KANUNNAMES IN THE OTTOMAN LEGAL ORDER AND THE PROVISIONS CONTAINED IN THE FATİH KANUNNAME

Yıl 2025, Cilt: 12 Sayı: 3, 81 - 92, 31.07.2025

Emine Atay

Öz

While customary law, which is the unwritten rules of law, had a say in the pre-Islamic Turkish states, after Islam, Sharia law as well as customary law began to be applied. In order to ensure justice in the Ottoman Empire, a number of regulations were made and laws were enacted within the scope of customary law as well as Sharia law. Some sultans took steps to ensure justice with the Kanunnâmes they issued in their own names. In addition to establishing justice, the Ottoman sultans adopted a single form of government and administration in order to strengthen the central authority and to apply the same provisions without making any difference between the provinces and the central organization. In this sense, new regulations were made as the state developed and as needed. One of the sultans who did this was Fatih Sultan Mehmed. In addition to his military victories, Mehmed the Conqueror established the central authority on solid foundations with the innovations he made in the state organization and ensured its transfer to the following periods.
In this article, after trying to understand what a kanunnâme, which has an important place in the formation of central authority, is and examining its features, we tried to explain the sections and provisions of the Fatih Kanunnâme, the oldest existing kanunnâme. While understanding the provisions in the sections of the Fatih Kanunnâme, we also tried to explain the nature of the “fratricide” provision that made it famous.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State , Law , Law Code , Justice

OSMANLI HUKUK DÜZENİNDE KANUNNÂMELER VE FATİH KANUNNÂMESİ’NİN İHTİVA ETTİĞİ HÜKÜMLER

Öz

İslamiyet öncesi Türk devletlerinde toplumsal düzen, yazılı olmayan töre kurallarıyla yani örfî hukukla sağlanırken; İslamiyet’in kabulüyle birlikte bu geleneksel hukuk yapısına şer‘î hukuk da dâhil olmuş ve Türk hukuk sistemi zamanla ikili bir yapı kazanmıştır. Osmanlı Devleti’nde de adaletin sağlanması adına şer-i hukukun yanında örf-i hukuk kapsamında bir takım düzenlemeler yapılarak kanunnâmeler çıkarılmıştır. Bazı padişahlar kendi adına çıkarttığı Kanunnâmeler ile adaletin sağlanması adına adımlar atmışlardır. Osmanlı padişahları, adaletin tesisiyle birlikte merkezi otoriteyi pekiştirme amacı gütmüş; taşra ile merkez arasında ayrım gözetmeksizin hukuki ve idari birliğin sağlanmasına yönelik olarak tek ve bütüncül bir yönetim anlayışını benimsemişlerdir. Bu manada devlet geliştikçe ve gerek duyuldukça yeni düzenlemeler yapılmıştır. Bunu yapan padişahlardan biri de Fatih Sultan Mehmed’dir. Fatih Sultan Mehmed, askeri zaferlerinin yanı sıra, devlet teşkilatında yaptığı yeniliklerle de merkezi otoriteyi sağlam temellere oturtmuş ve sonraki devirlere de intikalini sağlamıştır.
Bu makalede, merkezi otoritenin oluşumunda önemli bir yere sahip olan kanunnâmeler hakkında temel bilgiler verilerek kanunnamelerin özellikleri incelenip elimizde mevcut en eski kanunnâme olan Fatih Kanunnâmesi’nin bölümleri ve hükümleri açıklanmaya çalışılmıştır. Fatih Kanunnâmesi’nde yer alan hükümler incelenirken bu kanunnameyi önemli kılan “kardeş katli” hükmünün mahiyetine dair açıklamalar yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Hukuku , Kanunname , Fatih Kanunnamesi , Kardeş Katli , Adalet

Kaynakça

• Acar, İ., (2001). “Osmanlı Kanunnâmeleri ve İslam Ceza Hukuku”, İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, ss. 13-14.
• Akgündüz, A., (1990). Osmanlı Kanunnâmeleri ve Hukuki Tahlilleri, (Osmanlı Hukukuna Giriş ve Fatih Devri Kanunnâmeleri), C.I, İstanbul: Fey Vakfı.
• Akman, M., (2009). Uçmağa Varmak Kitabı, Editörler: Emine Gürsoy Naskali, Gülden Sağol Yüksekkaya, İstanbul: Kitabevi. s. 227-239.
• Aşıkpaşaoğlu, (1985). Aşıkpaşaoğlu Tarihi, Yayıma hazırlayan A. Nihal Atsız, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. Aydın, M. A., (1993). “Ceza”, Türkiye Diyanet Vakf ı İslam Ansiklopedisi, C. VII, ss. 478-48, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Aydın, M. A., (2004). “Kanunnâmeler ve Osmanlı Hukuku’nun İşleyişindeki Yeri”, Osmanlı Araştırmaları, sy. 24.
• Aydın, M. A., (2012). Türk Hukuk Tarihi, 9. Baskı, İstanbul: Beta Basım. Dilger, K., (1967). Untersuchungen zur Geschichte des Osmanischen Hofzeremoniells im 15 und 16. Jahrhundert, München.
• Ekinci, E. B., (2006). “Osmanlı Hukukunda Kardeş Katli Meselesi”, Prof. Dr. Fikret Eren’e Armağan, Ankara: Yetkin Yayınları, ss. 1105-1117.
• Gündüz, T., (2016). Osmanlı Teşkilat Tarihi El Kitabı, Ed. Tufan Gündüz, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Heyd, U. (1973). Studies in Old Ottoman Criminal Law, London: Oxford.
• Heyd, U., (1983). “Eski Osmanlı Hukukunda Kanun ve Şeriat”, Tercüme: Selahaddin Eroğlu, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XXVI, sy. 26, s. 633-652.
• İnalcık, H., (1999). “Türk Devletlerinde Sivil Kanun Geleneği”, Türkiye Günlüğü, sy. 58, s. 5-11, Ankara.
• İnalcık, H., (1958). “Osmanlı Hukukuna Giriş, Örfi-Sultani hukuk ve Fatih’in Kanunları”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. XIII, sy.2, ss.102-126.
• İnalcık, H., (1967). Adaletnameler, Türk Tarih Kurumu Belgeler, C. II, sy. 3-4, s. 49-142.
• İnalcık, H., (2000). Türk Devletlerinde Devlet Kanunu Geleneği”, Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• İnalcık, H., (2001). “Kanun”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. XXIV, ss. 323-324.
• İnalcık, H., (2001a). “Kanunnâme”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. XXIV, ss. 333-337.
• İnalcık, H., (2016). Osmanlı Imparatorluğu Klasik Çağ, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• İnalcık, H., (2018). Osmanlı Tarihinde İslamiyet ve Devlet, Ankara: İş Kültür Yayınları.
• İnalcık, H., (2022). Doğu Batı Makaleler, Cilt I, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
• İnalcık, H., (2003). “Mehmed II”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. C. XXVIII, ss. 395-407.
• Kenanoğlu, M. M., (2005). “Osmanlı Kanunnâmeleri Neşriyatı Üzerine Bir Tahlil”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 3(5), ss. 141-186.
• Küçükdağ, Y., (2001). “Karamani Mehmed Paşa”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları C. XXIV, s. 449-451.
• Özcan, A., (1980-1981) “Fatih’in Teşkilat Kanunnâmesi ve Nizam-i Alem İçin Kardeş Katli Meselesi”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, sy. 33, Özel sayı, s. 7-56.
• Özcan, A., (2003). Fatih Sultan Mehmed, Kânunnâme-i Âl-i Osman (Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin), Haz. Abdülkadir Özcan, İstanbul: Kitabevi, s.18
• Özcan, A., (2003). Kanunnâme-i Al-i Osman, Tahlil ve Karşılaştırmalı Metin, İstanbul: Kitabevi.
• Özcan, A., (2008). “Fatih Sultan Mehmed’in Kanuni Şahsiyeti ve Çıkardığı Kanunlar”, İslam Öncesinden Çağdaş Türk Dünyasına, Editörler: Hayrunnisa Alan, Abdulvahap Kara, Osman Yorulmaz, İstanbul: Doğu Kütüphanesi, s. 373-381.
• Pakalın, M. Z., (1983). “Kanunnâme”, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. II, s. 162-163. İstanbul.
• Sami, Şemseddin, (1137). “Kanunnâme”, Kamus-i Türki, Dersaadet, s. 1041.
• Tursun Bey, (1977). Tarih-i Ebu’l-feth, Haz. Mertol Tulum, İstanbul.
• Üçok, C., Mumcu, A., Bozkurt, G., (2002). Türk Hukuk Tarihi, 10. baskı, Ankara: Savaş Yayınları.