DOĞU ANADOLU BÖLGESİ’NDE NÜFUS GELİŞİMİ

Yıl 2019, Cilt: 6 Sayı: 2, 241 - 262, 28.02.2019

Salem Khalaf

Öz

Türkiye’de XX. yüzyılın
ikinci yarısından itibaren hızlanan göç, sadece nüfusun mekânsal dağılışında
değişim meydana getirmekle kalmamış, gerek göç veren alanlarda gerekse yoğun
göç alan kentlerde çeşitli problemlere yol açmıştır. Bu çalışmanın konusunu oluşturan
Doğu
Anadolu Bölgesi, Cumhuriyet dönemi boyunca yüksek doğurganlık düzeylerine ve
genç nüfus yapısına sahip olma özelliğini korumuştur. Yapılan araştırmalar, son
yıllarda Doğu Anadolu Bölgesi’nde toplam doğurganlık oranının batı bölgelere
nazaran daha yüksek olmasına rağmen, nüfus miktarının hızla azaldığı ve
azalmaya devam edeceğini ortaya koymaktadır. Bu azalmanın doğal nüfus artış
hızı için de geçerli olduğu söylenebilir. Doğu Anadolu Bölgesi’nin doğal nüfus
artış hızı Türkiye ortalamasının üstünde olsa da bölge dışına verilen göç
nedeniyle nüfus artış hızının düşük seviyelerde seyrettiği görülmektedir.

Nüfus artış hızındaki
düşüşün en önemli nedeni doğurganlığın azalması ve göçtür. Doğu Anadolu Bölgesi
iller bazında ele alındığında, doğudan batıya ve kuzeyden güneye doğru
doğurganlığın azaldığı buna paralel olarak bazı illerin nüfusunun azaldığı
görülmektedir. 2000-2017 yıllar arasında Erzurum, Kars ve Ardahan’da, 2007-2017
yılları arasında Muş ve Tunceli’de, 2010-2017 yılları arasında Ağrı’da, 2013 ve
2016 yıllarında Doğu Anadolu Bölgesi genelinde nüfus azalmıştır. Doğurganlığın
hızla azalmasına rağmen, batıya göre hala daha yüksek seviyelerde seyrettiği ve
özellikle de Ağrı, Bitlis, Muş ve Van gibi illerde doğurganlık hızının 3’ün
üstünde olduğu görülmektedir. Bu durum aynı zamanda hanehalkı üzerinde de
etkisini göstermekte ve belirtilen illerdeki hanehalkı büyüklüğünün daha fazla
olduğu anlaşılmaktadır.

Bu çalışmanın sonuçları dikkate alındığında Doğu
Anadolu Bölgesi’nde göçün önemli bir problem olduğu ve özellikle kırsal
alanların giderek boşaldığı anlaşılmaktadır. Gerekli önlemlerin alınmaması
durumunda nüfus kaybına bağlı olarak kırsal alanların sahip olduğu
potansiyelden yararlanma düzeyi iyice azalabilir. Bölge genelinde sosyal ve
ekonomik alanlarda yatırımların yapılması ve yeni iş olanaklarının
oluşturulması ile göçün ve nüfus kaybının azaltılabileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Doğu Anadolu Bölgesi, Nüfus, Göç

Kaynakça

• DİE, 1955 Türkiye Genel Nüfus Sayımı, Doğu Anadolu İlleri, DİE Yayınları, Ankara, 1957.
• Çelik, Nermin ve Murat, Güven, Türkiye’de İç Göç Sorununa Yeni Bir Yaklaşım: Stratejik İç Göç Yönetimi Cilt 25, Sayı 76, Dergi Park, 2014. http://dergipark.gov.tr/download/article-file/98069 .
• Özgür, E. Murat. XXI. Yüzyılın başında Türkiye Nüfusu, Coğrafi Bilimler Dergisi, 1, s. 43-53, Ankara (2003).