Öz
The meaning of probability in Turkish
language can be given with different structures. For example, if there is no
certainty in the sentence, the future tense suffix in Turkish may indicate the
possibility. At the same time, the structure which established with the suffix
of –mIş/-mUş, the auxiliary verb of ol- and suffix of
necessitative may report possibility. With this verb conjugation the structure
which established the auxiliary verb of ol-, suffix of desiderative and
the word of gerek may report possibility in Turkish. However, in Turkish
grammar studies, the term probability mode is not used for these last two
conjugation. These structures are generally evaluated in the necessitative mode
or desiderative mode.
The traces of -sA kerek is also seen
in the historical Turkish dialects and establish a mode in modern Kazakh and
Kyrgyz. Unlike Turkish, this mode of attraction is not only with the third
person but also with other persons. This mode is used more intensively than
Turkish in these dialects.
Apart from the so-called probability mode,
there are other modes in this dialect. In this study, the probability mode in
Kazakh and Kyrgyz and other probability meaningful modes will be studied.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aksan, Doğan (2007). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Balci, Onur (2014). Kazak ve Kırgız Türkçelerinde Yapı ve İşlev Bakımından Fiil Çekimleri. Doktora Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Davletov, S.-Kudaybergenov, S. (1980). Azırkı Kırgız Tili-Morfologiya. Frunze: Mektep Baspası.
- Eckmann, Janos (2009). Çağatayca El Kitabı. (Çev. Günay Karaağaç). İstanbul: Kesit Yayınları.
- Eckmann, Janos (2011). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. (Haz. Osman Fikri Sertkaya). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ercilasun, Ahmet Bican (1984). Kutadgu Bilig Grameri-Fiil. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
- Ergin, Muharrem (2005). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Dağıtım.
- Iskakov, Ahmedi (1991). Kazirgi Kazak Tili-Morfologiya. Almatı: Ana Tili Yayınları.
- İsayev, S. M. (2007). Kazirgi Kazak Tili. Almatı: Öner Baspası.
- Korkmaz, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri-Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Nurcamal, Oralbay (2007). Kazirgi Kazak Tiliniŋ Morfologiyası. Almatı: JŞC İnjüw-Marjan Poligrafiya Firması.
- Oruzbayeva B.- Tursunov, A -Sıdıkov, C.-Akmataliyev, A.-Musayev, S.-Sadıkov, T. (2009). Azırkı Kırgız Adabiy Tili. Bişkek: Avrasya Press.
- Vardar, Berke (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
Öz
Türk dilinde ihtimal anlamı farklı yapılarla
verilebilmektedir. Örneğin Türkiye Türkçesinde gelecek zaman eki, cümlede
kesinlik ifadesi yoksa, ihtimal bildirebilir. Aynı zamanda fiil kök ve
gövdelerine eklenen –mIş/-mUş eki ve ol- yardımcı fiilinin
üzerine eklenen teklik üçüncü şahıs gereklilik kipi eki (-mIş/-mUş olmalı)
ile kurulan yapı da; ol- fiilinin üzerine şart eki ve gerek (olsa gerek) sözcüğünün
gelmesiyle oluşan yapı da Türkiye Türkçesinde ihtimal bildiren yapılardandır.
Ancak Türkiye Türkçesi üzerine yapılan gramer çalışmalarında bu son iki için
ihtimal kipi terimi kullanılmaz. Bu yapılar genellikle gereklilik kipi veya
dilek-şart kipi içinde değerlendirilir.
Tarihi Türk lehçelerinde de izleri görülen –sA
kerek ihtimal yapısı çağdaş Kazak ve Kırgız Türkçelerinde başlı başına bir
kip kurmaktadır. Bu kip, Türkiye Türkçesinden farklı olarak sadece teklik
üçüncü şahıs ile değil diğer şahıslarla da çekimlenmektedir. Bu kipin, bu
lehçelerde Türkiye Türkçesinden daha işlek bir şekilde kullanıldığını belirtmek
mümkündür.
Bu
lehçelerde ihtimal kipi olarak kullanılan kipin dışında ihtimal bildiren diğer
kipler de mevcuttur. Bu çalışmada Kazak Türkçesindeki ve Kırgız Türkçesindeki
ihtimal kipi ve ihtimal anlamlı diğer kipler işlenecektir.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aksan, Doğan (2007). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Balci, Onur (2014). Kazak ve Kırgız Türkçelerinde Yapı ve İşlev Bakımından Fiil Çekimleri. Doktora Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Davletov, S.-Kudaybergenov, S. (1980). Azırkı Kırgız Tili-Morfologiya. Frunze: Mektep Baspası.
- Eckmann, Janos (2009). Çağatayca El Kitabı. (Çev. Günay Karaağaç). İstanbul: Kesit Yayınları.
- Eckmann, Janos (2011). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar. (Haz. Osman Fikri Sertkaya). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ercilasun, Ahmet Bican (1984). Kutadgu Bilig Grameri-Fiil. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
- Ergin, Muharrem (2005). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Dağıtım.
- Iskakov, Ahmedi (1991). Kazirgi Kazak Tili-Morfologiya. Almatı: Ana Tili Yayınları.
- İsayev, S. M. (2007). Kazirgi Kazak Tili. Almatı: Öner Baspası.
- Korkmaz, Zeynep (2009). Türkiye Türkçesi Grameri-Şekil Bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Nurcamal, Oralbay (2007). Kazirgi Kazak Tiliniŋ Morfologiyası. Almatı: JŞC İnjüw-Marjan Poligrafiya Firması.
- Oruzbayeva B.- Tursunov, A -Sıdıkov, C.-Akmataliyev, A.-Musayev, S.-Sadıkov, T. (2009). Azırkı Kırgız Adabiy Tili. Bişkek: Avrasya Press.
- Vardar, Berke (2002). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 21 Aralık 2019 |
| Gönderilme Tarihi | 3 Kasım 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Sayı: 6 |
ISSN: (print) 2548-0480 / (online) 2602-2567