesit Yayınları.
• Salvatori (1814). Journey to Persia, The Classical Journal for Marchand June 1814, cilt 9, London, 631– 640.
• Schiltberger,J. (1997). Türkler ve Tatarlar Arasında (1394–1427), çev. Turgut Akpınar, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi, Yıl: 2024/1, Sayı: 87
• Servantie, A. (2008). Batılıların Gözünde Türk İmajının Geçirdiği Değişimler, Dünyada Türk İmgesi, ed. Özlem Kumrular, İstanbul, Kitap Yayınevi, 27–85.
• Texier, C. (2002). Küçük Asya: Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi, çev. Ali Suat, Ankara, Enformasyon ve Dokümantasyon Hizmetleri Vakfı Yayınları.
• Thévenot, J. (2009). Thévenot Seyahatnamesi, çev. Ali Berktay, ed. Stefanos Yerasimos, İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Tafur, P. (2004). Travels and Adventures, çev. Malcolm Henry Ikin Letts, London and New York. Taylor, Bayard (1862). The Lands of Saracen, New York.
• Tournefort, J.(2005).Tournefort Seyahatnamesi, ed. Stefanos Yerasimos, İstanbul, Kitap Yayınevi.
• Ulugün, F. Y. (2008). Seyahatnamelerde Kocaeli ve Çevresi, Kocaeli, Kocaeli Gazetecilik ve Yayın A.Ş. Yayınları.
• Walker, M.A (1886). Eastern Life and Scenery, cilt 2, London
• Walsh, R. (1836). A Residence at Constantinople, cilt 2,London.
• Wilkinson, C. (1806). A Tour Through AsiaMinor and The Greek Islands, London.
• Yalçınkaya, M. A. (2008). III. Selim ve II. Mahmud Dönemlerinde Batılı Seyyahlara Göre Üsküdar (1789– 1839), Uluslararası Üsküdar Sempozyumu VI: 06–09 Kasım 2008, İstanbul, Üsküdar Belediyesi Yayınları, 43–58.
• Yerasimos, S. (1991). Les Voyageurs dans L’Empire Otoman (XIVe –XVIeSiècles), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Yıldırım, F. (2013). 14. Yüzyıldan Cumhuriyet Dönemi’ne Kadar Yabancı Seyyahların Gözünden Bursa İlindeki Mimari Eserler, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.