TRANSLATIONS OF A HUNDRED POETIC HADITHS ATTRIBUTED TO A POET NAMED ILMî

Yıl 2017, Cilt: 1 Sayı: 2, 55 - 97, 14.12.2017

Suat Donuk

Öz

One of the types of poetry
of the Classical Turkish literature is the translations of a hundred hadiths.
Many hundred hadiths in Turkish have been published so far. However, there are
other hadiths in the manuscript libraries that need to be discovered. The
literary work registered as no. 06 Mil Yz A 4274/1 at the Ankara National
Library is a translation of poetic hadiths yet to be studied. In the
manuscript,no nickname is not mentioned. However, in the entry part at the end
of the manuscript, it is stated that it belongs to a poet named ilmî. From
another record in the work, it is understood that it was written in the 17th
century and before that. Judging by the abundance of sufistic expressions and
the style adopting advice,  the
manuscript can be said to belong to İlmî Dede, the 17th century poetfrom
Baghdad.  It consists of 80 hadiths and
their translations in couplets. The verses were written in the fâ’ilâtün
pattern of the aruz prosody. The aruz prosody and rhyme are relatively
successful.  Haplology and pun seen in
the lines show that the poet was affected by the Turkish minstrels. There wa no
theme integrity in the hadiths of the manuscript. The writer did not
contendwith word-for-word translation but also gave advice to his followers by
addressing them like a teacher. The manuscript rich with literary arts contains
a considerable amount of Turkish idioms and archaic words. In this article, the
findings regarding the poetic hadith translation are presented as a result of
various discussions. The subtities of form, content, language and expression of
the translation are analised. The translated text based on the poetic hadith
attributed to a poet named Ilmî was shared with the scientific community.

Anahtar Kelimeler

Translations of a hundred poetic hadiths, İlmî, 17th century

İLMÎ MAHLASLI BİR ŞAİRE ATFEDİLEN MANZUM YÜZ HADİS TERCÜMESİ

Öz

Klasik Türk edebiyatı
nazım türlerinden biri yüz hadis tercümeleridir. Şimdiye kadar pek çok Türkçe
yüz hadis tercümesi bulunup neşredilmiştir. Fakat yazma eser kütüphanelerinde
keşfedilmeyi bekleyen başka hadis tercümeleri de vardır. Ankara Milli Kütüphane
Türkçe Yazmaları numara 06 Mil Yz A 4274/1’de kayıtlı eser, üzerinde
çalışılmamış manzum bir hadis tercümesidir. Eserde herhangi bir mahlas
zikredilmemiştir. Fakat yazma nüshanın sonundaki istinsah kaydında İlmî
mahlaslı bir şaire ait olduğu bildirilmiştir. Yazmadaki diğer bir kayıttan 17.
yüzyıl ve öncesinde yazıldığı anlaşılmaktadır. Metinde tasavvufî ifadelerin
çok, öğüt verici üslubun belirgin oluşu 17. yüzyıl şairlerinden Bağdatlı İlmî
Dede’ye ait olabileceğini akla getirmektedir. Eser, 80 hadis ve bunların birer
kıt’a ile tercümesinden meydana gelmiştir. Kıt’alar aruzun fâ’ilâtün / fâ’ilâtün
/ fâ’ilâtün / fâ’ilün kalıbıyla yazılmıştır. Şairin aruzu ve kafiyeyi tatbiki
nispeten başarılıdır. Dizelerde görülen hece düşürmeler ve cinas, yazarın Türk
halk şairlerinden etkilendiğini göstermektedir. Eserde yer alan hadislerde konu
bütünlüğü yoktur. Müellif birebir tercümeyle yetinmemiş, müritlerine seslenen
bir mürşit edasıyla öğütler vermiştir. Edebî sanatlar bakımından zengin olan
eser, önemli sayıda Türkçe deyimler ve arkaik kelimeler ihtiva etmektedir. Bu
makalede çeşitli tartışmalar neticesinde manzum hadis tercümesi hakkında
varılan bulgular sunulmuştur. Manzum tercümenin şekil, muhteva, dil ve anlatım
hususiyetleri ortaya konmuştur. İlmî mahlaslı bir şaire atfedilen manzum hadis
tercümesinin tesis edilen çeviri yazılı metni ilim âlemiyle paylaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Manzum yüz hadis tercümesi, İlmî, 17. yüzyıl

