Yunus Emre's Perception of the World in the Context of Chaos-Cosmos-Threshold in His Poems

Yıl 2024, Cilt: 12 Sayı: 2, 153 - 170, 24.07.2024

Ahmed Faruk Kemaloğlu , Mustafa Gültekin

https://doi.org/10.17067/asm.1492218

Öz

As the only being capable of constructing a new existence and reality upon the axis of meaning and value, humanity has endowed itself with a specific purpose since the moment it found itself in history. At this point, the grand narrative of mythical-religious thought, which is humanity's first great narrative circle, has defined the fundamental norms of the existence process within the framework of creation-end/eschatology narratives by centering the sacred. In the traditional conception of the universe, the concepts of chaos-cosmos and threshold have been key elements in this narrative. The fact that chaos-cosmos and threshold concepts are essential points cannot be thought of separately from each other or from the mental structures of people with a traditional conception of the universe. Since Yunus Emre lived in a period dominated by this conception of the universe, it is observed that the concepts of chaos-cosmos and threshold also form the basis of his perception of the world in his sayings. The change in Yunus Emre's world perception according to his spiritual journey (seyr u sülûk) is also expressed in Sufi terminology, in parallel with the semantics of these fundamental concepts. Thus, Yunus Emre's perception of the world primarily follows the cycle of chaos-cosmos and threshold within the axis of meaning and value. It can be said that the fundamental mental codes established by mythical-religious thought have continued within the triangle of chaos-cosmos and threshold in Sufi thought, which is another extension of religious thought, and Yunus Emre has used these fundamental mental codes within the Sufi thought to which he belongs.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, Chaos-Cosmos-Threshold, Mythical-Religious Thought.

Yunus Emre’nin Şiirlerinde Kaos-Kozmos-Eşik Bağlamında Dünya Algısı

Öz

Anlam-değer ekseninde var olanlar üzerinde yeni bir varlık ve gerçeklik inşa etme vasfına sahip tek varlık olarak insan, tarihin içine düştüğü andan itibaren ilk kurduğu büyük anlatı dairesi olan mitsel-dinsel anlatılardan itibaren kendini belli bir ereğe sahip kılmıştır. Bu noktada mitsel-dinsel düşüncenin büyük anlatısı, kutsalı merkeze alarak yaratılış-son/eskatoloji anlatısı kapsamında varoluş sürecini, geleneksel evren tasavvurunda kainat ve insan ölçeğinde kaos-kozmos ve eşik kavramlarıyla temel normlarını belirlemiştir. Kaos-kozmos ve eşik kavramlarının esas noktalar olması, birbirlerinden ve aynı zamanda geleneksel evren tasavvuruna sahip insanların zihinsel yapısından ayrı düşünülemez. Yunus Emre de sözü edilen evren tasavvurunun hâkim olduğu bir dönemde yaşadığı için onun deyişlerinde de kaos-kozmos ve eşik kavramlarının özellikle dünya algısında temel oluşturduğu görülmektedir. Dünya algısının, Yunus Emre’nin seyr u sülûkuna bağlı olarak değişmesi yine kaydedilen temel kavramların semantiğine pararlel şekilde tasavvufi ıstılahta da ifadesini bulmuştur. Böylece Yunus Emre’de dünya algısı öncelikle kaos-kozmos ve eşik döngüsünü anlam-değer ekseninde takip eder. Denilebilir ki mitsel-dinsel düşüncenin kurduğu temel zihinsel kodlar, dini düşüncenin bir başka uzantısı olan tasavvufi düşünce içinde de kaos-kozmos ve eşik üçgeniyle devam etmiş, Yunus Emre de temel zihinsel kodları mensubu olduğu tasavvufi düşünce içinde kullanagelmiştir.

Anahtar Kelimeler

Yunus Emre, kaos-kozmos-eşik, mitsel-dinsel düşünce.

