A Treatise of Aruz, Author Unknown

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 2, 807 - 826, 31.07.2025

Hasan Ekici

https://doi.org/10.11616/asbi.1658317

Öz

The science of Aruz, which originated in Arabic literature, is a system that has also been used in Persian and Turkish literatures. Transferred from Persian literature to Turkish literature, Aruz is based on the aesthetic arrangement of long/short and open/closed syllables in poetry. Numerous works have been written regarding the science of Aruz in classical Arabic, Persian, and Turkish literature. One of the works that provides information about Aruz in Turkish literature is the poetic dictionaries. In the commentaries of these poetic dictionaries or in independent treatises, information about Aruz is explained with examples. This study focuses on the treatise related to Aruz terminology in Tuhfe-i Şahidi, a work written by Muğlalı Şahidi, which belongs to the Farsi-Turkish poetic dictionary group, and whose author is unknown. In this context, the manuscript is first introduced, and the content of the Aruz treatise is examined. Then, the translated written text of the aforementioned work is provided. This study aims to contribute to the existing research on Aruz.

Anahtar Kelimeler

Tuhfe-i Şahidi , Aruz , Prosody Treatise , commentary.

Müellifi Bilinmeyen Bir Aruz Risalesi

Öz

Arap edebiyatında doğan aruz ilmi, İran ve Türk edebiyatlarnda da kullanılmış bir sistemdir. Türk edebiyatına İran edebiyatından intikal eden aruz, şiirde uzun/kısa, kapalı/açık hecelerin estetik dizilimine dayanır. Klasik Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında aruz ilmiyle ilgili çok sayıda eser yazılmıştır. Türk edebiyatında aruzla ilgili bilgiler veren eserlerden biri de manzum sözlüklerdir. Manzum sözlük şerhlerinde ya da müstakil yazılan risalelerde aruzla ilgili bilgiler örneklerle açıklanmıştır. Bu çalışmada Farsça-Türkçe manzum sözlük grubunda yer alan Muğlalı Şahidî’nin kaleme aldığı Tuhfe-i Şâhidî adlı eserdeki aruzla ilgili terimleri açıklayan ve müellifi bilinmeyen risale ele alınmıştır. Bu bağlamda öncelikle yazma eser tanıtılmış, aruz risalesi muhteva olarak incelenmiştir. Daha sonra mezkur eserin çeviri yazılı metni verilmiştir. Bu çalışmayla aruz hakkında yapılan çalışmalara katkı sağlamak amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tuhfe-i Şâhidî , aruz , risale , şerh.

Etik Beyan

Yok

Destekleyen Kurum

Yok

Teşekkür

Yok

Kaynakça

• Aslan, Ü. (2021), Sultan II. Murad Devrine Ait Aruz Konulu Bir Eser: Mutahhar B. Ebî Tâlib’in Ravzatu’l-Evzân’ı, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 24, s.9-36.
• Belenkuyu, B. (2020), Türkçe Aruz Kaynakçası, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 24, s.137-172.
• Coşkun, M. (2003), Edebî Terimler ve Aruzla İlgili Bir Eser: Alî b. Hüseyin Hüsâmeddîn Amasî’nin Risâletün Mine’l- Arûz ve Istılâhi’ş- Şi’r’i, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi (The Journal of Turkish Cultural Studies), 8, s.97-130.
• Çaldak, Y. K. (2022), Ahmed Hamdî Şirvanî ve Teshîlü’l-arûz ve’l-Kavâfî ve’l-Bedâyî‘si, Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi, Elazığ, https://tez.yok.gov.tr, (Erişim Tarihi: 06.11.2024).
• Çetin, N. M. (1991), Arûz, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 3, s. 424-437.
• Çetin, N. M. (2021), Eski Arap Şiiri, İstanbul: Kapı Yayınları.
• Çıpan, M. (2010), Şâhidî, İbrâhim, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 38, s. 273-274.
• Durmuş, İ. (2013), Zihaf ve İllet, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 44, s. 402-405.
• Ekici, H. (2017), Bosnalı Atfî Ahmed Efendi'nin Şerh-i Tuhfe-i Şâhidî'si (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük-Dizin), Doktora Tezi, Adıyaman Üniversitesi, Adıyaman, https://tez.yok.gov.tr, (Erişim Tarihi: 05.05.2024).
• Ekici, H. (2017), Atfî Ahmed Efendi’nin Aruza Dair Bir Eseri: Miftâh-ı Kavâid-i Tuhfe, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi (Online). 3 (7), s. 140-161.
• Güven, R. (2022), Cevdet Paşazâde Ali Sedâd’ın Aruza Dair Risalesi: Arûz-ı Osmânî, Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi [Journal of Academic Literature], 8 (16), s. 272-314.
• https://haciselimaga.yek.gov.tr/ [Erişim Tarihi: 24.05.2024]
• https://muhur.yek.gov.tr/muhur/yekmu0094 [Erişim Tarihi: 01.01.2025].
• İpekten, H. (1999), Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Degah Yayınları.
• İmamoğlu, A. (2006), Muğlalı Şâhidî İbrahim Dede Tuhfe-i Şâhidî Farsça-Türkçe Manzum Sözlük, Muğla: Muğla Üniversitesi Yayınları.
• İstanbul Hacı Selim Ağa Kütüphanesi, Kemankeş Koleksiyonu Yz. A. 649/2 (Erişim Tarihi: 24.05.2024].
• Kılıç, A. (2007), Türkçe-Farsça Manzum Sözlüklerden Tuhfe-i Şâhidî (Metin), Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 2(4), s. 516-548.
• Mum, C. (2010), Mustafa Reşîd'in Arûza Dair Bir Eseri: Zübdetü'l-Arûz, Hikmet Yurdu Düşünce-Yorum Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (İbn Rüşd Özel Sayısı), 3 (6), s. 123-133.
• Öz, Y. (1999), Tuhfe-i Şâhidî Şerhleri, Konya: Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Sevgi, A. (2007), Ahmed-i Dâî’nin Bilinmeyen Bir Eseri: İlm-i Arûz, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 18, s. 1-11.
• Sevgi, A. (2008), Ahmed-i Bardahî’nin Türkçe ve Farsça Manzum Aruz Risalesi, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 19, s.37-55.
• Söylemez, M. A. (2023), Aruz Telif Geleneğinde El-Hatîb Et-Tebrizî El-Vâfî Fi’l-Aruz Ve’l-Kavafî Üzerine Bir İnceleme, İstanbul: Kitap Dünyası Yayınları.
• Şafak, Y. (2003), Aruz Terimleri, Konya: Tekin Kitabevi.
• Şafak, Y. (2017), Bahrü’l-Maârif’in Birinci Bölümünde Yer Alan Vezinler. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi - Journal of Oriental Studies, 17(45), s. 1-22.
• Tural, H. (2011), Arap Edebiyâtında Arûz, İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Turan, M. (2019), Penbe-zâde-i Erzen-i Rûmî’nin Risâle fi’l-Arûz’u, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 7 (18), s. 107-152.
• Turan, M. (2023), Lâmi’î Çelebi’nin Aruz Risalesi, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 8(1), s. 156- 190.
• Turan, M. (2025), Türkçe Manzum Sözlük Şerhleri-I (Dibaceler), Turkish Studies - Language, 20(1), s. 747-784.
• Yazar, S. (2014), XVI. Yüzyılda Yazılmış Türkçe Bir Aruz Risalesi: Aşkî’nin Arûsu’l-Arûz’u, Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 10, s. 83-130.
• Zülfe, Ö. (2011), Muʿallim Nâcî’nin Aruza Dair Eseri: Arûz Nümûnesi, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 6, s. 189- 208.