Kaynakça

• Açıkgöz, Namık (2017). Riyâzü’ş-şuarâ Riyâzî Muhammed Efendi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akot, Bülent (2013). Mevlânâ İdris-i Bitlisî ve Manzum Kırk Hadis Tercümesi: Hadîs-i Çihil. Journal of Islamic Research, 24 (2), s. 71-84.
• Aksoy, Hasan (1997). Fevrî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 13-14-15, İstanbul, s. 121-130.
• Aksoyak, İsmail Hakkı (Erişim Tarihi: 21.09.2017) “İLMÎ, Remzîzâde Mehmed Çelebi”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=7222
• Aksu, Cemal (2004). Hanif’in Manzum Kırk Hadis Tercümesi Şerhi. İlmî Araştırmalar Dergisi, S. 17, İstanbul, s. 17-34.
• Avcı, İsmail (2016). 16. Asır Şairlerinden Lutfî’nin Manzum Kırk Hadisi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 18, s. 1-32.
• Aycibin, Zeynep (2007). Katip Çelebi Fezleke (Tahlil ve Metin). Doktora Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Başaran, Selman-M. Ali Sönmez (2001). Hadis Usûlü ve Tarihi. Bursa: Uludağ Üniversitesi Basımevi.
• Bayak, Cemal (2015). Sehmî ve Manzum Hadîs-i Erbaîn Tercümesi. Turkish Studies, V. 10/8, Spring, s. 597-622.
• Bursalı Mehmed Tahir (1333). Osmanlı Müellifleri. C. 1. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Çapan, Pervin (2005). Mustafa Safâyî Efendi Tezkire-i Safâyî. Ankara: AKM Yayınları.
• Çetinkaya, Bekir (2003). İlmî Divanı. Yüksek Lisans Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi Sosya Bilimler Enstitüsü . Demirel, Şener (2007). Mevlana’nın Mesnevi’sinin Türkçe Şerhleri Üzerine Bir Literatür Çalışması. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi (TALİD), Eski Türk Edebiyatı Özel Sayısı, C. 5, S. 10, s. 469-504.
• Derdiyok, İ. Çetin (1996). Gül-i Sad-berk. İslam Ansiklopedisi. C. 14. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 225-226.
• Dilçin, Cem (1983). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Dilçin, Cem (1997). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
• Donuk, Suat (2017a). Hadaiku’l-hakaik fi Tekmileti’ş-Şakaik Nev’izade Atayi’nin Şakaik Zeyli. C. 2. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Donuk, Suat (2017b). Remzîzâde İlmî ve Manzum Ferâiz’i. 1. Uluslararası Demirci Sempozyumu. Manisa: 12-14 Ekim 2017. s. 4-5.
• Ekşioğlu, Serap (2015). Şeyhi Divanı’ndaki Arkaik Sözcükler. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Y. 3, S. 15, s. 378-387.
• Genç, İlhan (2000). Esrar Dede Tezkire-i Şuarâ-yı Mevleviyye. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
• Gıynaş, Kamil Ali (2012). Hilâlî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi. Turkish Studies, V. 7/1 Winter, s. 1133-1157.
• İlmî. Manzum Yüz Hadis Tercümesi Ankara Milli Kütüphane Türkçe Yazmalar Koleksiyonu: 06 Mil Yz A 4274/1. s. 2b-8b.
• Kandemir, M. Yaşar (1997). Hadis. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. C. 15. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları. s. 27-64.
• Kaplan, Yunus (Erişim Tarihi: 30.10.2017) “İLMÎ, İlmî Dede”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2218
• Kaplan, Yunus (Erişim Tarihi: 31.10.2017) “İLMÎ, İlmî-i Nâzik”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2219 Karahan, Abdülkadir (1952). Câmî’nin Erbaîn’i ve Türkçe Tercümeleri, İstanbul: Osman Yalçın Matbaası.
