MİLLİ MÜCADELE VE CUMHURİYETİN İLANI ARASINDAKİ DÖNEMİN (1919-1923) ADLANDIRILMASI SORUNU

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 267 - 285, 31.01.2022

Hilmi Bengi

Öz

Genel olarak tıpkı Atatürk’ün Nutkundaki ilk sözleri gibi Milli Mücadelenin ilk adımının Samsun’da atıldığı kabul edilir. Bu adım, aynı zamanda yeni bir devletin kuruluşunu hazırlayan uzun yolculuğun da başlangıcıdır. 19 Mayıs 1919’dan 9 Eylül 1922’de düşman askerinin yurttan çıkarılmasına kadar geçen yaklaşık üç buçuk yıllık süre Milli Mücadele, İstiklal Harbi, Ulusal Bağımsızlık Savaşı ve Kurtuluş Savaşı adlarıyla anılır. Süreci en uygun tanımlayan ifade de Milli Mücadeledir.
Bir yandan cephede savaşılırken 23 Nisan 1920’de Büyük Millet Meclisinin açılmasıyla egemenliğini milletten alan yeni bir devletin temelleri atılmıştır. Bu dönemde uygulanan siyasal sistemin adı tam olarak konulamamıştır. Bunda sistemin başka örneği olmayan, kendine özgü karakterler taşımasının yanı sıra siyasi ömrünü tamamlayan bir devletin yerine yeni bir devletin kuruluşundaki sürecin adım adım gerçekleşmesinin de de katkısı vardır. 1920’de Meclis’in Ankara’da toplandığı sırada işgal altında da olsa hukuken İstanbul’da bir devlet, bir hükümet ve son toplantısında Misak-ı Milli kararlarını alan bir meclis vardır. Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nın dağıtılmasından sonra Ankara’da toplanan Meclis, “Kurucu Meclis” misyonunu üstlenen, aynı zamanda yürütme faaliyetini de yerine getiren bir Meclis’tir. O sebeple Cumhuriyetin ilanına kadar olan sürede uygulanan sistem, Meclis Hükümeti ya da Meclis Sistemi olarak adlandırılmıştır. Bu yeni idareyi İstanbul yönetiminden ayırmak için Ankara Hükümeti tabiri de kullanılmıştır.
Bazı kaynaklarda 1920-1923 arasındaki dönem Meşrutiyetten Cumhuriyete Geçiş dönemi olarak ifade edilirken bazı kaynaklarda da ara dönem nitelemesinde bulunulur. Bu dönem için en çarpıcı isimlendirme Mahmut Goloğlu tarafından önerilmiş; III. Meşrutiyet kavramı siyasi tarih literatürüne girmiştir. Meclis’in kuruluşu itibariyle Osmanlı Meclis-i Mebusanı’nın devamı öngörüsünden hareketle önerilmiş olan bu ifade bir yönü ile takdir görse de tam anlamıyla benimsenememiştir. Bazı kaynaklarda bu dönem “Erken Cumhuriyet” dönemi olarak adlandırılmakta, bazen de uygulanan sistem “Adı Konmamış Cumhuriyet” olarak değerlendirilmektedir. Bazı siyasi tarihçiler ise rejimdeki muğlaklık ve belirsizliği öne çıkarma ihtiyacı hissetmiş, kendine özgü bu yapıya bir isim vermek yerine “karışık durum”, “rejim boşluğu” şeklinde değerlendirmeler yapmışlardır.
Bu çalışmada sözü geçen dönemi en iyi tanımlayan ifadenin bulunması için bir tartışma açılması ve öneriler sunulması amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Meclis Hükümeti Sistemi, Üçüncü Meşrutiyet, Erken Cumhuriyet, Cumhuriyet Öncülü Dönem

Kaynakça

• Âfetinan A. (1988). Medenî Bilgiler ve Mustafa Kemal Atatürk’ün El Yazmaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Âfetinan A. (1977). Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ahmad, Feroz, (1994). Modern Türkiye’nin Oluşumu, İstanbul: Sarmal Yayınevi.
• Akşin, Sina. (2007). Kısa Türkiye Tarihi, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
• Atatürk, Mustafa Kemal. (1995). Nutuk, İstanbul: Süryay Yayınları.
• Ateş, Toktamış. (1993). Türk Devrim Tarihi, İstanbul: Der Yayınları.
• Aydemir, Şevket Süreyya. (1999). Tek Adam Mustafa Kemal, C. III. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Başgil, Ali Fuat. (1940). “Esas Teşkilat ve Siyasi Rejim”, Milletlerin Hukuki Hayatı Serisinden Türkiye, İstanbul: Üniversite Kitabevi.
• Baykara, Tuncer. (1981). Türk Devrim Tarihi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları.
• Bozkurt, Mahmut Esat. (2003). Atatürk İhtilali, Ankara: Tüpraş Yayınları.
• Bozkurt, Mahmut Esat. (2006). Türk İhtilalinde Vatan Müdafaası, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Cebesoy, Ali Fuat. (2000). Sınıf Arkadaşım Atatürk, İstanbul: Temel Yayınları. Çelik, Fatma Eda. (2012). “1921: Savaş Yönetimi ve Yönetimin Merkezileşmesi”. Açıklamalı Yönetim Zaman Dizini (1919-1928).C. 1 Ankara: Ankara Üniversitesi Yayını.
• Eroğlu, Hamza. (1981). Türk Devrim Tarihi, Ankara: Sanem Matbaası.
• Eroğlu, Hamza. (1982). Türk İnkılap Tarihi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi. Eroğlu, Hamza. (2014). Atatürk ve Cumhuriyet, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Giritli, İsmet. (1997). Yıldönümleriyle Türk Devrim Tarihi, İstanbul: Der Yayınları.
• Goloğlu, Mahmut. (2010). Milli Mücadele Tarihi III 1920 Üçüncü Meşrutiyet Birinci Büyük Millet Meclisi, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. Güneş, İhsan. (2012). “Türkiye Büyük Millet Meclisi”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 41. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kansu, Mazhar Müfit. (1988). Erzurum’dan Ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınevi.
• Karabekir Kazım. (2008). İstiklâl Harbimiz, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karpat, Kemal. (2010). Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları. Keskin, Nuray Ertürk. (2012), “Yirmili Yıllarda Yönetim”. Açıklamalı Yönetim Zaman Dizini (1919-1928).C. 1 Ankara: Ankara Üniversitesi Yayını.
• Kili, Suna. (1982). Türk Devrim Tarihi, İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Kinross, Lord. (1994). Atatürk, Bir Milletin Yeniden Doğuşu, İstanbul: Altın Kitaplar. Lewis, Bernard. (1993). Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara: Türk Tarik Kurumu Yayınları.
• Sarınay, Yusuf (Proje yöneticisi). (2007). Osmanlı Belgelerinde Millî Mücadele ve Mustafa Kemal Atatürk, Ankara: Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını. Selvi, Haluk. (2007). “Milli Mücadelede Anayasa Tartışmaları ve Adliye Vekili Celaleddin Arif Bey”, Altıncı Uluslararası Atatürk Kongresi 12-16 Kasım 2007, (2). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Timur, Taner. (1971). Türk Devrimi ve Sonrası 1919-1946, İstanbul: Doğan Yayınları.
• Tunaya, Tarık Zafer. (2003). Türkiye’de Siyasal Partiler, Mütareke Dönemi, C. II, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Turan, Şerafettin. (1996). Türk Devrim Tarihi Yeni Türkiye’nin Oluşumu, C. III, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• Yalçın, Semih. (1999). “Cumhuriyetin İlânında Emeği Geçenler”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, (XC), 44, s. 567-602.
• Zürcher, Erik Jan. (2000). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları