Ege Adaları Meselesinde Büyük Devletlerin Tutumu ve Sonuçları

Yıl 2025, Cilt: 25 Sayı: 3, 1800 - 1820, 30.11.2025

Mustafa Bostancı

Öz

Adalar meselesinin kökeninde, Balkan Savaşları sırasında Yunanistan tarafından işgal edilen adaların Türkiye’ye iade edilmemesiyle ilgili sorunlar yer almaktadır. Türkiye, I. Balkan Savaşı'nın ardından imzalanan Londra Antlaşması ile bu meselenin çözümünü Büyük Devletlere devretmiş ve bu süreçte kendi çekincelerini ve hassasiyetlerini de ifade etmiştir. Londra Antlaşması’nın imzalanmasından sonra, Büyük Devletlerin Adalar konusundaki tutumları ve niyetleri giderek daha belirgin hale gelmiştir. İngiltere’nin Gökçeada ve Bozcaada haricindeki tüm Ege Adaları’nın Yunanistan’a devredilmesi yönündeki savunusu ve bu doğrultuda gösterdiği çabalar, adaların geleceğinin şekillenmesinde önemli bir rol oynamıştır. Türkiye, diplomatik yollarla İngiliz görüşünün uygulanmasını engellemeye çalışmışsa da bu çabaları sonuçsuz kalmıştır. Türkiye’nin müttefiki olan Almanya, Avrupa devletleri arasında bir ikilik çıkarmamak adına bu duruma karşı çıkmayacağını belirtmiş; öteki müttefikleri İtalya ve Avusturya da bu tutumdan sapmamıştır. Tek direniş gösteren devlet Rusya olmuş, ancak nihayetinde o da geri adım atmış ve böylelikle Altı Büyük Devlet arasında bir görüş birliği sağlanmıştır. Bu çalışmada, günümüzdeki Türk-Yunan ilişkileri açısından iki taraf arasındaki en önemli anlaşmazlıklardan biri olan ve etkileri günümüze kadar uzanan Adalar meselesinin I. Dünya Savaşı öncesi dönemi, Büyük Devletlerin bu konudaki tutumları çerçevesinde, özellikle dönemin basını referans alarak incelenmiş ve değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Ege Adaları , Büyük Devletler , Osmanlı Devleti , Yunanistan

The Attitude of the Great Powers to the Aegean Islands Issue and Its Results

Öz

At the root of the islands, issue lies the problems regarding the non-return of the islands occupied by Greece during the Balkan Wars to Turkey. With the London Treaty signed after the First Balkan War, Turkey transferred the solution of this issue to the Great Powers and expressed its own reservations and sensitivities in this process. After the signing of the London Treaty, the attitudes and intentions of the Great Powers regarding the Islands became increasingly clear. Britain's advocacy for the transfer of all Aegean Islands, except Gökçeada and Bozcaada, to Greece and its efforts in this direction played an important role in shaping the future of the islands. Although Turkey tried to prevent the implementation of the British view through diplomatic means, these efforts were unsuccessful. Germany, Turkey's ally, stated that it would not oppose this situation in order to avoid creating a division between European states; its other allies, Italy and Austria, did not deviate from this position. The only state that showed resistance was Russia, but eventually it also backed down and thus a consensus was reached among the Six Great Powers. In this study, the pre-World War I period of the Islands issue, which is one of the most important disputes between the two sides in terms of current Turkish-Greek relations and whose effects continue to the present day, was examined and evaluated within the framework of the attitudes of the Great Powers on this issue, especially by taking the press of the period as reference.