• Karahan, Abdülkadir (1954). İslam-Türk Edebiyatında Kırk Hadis, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Karahan, Abdülkadir (2002). Kırk Hadis (Türk Edebiyatı). İslam Ansiklopedisi. C. 25. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı. s. 470-473.
• Kardaş, Nevin vd. (2000). Örnekleriyle Türkçe Sözlük. C. 2. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Kâtib Çelebi (2014). Keşfü’z-zünûn an Esâmi’l-kütübi ve’l-Fünûn. (çev. Rüştü Balcı). C. 4. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kesik, Beyhan (Erişim Tarihi: 30.10.2017) “İLMÎ, Mağnisavî Gınâyîzâde Abdullah İlmî Efendi”. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=2142
• Kılıç, Filiz (2010). Âşık Çelebi Meşâirü’ş-şu’arâ. C. 2. İstanbul: İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Mehmed Süreyya (1996). Sicill-i Osmânî. (haz. Nuri Akbayar). C. 3. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Mutçalı, Serdar (1995). Arapça – Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları.
• Müstakimzâde Süleyman Sa’deddin. Mecelletü’n-nisâb fi’n-Neseb ve’l-Künâ ve’l-Elkāb. Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi Halet Efendi Bölümü: 628, s. 323a.
• Oğuz, Serhat (2002). İlmî Dede el-Mevlevi el-Bağdadi Hayatı Sanatı Eserleri ve Divanı (İnceleme ve Tenkitli Metin). Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Özcan, Abdülkadir (haz.) (1989). Şakâik-ı Nu’mâniye ve Zeyilleri Şeyhî Mehmed Efendi Vekâyiu’l-fuzalâ, C. 3. İstanbul: Çağrı Yayınları.
• Özdemir, Mehmet (2016). Muhyî’nin Manzum Hadîs-i Erbaîn Tercümesi. Journal of Turkish Language and Literature, V. 3, Issue 1, Winter, s. 323-342.
• Öztoprak, Nihat (1993). Klasik Türk Edebiyatında Manzum Yüz Hadisler. Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmarı Enstitüsü.
• Poyraz, Yakup (2014). Manastırlı Hasan bin Ali’nin Ehâdîs-i Erbaîn Adlı Manzum Kırk Hadis Tercümesi. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, C. 14, S. 2, s. 109-135.
• Sevgi, Ahmet (1993). Latîfî Subhatü’l-uşşâk (Manzum Yüz Hadis Tercümesi). Konya: Fotokopi 99 Yayınları.
• Sevgi, Ahmet (2000). Molla Câmî’nin Erbaîn’i ve Türkçe Manzum Tercümeleri. Konya.
• Tanyeri, M. Ali (1999). Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Terzi, M. Kemal (1987). Hadis ve Hadis’in İslâmî Hükümlerdeki Yeri ve Önemi. Diyanet Dergisi, Ekim-Kasım-Aralık, C. XXIII, S. 4, s. 25-42.
• Tuğluk, İbrahim (1989). Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-şuarâ. C. 2. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Tuman, Mehmet Nail (2001). Tuhfe-i Nâilî. (haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı). C. 2. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Yıldırım, Yusuf (2015). Hâkî’nin Manzum Kırk Hadis’i. CÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Haziran, C. 39, S. 1, s. 123-141.
• Yıldız, Alim (2003). Okçuzâde Mehmed Şâhî ve Manzum Kırk Hadis Tercümesi: Ahsenü’l-hadîs. DEÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. XVII, s. 91-124.
• Yıldız, Alim (2011). Sirâcî’nin Manzum Kırk Hadis Tercümesi. CÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XV, S. 1, s. 127-150.
• Yağcıoğlu, Songül Aydın (2016). Klasik Edebiyatla İlgili Teorik Eserlerde Kafiye Bahsinin Mukayeseli Olarak İncelenmesi. İstanbul Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Türkiyat Mecmuası, C. 26, S. 1, s. 127-170.
• Zavotçu, Gencay (2009). Rıza Tezkiresi. İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı.