ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNDE YARATILAN KONFOR ALGISI VE TÜKETİM KÜLTÜRÜNE ETKİSİ

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 2, 479 - 493, 30.04.2021

Elif Demir

Öz

Günümüz toplumu, endüstriyelleşme ve teknoloji ile birlikte üretim toplumundan tüketim toplumuna yönlendirilmektedir. Kentlerde oluşturulan bazı kamusal mekânlar tüketimin odağı haline getirilmiştir. Bu kamusal mekânlara verilebilecek en büyük örnek, farklı tipoloji ve stratejilerde karşımıza çıkan ve gün geçtikçe sayısı artan alışveriş merkezi yapıları ile kendini göstermektedir. Uluslararası sermayenin yeni pazar arayışları sonucunda ortaya çıkan ve “büyülü yapılar” olarak adlandırılan bu alışveriş merkezleri, tüketimin araçsallaşmasında etkin hale gelmişlerdir. Birbirleriyle benzeşen bu mekânlarda bireyler, yalnızca istek ve arzularıyla sahip olabilecekleri birçok mal/ürün ve hizmeti tüketmeye yönlendirilmektedirler. Bu yönlendirilme gerek mekân tasarımı gerek ulaşılabilirlik gerekse reklam kanalları kullanılarak yapılmaktadır. Etkin tüketim merkezi olan bu mekânların biçimleniş organizasyonları sistematik bir biçimde kurgulanarak topluma sunulmaktadır. Özellikle bireylerde “sözde” konforlu ve güvenilir mekân algısı yaratarak toplumsal bir manipülasyon yaratmaktadırlar. Çalışmanın özünü tasarım biçimleri üzerinden bu mekânların bireylerde yarattığı psikolojik etki ile yönlendirilmeyi içermektedir. Bu kapsamda mekânsal organizasyon/reklam kanalları gibi uyaranlarla konfor algısı yaratılarak tüketiciyi gereğinden fazla tükettirmeye yönlendirmesi ve gün geçtikçe bu yapıların sayısındaki fazla artış problem olarak ele alınmıştır. Yazında, kuramsal alt yapı oluşturulduktan sonra “alışveriş merkezleri ile tüketim” ve “alışveriş merkezlerinde yaratılan konfor algısı” alt başlıkları ile çağımızın yeni kamusal mekânları olan alışveriş merkezlerinin bireyi nasıl manipüle ettiği ve tüketime yönlendirdiği açıklanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Alışveriş merkezi, Konfor, İç mekan, Tüketim

Kaynakça

• Aksoy, Z. (2004). Neye niyet, neye kısmet: kapitalizmin kalesi devasa alışveriş merkezi fikrinin de bir sosyaliste ait olduğunu biliyor muydunuz?. http://www.radikal.com.tr/radikal2/neye-niyet-neye-kismet-871175/ (Erişim tarihi: 20.05.2020).
• Arık, Bilal M. (2006). İletişim Yazıları. Konya: Tablet Kitabevi.
• Bayhan, V. (2011). Tüketim toplumunda bireyin ontolojik mottosu: “tüketiyorum öyleyse varım”. Journal of Economy Culture and Society Dergisi, İstanbul Üniversitesi Yayınevi. Sayı: 43, 221-248.
• Duman, M. Zeki (2016). Tüketim kültürünün gelişmesinde artan AVM’lerin etkisi (Van ili örneği). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(47), 806-815.
• Fromm, E. (1986). Çağdaş toplumların geleceği, bütün eserleri 8, (Cev : Gulnur Kaya, Kaan H. Okten). Arıtan Yay, İstanbul.
• Harvey, D. (1999). Postmodernliğin durumu, (Çev: Surgun Savran). Metis Yayıları, 2. Basım, İstanbul.
• Kesgin, B. (2010). Mimarlıkta “insan – özne” ölçütünden sapma; ticarileşen insan ve mekan. Muhafazakâr Düşünce Dergisi. 6(23), 17-27.
• Konfor alanı (2021). https://tr.wikipedia.org/wiki/Konfor_alan%C4%B1. (Erişim Tarihi: 06.02.2020).
• Muğan, G. (2015). Alışveriş merkezi (AVM) tasarımlarında erişilebilir, kullanılabilir ve yaşanabilir tasarım yaklaşımları. dosya 36 (tmmob, Ankara Şubesi), Cilt: 3. 43-56.
• Ritzer, G. (2009). “Toplumun McDonaldlaşması”, Sosyoloji, Başlangıç Okumaları, Editör: Anthony Giddens, (Çev: Günseli Altaylar). Say Yayınları, İstanbul.
• Sungur, S. (2011). Tüketimin küreselleşmesi ve tüketim tapınakları: postmodern panayır yerlerinde alışveriş. Galatasaray Üniversitesi İletişim Dergisi, Sayı: 14, 7-35.
• Şenkal Sezer, F., Vural Arslan, T. ve Çahantimur, A., (2014). Alışveriş merkezlerinde kullanıcı memnuniyetinin konfor koşulları açısından değerlendirilmesi: Bursa örneği. Uludağ Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Dergisi, 19(1), 81-95.
• Şentürk, Ü. (2012). Tüketim toplumu bağlamında boş zamanların kurumsallaştırdığı bir mekan: alışveriş merkezleri (AVM). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı: 13, 63-77.
• Tunalı, S. (2019). Tüketim kültüründe tahakkümün araçsallaşması. mimar.ist Dergisi, Sayı: 64. 77-80.
• Özbey, A. U. (2018). Küreselleşme perspektifinde tüketim toplumunun sosyolojik okuması. USOBED Uluslararası Batı Karadeniz Sosyal ve Beşeri Bilimler Dergisi, 2(1), 1,11.
• Vural, T. ve Yücel, A. (2006). Çağımızın yeni kamusal mekanları olan alışveriş merkezlerine eleştirel bir bakış. itü Dergisi/a, 5(2), 97-106.
• Vural, T. (2005). Değişen üretim-tüketim bağlamında alışveriş merkezlerinin anlamsal ve mekânsal dönüşümüne eleştirel bir bakış, (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul.
• Yırtıcı, H. (2002). “Tüketimin Mekânsal Örgütlenmesinin İdeolojisi”, Mimarlık ve Tüketim, İstanbul: Boyut Yayınları.
• Yılmaz, C. (2017). Alışveriş merkezlerinde mimari tasarımın tüketici davranışlarına etkisi: Konya örneği (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Yırtıcı, H. ve Uluoğlu, B. (2004). Mekânın altyapısal dönüşümü. itü Dergisi/a, 3(1), 43-52.
• Yırtıcı, H. (2018). Kapitalizm: eğlenceli tüketim-güvenli iç. https://www.gazeteduvar.com.tr/yazarlar/2018/05/17/kapitalizm-eglenceli-tuketim-guvenli-ic/ (Erişim Tarihi: 06.04.2020).