Kaynakça

• Ali b. Osman b. Ebu Ali Cüllâbi Hücvirî. (2020). Keşfu’l-mahcûb (hakikat bilgisi). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Alptekin, T. (2012). Üç Yunus Yunus Emre-Âşık Yunus-Bizim Yunus. Yunus Emre. 143-182, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Assmann, J. (2016). Mısırlı musa-batı tektanrıcılığında mısır’ın izi. İstanbul: İthaki Yayınları.
• Anohin, A. V. (2006). Altay şamanlığına ait materyaller. Konya: Kömen Yayınları.
• Arık, D. (2017). Uğur ve uğursuzluk. Halk İnanışları El Kitabı. 328-342, Ankara: Grafiker Yayınları.
• Bayat, F. (2011). Türk mitolojik sistemi-ontolojik ve epistemolojik bağlamda türk mitolojisi 1, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Bayat, F. (2018). Mitten tarihe sözden yazıya-dede korkut oğuznameleri. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Campagna, F. (2021). Teknik ve büyü-gerçekliğin yeniden inşası. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları.
• Chul Han, B. (2020). Zamanın kokusu-bulunma sanatı üzerine felsefi bir deneme. İstanbul: Metis Yayınları.
• Chittick, W. C. (2020a). Tasavvuf-kısa bir giriş, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Chittick, W. C. (2020b). Varolmanın boyutları-tasavvuf ve vahdetü’l-vücûd üzerine yazılar. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Çoruhlu, Y. (2012). Türk mitolojisinin ana hatları. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Dilek, İ. (2021). Türk mitoloji sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Duymaz, A. (2019). Eşik kültü ve Taptuk’un eşiğindeki Yunus Emre. AKAD, 10-11, 1-19.
• Dürüşken, Ç. (2014). Antikçağ felsefesi-Homeros’tan Augustiuns’a bir düşünce serüveni. İstanbul: Alfa.
• Ebû Nasr Serrâc Tûsî (1996). el-Lüma’-İslâm tasavvufu. İstanbul: Altınoluk Yayınları.
• Eliade, M. (2017). Kutsal ve kutsal-dışı. İstanbul: Alfa Yayınları.
• El-Hakîm, S. (2005). İbnü’l Arabî Sözlüğü, İstanbul, Kabalcı Yayınevi.
• Erginli, Z. (2006). Temel Tasavvuf Klasiklerinde Dünyâ Algısına Toplu Bir Bakış. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15/2, 13-76.
• Gökalp, Z. (1976). Türk töresi, Ankara: Kültür Bakanlığı Ziya Gökalp Yayınları.
• Gölpınarlı, A. (2008). Yunus emre ve tasavvuf. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Harari, Y. H. (2016). Homo deus-yarının kısa bir tarihi. İstanbul: Kolektif Kitap.
• Harva, U. (2015). Altay panteonu-mitler, ritüeller, inançlar ve tanrılar. İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
• Jung, C. G. (2006). Analitik psikoloji. İstanbul: Payel Yayınevi.
• Kalafat, Y. (2004). Altaylar’dan anadolu’ya kamizm-şamanizm-sosyal antropoloji araştırmaları. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Köktürk, Ş. (2006). Türk Destanlarında Hapsedilme Motifi. TÜBAR, XIX, 383-400.
• Köprülü, M. F. (1976). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvuflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Lvova, E. L. vd. (2013). Güney sibirya türklerinin geleneksel dünya görüşleri-insan ve toplum-C.II, Konya: Kömen Yayınları.
• Muhyiddin İbn Arabî. (2007). Fütûhât-ı mekkiyye-2, İstanbul: Litera Yayıncılık.
• Nasr, S. H. (1988). İnsan ve tabiat. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Ocak, A. Y. (1996). Türk sufîliğine bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Oğuz, M. Ö. (2013). Türk dünyası halk biliminde yöntem sorunları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ögel, B. (2010). Türk mitolojisi (kaynakları ve açıklamaları ile destanlar) I. cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Örnek, S. V. (2018). Türk halkbilimi. Ankara: BilgeSu.
• Sagalayev, A. M. (2020). Ural-altay mitolojisinde arketipler ve semboller, İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Saydam, M. B. (2017). Arafdalıklar-insanın hâlleri ve eylemleri: psikomitolojik çözümleme. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Schimmel, A. (2011). Sayıların gizemi, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Schwarz, F. (2019). Kadîm bilgeliğin yeniden keşfi. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Şenocak, E. (2013). Göç ve Ergenekon Destanlarında Mitostan Ütopyaya Yolculuk. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume, 8/1, 2525-2537.
• Tacü’l-islâm Ebubekir Muhammed b. İshak Buhari Kelâbâzî. (2019). et-Taarruf li-mezhebi ehli’t-tasavvuf (doğuş devrinde tasavvuf). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tatcı, M. (2020). Yûnus Emre Dîvânı. İstanbul: H Yayınları.
• Timurtaş, F. K. (1972). Yunus Emre Dîvanı. Tercüman 1001 Temel Eser.
• Torun, A. (2005). Yunus Emre ve Halk Kültürü, Millî Folklor, 68, 18-31.
• Türkan, H. K. (2021). TRT 1’in Yunus Emre Aşkın Yolculuğu Dizisinde Yer Alan Kıssalar Üzerine Bir Değerlendirme. Asya Studies-Academic Social Studies / Akademik Sosyal Araştırmalar, 5(17), 107-124.
• Türkyılmaz, D. (2019). Eşik altı boş değildir: “Eşik” kavramının Türk düşüncesine yansımaları. Avrasya uluslararası araştırmalar dergisi, 7/17, 151-162.
• Uludağ, S. (1994). Dünya. Diyanet İslâm Ansiklopedisi. 22-25, İstanbul:
• Uludağ, S. (2016). Tasavvuf terimleri sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık.
• Uğurcan, F. Z. ve Koçak, A. (2021). Mitik Anlatılardan Masal ve Destanlara Köprü Sembolizmi. Motif akademi halkbilimi dergisi, Cilt: 14, Sayı: 34, 439-451.