Anahtar Kelimeler

Aegean Islands , Great Powers , Ottoman Empire , Greece

Kaynakça

• BOA, HR. SYS, nr. 2086/72.
• BOA, HR. SYS. nr. 1988/1, lef 5.
• Adalar Meselesinin Tarihçesi ve Vaziyet-i Hazırası”, BOA, Ali Fuad Türkgeldi Evrakı, nr. 9/75
• “ Hülasa”, İkdam, 1. K. Sani 1914, No: 6055, s.1, Bilal N. Şimşir, Ege Sorunu, Belgeler, C. II, Belge No: 244’e ek.
• “ İngiltere’nin Teklifi”, İkdam, 4 K. Sani 1914,No: 6058, s. 2.
• “Adalar Melesi”, İkdam, 28 K. Evvel 1913, No: 6051, s. 1.
• “Adalar Meselesi Etrafında”, İkdam, 1 K. Sani 1914, No: 6055, s. 2.
• “Adalar Meselesi Hakkında İngiltere’nin Yeni Bir Teklifi”, İkdam, 18 Kanun-ı Evvel 1913, No: 6041, s. 2.
• “Adalar Meselesi Hakkında Müzakerat”, İkdam, 31 K. Evvel 1913, No: 6045, s. 1.
• “Adalar Meselesi Nasıl Halledilecek?”, İkdam, 27 K. Sani 1914, No: 6081, s. 1.
• “Adalar Meselesi ve İngiltere’nin Teklifi”, İkdam, 3 K. Sani 1914, No: 6057, s. 2.
• “Adalar Meselesi ve İttifak-ı Müselles”, İkdam, 4 K. Sani 1914, No: 6058, s. 2.
• “Adalar Meselesi, İngiltere’nin Teklifi ve Yunanistan”, İkdam, 19 Kanun-ı Evvel 1913, No: 6042, s. 2.
• “Adalar Meselesi, İttifak-ı Müselles’in Hatt-ı Hareketi”, Tanin, 9 Şubat 1914, No: 1842, s. 1.
• “Adalar Meselesi, Neue Freie Presse Gazetesinde Okunmuştur”, İkdam, 21 K. Evvel 1913, No: 6044, s. 2.
• “Adalar Meselesi, Neue Freie Presse Gazetesinde Okunmuştur”, İkdam, 21 K. Evvel 1913, No: 6044, s. 2.
• “Adalar Meselesi, Venizelos’un Seyahati”, İkdam, 17 K. Sani 1914, No: 6071, s. 2.
• “Adalar Meselesi” , İkdam, 24 K. Evvel 1913, No: 6047, s. 2.
• “Adalar Meselesi”, İkdam, 27 K. Evvel 1913, No: 6050, s. 1.
• “Adalar Meselesi”, İkdam, 29 K. Evvel 1913, No: 6052, s. 2.
• “Adalar Meselesi”, Tanin, 11 Şubat 1914, No: 1844, s. 1.
• “Adalar ve Arnavutluk Mesaili”, İkdam, 31 K. Evvel 1913, No: 6054, s. 1.
• “Adalar ve İttifak-ı Müselles”, İkdam, 27 K. Evvel 1913, No: 6050, s. 1.
• “Adalar ve Yunanistan”, İkdam, 18 K. Sani 1914, No: 6072, s. 1.
• “Adalar ve Yunanistan”, İkdam, 21 K. Sani 1914, No: 6075. s. 1.
• “Atina’da Tarz-ı Telakki”, İkdam, 24 K. Evvel 1913, No: 6047, s. 2.
• “Atina’daki Tebligat”, Tanin, 15 Şubat 1914, No: 1848, s. 1.
• “Cavid Bey’in Beyanatı”, İkdam, 19 K. Evvel 1913, No: 6042, s. 2.
• “Düvel-i Muazzama’nın Notası”, İkdam, 15 Şubat 1914, No: 6100, s. 1.
• “Düvel-i Muazzamanın Notası”, İkdam, 27 K. Sani 1914, No: 6081, s. 1;
• “Eski ve Yeni, İki Muadele”, İkdam, 1 K. Sani 1914, No: 6055, s. 1.
• “Hulasa”, İkdam, 25 K. Sani 1914, No: 6052, s. 1.
• “Hükümet-i Osmaniye-Yunanistan”, İkdam, 25 K. Sani 1914, No: 6079, s. 1.
• “Hülasa”, İkdam, 1 K. Sani 1914, No: 6055, s. 1.
• “Hülasa”, İkdam, 14 K. Sani 1914, No: 6068, s. 1.
• “Hülasa”, İkdam, 15 Şubat 1914, No: 6100, s. 1.
• “Hülasa”, İkdam, 18 K. Sani 1914, No: 6072, s. 1
• “Hülasa”, İkdam, 28 K. Sani 1914, No: 6082, s. 1.
• “Hülasa”, İkdam, 29 K. Evvel 1913, No: 6052, s. 1.
• “Hülasa”, İkdam, 29 K. Sani 1914, No: 6083, s. 1
• “Hülasa”, İkdam, 31 K. Sani 1914, No: 6085, s.1.
• “Hülasa”, İkdam, 5 K. Sani 1914, No: 6059, s. 1,
• “Hülasa”, İkdam,18 K. Sani 1914, No: 6072, s. 1.
• “İngiltere’nin Hoşnutsuzluğu”, İkdam, 4 K. Sani 1914, No: 6058, s. 2.
• “İtilaf-ı Müsellesin Tasavvuru”, İkdam, 30 K. Sani 1914, No: 6084, s. 1.
