Uluslararası Hukuk ve Anayasal Gelişmeler Bağlamında Islahat Fermanı

Yıl 2024, Cilt: 1 Sayı: 2, 141 - 156, 28.09.2024

Emin Berathan Sakın

Öz

Islahat Fermanı, Tanzimat Fermanı’nı yeterli bulmayan Batılı devletlerin baskısı sonucunda hazırlanmıştır. Ortodoks olan Rusya Osmanlı’nın önüne Kutsal Yerler Meselesi’ni getirmişti. Beytü’l Lahim kilisesinin anahtarını Katoliklere verilmesini hoş karşılamamış, Osmanlı, Rusya’nın isteklerini kabul etmeyince Kırım Harbini başlatmıştır. Kırım Harbi’nde İngiltere ve Fransa, Balkanlarda Rusya’nın varlığını istemediği için Osmanlı’yı desteklemişlerdir. İngiltere büyük bir sömürge imparatorluğu kurmuş ve sömürgelerine giden yol Osmanlı toprakları üzerinden geçmektedir. Bu sebeple Rusya’nın Osmanlı topraklarını paylaşma fikrine sıcak bakmamıştır. Kırım Harbi sonunda Paris Barış Konferansı toplanmıştır. Osmanlı konferanstan hemen önce içişlerine karışma olmasın diye fermanı ilan etmiştir. Bu fermanla gayrimüslimler lehine haklar getirilmiş Müslümanlar lehine haklar getirilmemiştir. Eğitim alanında, hukuk alanında, din alanında birçok yenilik getirilmiştir. Elbette gayrimüslimlere bu denli hakların verilmesi bazı çevrelerce tepkilere neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Islahat Fermanı, Kırım Harbi, Yenilik, Batılılaşma.

Reform Edict in the Context of International Law and Constitutional Developments

Öz

The Reform Edict was prepared as a result of pressure from Western powers who found the Tanzimat Edict insufficient. Orthodox Russia had brought forth the Issue of Sacred Places to the Ottomans. Russia did not favor the idea of handing over the key of the Church of the Nativity to the Catholics, and when the Ottomans refused Russia's demands, the Crimean War began. During the Crimean War, England and France supported the Ottomans because they did not want Russia's presence in the Balkans. England had established a vast colonial empire, and the route to its colonies passed through Ottoman territories. Therefore, England was not keen on the idea of Russia sharing Ottoman territories. After the Crimean War, the Paris Peace Conference was convened. The Ottomans proclaimed the edict just before the conference to prevent interference in their internal affairs. With this edict, rights were granted to non-Muslims but not to Muslims. Many innovations were introduced in the fields of education, law, and religion. However, granting such rights to non-Muslims naturally provoked reactions from certain circles.

Anahtar Kelimeler

Reform Edict, Crimean War, Innovation, Westernization.

Kaynakça

• Armaoğlu, Fahir. 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1997.
• Ayber, Bahar. ‘’Tanzimat’tan Lozan’a Türkiye’de Azınlık Hakları’’. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Hukuku Anabilim Dalı, Anayasa Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2008. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=jPuPrG1wbZXHHr9fUu5fXg&no=RjYM2_wFcxsm1fp9-vg9BA.
• Aydın, Mahir. “Barışı Olmayan Savaş: Kırım”, Savaştan Barışa: 150. Yıldönümünde Kırım Sav Aşı ve Paris Antlaşması (1853-1856). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi. 2007.
• Belge, Hadi. 19. Yüzyıl Osmanlı Taşra İdaresinde Aynaroz Manastırları. Ankara: Nobel Yayınları, 2022.
• Belge, Hadi. “Osmanlı Taşrasında Bir Azınlık Ticaret Okulu: Surp Nikgos Abranosyan Ticaret Mektebi”, Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Alanında Uluslararası Araştırmalar 6 (2021), 953–986.
• Bülbül, Gül. ‘’Islahat Fermanı’nı Hazırlayan Sebepler ve Islahat Fermanı’’. Selçuk Üni. Hukuk Fakültesi Dergisi 2 (Ocak-Haziran 1989), 157-179.
• Cenk Reyhan. "Osmanlı'da Millet Nizamnameleri: Avrupa ile Uyum Sürecinde Rum-Ermeni-Yahudi Cemaat Düzenlemeleri". Belgeler. 27/(2006), 33-90. https://belgeler.gov.tr/tam-metin/31/tur.
• Demirci, Fatih. ‘’Islahat Fermanı ve Müsavat Meselesi’’. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi Anabilim Dalı Siyaset ve Sosyal Bilimler Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 1999. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=YyP_FNGaHhNHBu5RIoWYIw&no=YyP_FNGaHhNHBu5RIoWYIw.
• Erdem, Gazi. ‘‘İlanından Yüz elli Yıl Sonra Avrupa Birliği Müzakereleri Bağlamında Islahat Fermanı’na Yeniden Bir Bakış’’, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 51/1 (2010), 327-348.
• Eren, Abdurrahman. Anayasa Hukuku Ders Notları. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 2014.
• Gören, Zafer. Anayasa Hukuku. Ankara: Yetkin Yayınları, 2018.
• Gözler, Kemal. Türk Anayasa Hukuku Dersleri. Bursa: Ekin Basım, 26. Baskı, Haziran 2021.
• Gücüm, Kuntay. “Islahat Fermanı Sonrasında (1856-1871) Osmanlı Devlet Yapısındaki Değişime Fransa'nın Etkisi”. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2008. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezDetay.jsp?id=hJTRd5Bvicpl8m-rGM4dlA&no=MA8ysSyD40WWJAweIDxUNA.
• Gülsoy, Ufuk. "Islahat Fermanı". TDV İslâm Ansiklopedisi. Erişim 16 Eylül 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/islahat-fermani.
• Gülsoy, Ufuk. ‘’1856 Islahat Fermanı’na Tepkiler ve Maraş Olayları’’. Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1991.
• Gümüş, Musa. ‘’Anayasal Meşruti Yönetime Medhal: 1856 Islahat Fermanı Tam Metin İncelemesi’’, Ahmet Yesevi Üniversitesi Bilig Dergisi 47 (2008), 215-240.
• Gürkan, Salime Leyla. Misak. TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim Tarihi 16 Eylül 2024. https://islamansiklopedisi.org.tr/misak.
• Kaya, Önder. İmparatorluktun Cumhuriyete Azınlıklar. İstanbul: Kronik, 2017.
• Koç, Bekir. ‘’Osmanlı Islahhanelerinin İşlevlerine İlişkin Bazı Görüşler’’, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 6/2 (2007), 36-50.
• Kurtaran, Uğur. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Millet Sistemi”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi 1/8 (2011), 57-71.
• Maşallah, Turan. ‘’İslam’da İrtidat Sorunu ve Yol Açabileceği Psiko – Sosyal Problemler (Takkiye Nifak Örneği)’’, Kadim Akademi Sosyal Bilimler Dergisi 2/1 (2018), 1-11.
• Somel, Selçuk Akşin. “Osmanlı Eğitim Düzeyinde Dönüşümler”. Savaştan Barışa: 150. Yıldönümünde Kırım Sav Aşı ve Paris Antlaşması (1853-1856). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Araştırma Merkezi, 2007.
• Şahin, Adil ‘’Osmanlı İmparatorluğu’nun Anayasal Belgelerinde Dillendirilen Haklar ve Özgürlüklerin Belirginleştirilmesi (1808-1875)’’. E Akademi. Erişim 31.12.2022. http://www.eakademi.org/makaleler/asahin-1.htm.
• Uçarol, Rifat. Siyasi Tarih (1789- 1994). İstanbul: Filiz Kitabevi, 1995.
• Yıldız, Mehmet. ‘’Kırım Savaşında Yapılan Baskıların Müteazzir, Garip ve Müstesna Eseri: 1856 Islahat Fermanı’’. Savaştan Barışa: 150. Yıldönümünde Kırım Savaşı ve Paris Antlaşması (1853-1856). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 2007.
• Yücel, Yaşar - Sevim, Ali. Türkiye Tarihi 4. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1992.