SOSYAL BİR SORUN OLARAK KENTSEL YOKSULLUK VE SOSYAL DIŞLANMA ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2021, Cilt: 8 Sayı: 3, 836 - 853, 31.07.2021

Bahriye Eseler Berfin Göksoy Sevinçli Fatma Nalbant

Öz

Kentler insanların toplu olarak yaşama gereği ile ortaya çıkan en önemli yerleşim yerlerinden birini temsil etmektedir. Aynı zamanda diğer yerleşim yerlerine göre tarihsel açıdan oldukça genç olmalarına rağmen sürekli değişen ve gelişen, cazibeli bir yaşam alanı sunmalarından dolayı yoğun göç alarak her geçen gün kalabalıklaşmaktadır. Bu durum ile birlikte siyasal ve sosyal alanda yaşanan değişimlerin, ekonomik krizlerin ve kalkınmanın ortaya çıkardığı istihdam sorunlarının kente yansıması “kentsel yoksulluk” olarak karşımıza çıkmaktadır.
Yoksulluk kelimesiyle ilk temas edildiğinde akla ekonomik açıdan yoksulluk gelmesine rağmen kentsel yoksulluk en genel tanımıyla kentte yaşayan “insanların insan onuruna yaraşır şekilde hayatlarını sürdürememeleri” olarak tanımlanabilir. Diğer bir ifade ile kentte yaşayanların açlık, işsizlik, konut yetersizliği, sağlık problemleri ve diğer sosyal problemleri taşımaları anlamına gelmektedir. Bu sebeple kentsel yoksulluğu salt ekonomik bileşeni ile ele almak olanaksızdır. Ekonomik dezavantaj kentsel yaşam alanlarının tamamında dezavantajlı olmayı diğer bir ifade ile sosyal dışlanmayı da beraberinde getirmektedir. Sosyal dışlanma kavramı literatürde oldukça yeni yer alması nedeniyle tanımsal açıdan ele alınırken net bir kavrama ulaşmak mümkün değildir. Temel olarak ekonomik açıdan yoksulluk/yoksunluk tartışması yapılırken, sosyal dışlanma; aslında yoksulluğun beraberinde getirdiği politik, sosyal ve kültürel dışlanmışlık ile dezavantajlılık boyutlarının da ayrıca ele alınması gerektiği üzerinde durmaktadır. Bu anlamda genel bir tanım yapılacak olursa bireyin toplumla birlikte yaşamasını sağlayan en önemli sosyal haklardan mahrum kalması ya da mahrum bırakılması şeklinde ifade edilebilir.
Kentsel yoksulluğun en önemli tetikleyicilerinden birisi de hızlı kentleşme ve buna bağlı gelişen kentsel nüfus hareketleri yani göç kavramıdır. Kırdan kente göçün hızlanması ile beraber kentlerde başta ekonomik sorunlar ortaya çıkmış ardından, konut sorunları, istihdam sorunları ve işportacılık gibi atipik işlerde çalışma yani kayıt dışı istihdam giderek artmış ve beraberinde sosyal sorunların doğmasını da getirmiştir.
Tüm bu çerçeve dikkate alındığında çalışma, gündemdeki Covid-19 pandemisinin de etkileri göz önünde bulundurularak yoksulluk ve kent kavramlarının açıklanmasıyla başlayacak, göç, gecekondulaşma atipik sektörler ve mutlak ve göreceli yoksulluk kavramları ışığında kentsel yoksulluk kavramlarına ışık tutulacaktır. Bu kavramsal/kuramsal analizin ardından Türkiye’de kentleşme sorunlarına ve göç kavramının kentsel yoksulluk açısından nelere yol açtığı tartışılacaktır. Son olarak kentsel yoksulluğun ekonomik alt yapısının arkasındaki sosyal sorunlar incelenecek ve önemli bir kavram olan sosyal dışlanma olgusuna değinilecektir.
Literatür taraması yöntemi ile desenlenmiş olan çalışmanın önemi, kentleşme, göç ve dışlanma kavramları üzerinden kentsel yoksulluğun incelenerek aslında kenti geliştiren olguların beraberinde getirdiği bir sorun olan kentsel yoksulluk sorununa bu olgular bağlamında geliştireceği çözüm önerilerinde saklıdır. Zira günümüz literatüründe ve dünya gündeminde özellikle Covid-19 pandemisiyle de birlikte yoksulluk sorunu hala çözülemeyen ve çözülmesi gereken bir sorun alanı olarak görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Yoksulluk, Kentsel Yoksunluk, Sosyal Dışlanma, Göç, Gecekondulaşma.

Kaynakça

• Adaman, Fikret ve Keyder, Çağlar (2009). Türkiye’de büyük kentlerin gecekondu ve çöküntü mahallelerinde yaşanan yoksulluk ve sosyal dışlanma. Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Politika Forumu Yayınları.
• Arlı, A. (2005). Cumhuriyet döneminde Türkiye’de şehirleşme ve gecekondu araştırmaları. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3 (6), 283-352.
• Aytaç, Ö. (2009). Kent, yoksulluk ve sosyal şiddet. Uluslararası Yoksulluk Sempozyumu. İstanbul.
• Balcı, M. (2018). Çok partili dönemde Türkiye’de kentleşme olgusu. Econder International Academic Journal, 2 (1), 8-15.
• Batal, S. (2016). Yoksulluk kavramının yerelleşmesi: kentsel yoksulluk ve yerel yönetimlerin konuya yaklaşımı. The Journal of Academic Social Science Studies, 301- 316.
• Batmaz N. ve Erdem Ç. (2016). Türkiye’de 1950-1960 döneminde kentleşme sürecini siyasi iktidarın yapısı ve uygulamaları açısından yorumlamak. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 12( 47), 201-2013.
• Batmaz, N. Y. (2016). Kentsel yoksullukla mücadelede belediyelerin rolü: Keçiören belediyesi örneği. Aksaray Üniversitesi İİBF Dergisi, 1. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, (2009). Kentsel yoksulluk, göç ve sosyal politikalar. Ankara.
• Buğra, A. ve Çağlar K. (2003). New poverty and the changing welfare regime of turkey.Ankara: UNDP.
• Dedeoğlu, S. (2011). Türkiye’de göçmenlerin sosyal dışlanması: istanbul hazır-giyim sanayinde çalışan Azerbaycanlı göçmen kadınlar örneği. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66, 27-48.
• Dündar, Ö. Zeybekoğlu (2011). Türkiye’de kentsel yoksulluk sorunu açısından sosyal belediyeciliği önemi. Mediterranean Journal of Humanities, 117-126.
• Erdem, T. (2006). Yoksulluk, T. Erdem (Ed.), Feodaliteden Küreselleşmeye Temel Kavramlar ve Süreçlerin içinde (s. 321- 365), Ankara: Lotus Yayınevi.
• Erman, T. (2004). Gecekondu Çalışmalarında ‘Öteki’ Olarak Gecekondulu Kurguları, 27.11.2020 tarihinde https://journals.openedition.org/ejts/85 adresinden erişildi.
• Ertuğrul, C. ve Serel H. (2010). Türkiye’de kayıt dışı bir sektör: seyyar satıcılık ve işportacılık. Mevzuat Dergisi, 13, 150 ss: ?.
• Es M. ve Ateş H. (2004). Kent yönetimi, kentlileşme ve göç: sorunlar ve çözüm önerileri. Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 0, 48 ss:?.
• Es, M.ve Güloğlu, T. (2007). Bilgi toplumuna geçişte kentlileşme ve kentsel yoksulluk: kocaeli örneği. 6. Uluslararası Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi. İstanbul.
• Eseler B., Dural D. B. vd. (2019). Kayıt dışı istihdama genel bir bakış: evde iş yapan kadınlar örneği. ICESS Uluslarası Kongresi Tam Bildiri Kitabı, Bandırma.
• Gafar, J. (1998). Growth, ınequality and poverty in selected caribbean and latin american countries, with emphasis on guyana”. Journal of Latin American Studies, 30, 591-617.
• Genç Y. ve Çat G. (2013). Engellilerin istihdamı ve sosyal içerme ilişkisi, Akademik İncelemeler Dergisi, 8 (1), 363-394.
• Güner, B. (2017). Türkiye’de kent- kent göçü üzerine değerlendirmeler. Mediterrannean Journal of Hümanities, 7 (1), 205-212.
• Işık, O. ve Pınarcıoğlu, M. (2003). Nöbetleşe yoksulluk, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Keleş, R. (2011). Yerinden yönetim ve siyaset, İzmir: Cem Yayınevi.
• Keleş, R. (2015). 100 soruda Türkiye’de kentleşme, konut ve gecekondulaşma. İstanbul.
• Kılıç, T. ve Hardal, S. (2014) Kentsel dönüşümün sosyal ve mekansal yansımalarına bir örnek: Sarıgöl Mahallesi (Gaziosmanpaşa-İstanbul). Türk Coğrafya Dergisi, 1-7 (62), 1-7.
• Kılınç Z. A. ve Çelik A. (2009). Kentsel dönüşüm ve kültürel dönüşüm, 29.11.2020 tarihinde https://atif.sobiad.com/index.jsp?modul=makalegoruntule&id=AWWPrcXf HDbCZb_mQuN1 adresinden erişildi.
• Kızılçelik, S. (2000). Sosyoloji yazıları. 2. Ankara: Anı Yayınları.
• Kongar, E. (1982). Kentleşen gecekondular ya da gecekondulaşan kentler sorunu, kentsel bütünleşme, Ankara: Türk Sosyal Bilimler Derneği Türkiye Gelişme Araştırmaları Vakfı Yayını.
• Dixon, J. ve Macarow, D. (1998), Poverty: a persistent global reality. London: Routledge.
• Ofluoğlu, G. ve Balcı, A. İ. (2016). Küreselleşme, bilgi toplumu ve çalışan yoksullar. Emek ve Toplum Dergisi. 5 (11), 56-75.
• Öktem, B. (2011). İstanbul’da Neoliberal Kentleşme Modelinin Sosyo- Mekansal İzdüşümleri, İÜ Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/5274.
• Philipp, B. (1999). “Poverty Reduction ProjectPoverty –World Bank and UNDP Concepts”, Deutsche Gesellschaft für Technische Zusammenarbeit (GTZ) GmbH, 1-8. http://www.gtz.de/forum armut. 06.01.2019.
• Polat A.Y. (2015). Türkiye’de kentsel dönüşüme bütünsel bir bakış: Elazığ örneği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 25 (1), 185-201. Room, G. (1999). Social exclusion, solidarity and the challenge of globalisation. International Journal of Social Welfare, Vol. 8.
• Sağlam, S. (2006). 1923-1950 yılları arasında Türkiye’de kent ve kentleşme olgusu. Sosyoloji Konferansları Dergisi, 53, 257-274.
• Sevinç, İ. ve Göksoy, B. (2018). Türkiye’de Kentsel Yoksulluğa Yerel Müdahalede Sosyal Belediyeciliğin Önemi ve Sorunları, Kent Yönetiminde Yeni Yaklaşımlar ve Etkin Belediyecilik Uygulamaları, 435-447, Ed. Mehmet Mecek, Bekir Parlak, Emin Atasoy, Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
• Sönmez N. Ö. (2006). Düzensiz konut alanlarında kentsel dönüşüm modelleri üzerine bir değerlendirme. Planlama Dergisi, 2, 121–127.
• Taş, H.Y. ve Özcan, S. (2013). Türkiye’de iç göçün yoksulluğa ve istihdama etkileri, büyüme ve gelişme, c:? (1), 289-298.
• Tekeli, İ. (2001). Kent planlaması ve kent araştırmaları, cumhuriyet döneminde Türkiye’de bilim: sosyal bilimler-II, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları, 97-159.
• Tekeli, İ. (2008). Göç ve ötesi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Todaro, M. P. (2000). Economic development, Seventh Edition, Addison Wesley, Massachusetts.
• Tuncay, H. E. ve Eşbah, H. O. (2020). Sağlıklı kentler ve pandemi: covid 19 pandemisinin düşündürdükleri. Peyzaj Eğitim, Bilim, Kültür ve Sanat Dergisi, 2/2, 57- 64.
• World Bank Development Report (2000). World bank development report 2000/2001 attacking poverty, World Bank Oxford University Press.
• World Bank, (1991). Poverty reduction handbook, Washington.
• Yüceyılmaz A. A. ve Yüceyılmaz H. (2018). Bir politik- ekonomik evrimin kentsel kayıtları: Türkiye’nin tarihsel dönüşümünde kentleşme politikaları. Akdeniz İİBF Dergisi, 18, 2018 Özel sayısı, 98-114.