• “İttifak-ı Müselles ve Adalar”, İkdam, 21 K. Evvel 1913, No: 6044, s. 2.
• “İttifak-ı Müselles ve Tan”, İkdam, 7 K. Sani 1914, No: 6061, s. 1.
• “İttifak-ı Müselles’in Cevabının Mahiyeti”, Tanin, 9 Şubat 1914, No: 1842, s. 1.
• “Londra Mahafilinde”, İkdam, 19 K. Evvel 1913, No: 6042, s. 2.
• “Nota Dün Tebliğ Edildi”, Tasvir-i Efkâr, 15 Şubat 1914, No: 996, s. 1.
• “Notanın Mahiyeti”, Tasvir-i Efkâr, 15 Şubat 1914, No: 996, s. 1.
• “Notanın Meali”, Peyam, 15 Şubat 1914, No: 92, s. 1.
• “Notanın Sureti”, İkdam, 15 Şubat 1914, No: 6100, s. 1.
• “Nümayiş-i Bahri Meselesi”, İkdam, 14 Şubat 1914, No: 6099, s. 2.
• “Rusya ve Adalar”, İkdam, 27 K. Evvel 1913, No: 6050, s. 1.
• “Sadrazam Paşa’dan Mülakat Talebi, Bâb-ı Âlî’de”, Peyam, 15 Şubat 1914, No: 92, s. 1.
• “Sazanof’un Beyanatı”, Tasvir-i Efkâr, 12 Şubat 1914, No: 993, s. 1.
• “Siyasiyat, Devletlerin Notası”, Tanin, 15 Şubat 1914, No: 1848, s. 1.
• “Siyasiyat, Müşterek Nota”, Tasvir-i Efkâr, 15 Şubat 1914, No: 996, s. 1.
• “Siyasiyat, Son Nota”, Tercüman-ı Hakikat, 15 Şubat 1914, No: 11798, s. 1.
• “Siyasiyat”, Tercüman-ı Hakikat, 15 Şubat 1914, No: 11798, s. 1.
• “Şuun-ı Mühimine”, İkdam, 7 K. Sani 1914, No: 6061, s. 1.
• “Tan’ın Başmakalesi”, İkdam, 29 K. Sani 1914, No: 6083, s. 1-2.
• “Venizelos ve Yeni Bir Balkan İttihadı”, İkdam, 26 K. Sani 1914, No: 6080, s.1.
• “Venizelos’un Seyehati”, İkdam, 9 K. Sani 1914, No: 6063, s. 2.
• “Yunan Hariciye Nazırının Beyanatı”, İkdam, 28 K. Sani 1914, No: 6082, s. 1.
• “Yunan Kralının Beyanatı”, İkdam, 25 K. Sani 1914, No: 6079, s. 1.
• “Yunan’a Verilen Nota”, Sabah, 16 Şubat 1914, No: 8767, s. 1.
• “Yunanistan’la Doğrudan Doğruya Müzakerat”, İkdam, 28 K. Sani 1914, No: 6082, s.1.
• ”Yunan Matbuatı”, İkdam, 5 K. Sani, No: 6059, s. 1.
• Armaoğlu, F. H. (1973). Siyasi Tarih (1879-1960), Ankara.
• Bayur, Y. H. (1991). Türk İnkılabı Tarihi, C. II, Kısım: I, II, III ve C. III, Kısım: I, Ankara.
• Erim, N. (1953), Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, C. I, Ankara.
• GÜNDÜZ, A. (1985). Limni Adası’nın Hukuki Statüsü Üzerinde Türk-Yunan Uyuşmazlığı, İstanbul.
• Hayta, N. (1996). Londra Büyükelçiler Konferansı (17 Aralık 1912-11 Ağustos 1913), Ankara.
• Hayta, N. (1997). “Londra Büyükelçiler Konferansı (17 Aralık 1912-11 Ağustos 1913)”, Beşinci Askeri Tarih Semineri Bildirileri II, Ankara, s. 438-452.
• Keleşyılmaz, V. (2000). “Türk-Yunan Anlaşmazlıklarının Kökeni ve Önemi Üzerine”, AAM Dergisi, C. XVI, Mart, Sayı: 46’dan ayrı basım, s. 277- 285.
• Kodaman, B. (1993). “1876-1920 Arası Osmanlı Siyasi Tarihi”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C. 12, İstanbul, s. 19-200.
• KÜÇÜK, C. (1992). “Balkan Savaşı”, TDV. Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul, s. 23-25.
• PAZARCI, H. (1986). Doğu Ege Adalarının Askerden Arındırılmış Statüsü", AÜSBF Yayınları: 550, Ankara.
• Şimşir, Bilal N. (1989). Ege Sorunu, Belgeler, C. I-II, Ankara.
• Turan, Ş. (1986) “Geçmişten Günümüze Ege Adaları Sorunu, Boyutlar, Taraflar” Üçüncü Askeri Tarih Semineri, Ankara, s. 35-53.
• TURAN, Ş. (1965). “Rodos ve 12 Ada’nın Türk Hâkimiyetinden Çıkışı”, Belleten, C. XXIX, Sayı: 113-116, Ankara, s. 77-119.
• ULUBELEN, E. (1982). İngiliz Gizli Belgelerinde Türkiye, İstanbul.