BİR ÇEVİRİ ELEŞTİRİSİ: ECEVİT’İN “ADAM OLMAK” BAŞLIKLI ŞİİR ÇEVİRİSİ

Yıl 2020, Sayı: Çeviribilim Özel Sayısı, 47 - 71, 22.04.2020

Özgür Çavuşoğlu

Öz

Bu eleştiri yazısındaki kaynak metni, Rudyard Kipling’in 1910 yılında, o zamanın İngiliz milliyetçiliği ve yayılmacı ideolojisiyle kendi toplumu için yazmış olduğu “If–” başlıklı şiiri oluşturmaktadır. Kipling’in İngiliz çocukluklarına hitaben, hayatta onları bekleyen zorluklarla nasıl baş edebilecekleri konusunda yazdığı bu öğretici şiiri, yayımlanmasından 66 yıl sonra, 1976 yılında Türkiye’de siyaset adamı, şair-çevirmen Bülent Ecevit’in “Adam Olmak” başlıklı Türkçe çevirisiyle de okunmaya devam etmiştir. Bu çeviride, Ecevit’in erek metninin başlığına da yansıdığı gibi, çevirmenin hem kendisinin hem de ideolojik bir parçası olduğu erek toplumun ve kültürün o günkü koşullardaki beklentileri, ihtiyaçları doğrultusunda, kaynak metne göre bazı çarpıcı değişiklikler yaptığı, daha doğrusu, Popoviç’in deyimiyle “seçeneksel deyiş kaydırmaları”na başvurduğu görülmektedir. Böylece, bu eleştiri yazısının amacı, çevirinin kaynak metnin bir kopyası olmadığı ve kaynak kültür veya kaynak toplumdan ziyade çevirinin amaçladığı erek toplumun, erek kültürün koşullarının yönlendirdiği bir gerçeklik olduğu düsturuyla hareket ederek, çevirmenin bu çevirisindeki erek-odaklı yaklaşımını betimlemektir. Bu betimlemede, erek metindeki “seçeneksel deyiş kaydırmaları”, iki metin arasındaki sosyo-kültürel farklılıklar artalanında, çevirinin amacı (skopos) da göz önünde bulundurularak açıklanmaya çalışılmakta; böylece, çevirmenin stratejileri iki metnin, Nord’un deyimiyle, “metin-dışı” ve “metin-içi” bağlamları göz önünde bulundurularak tartışılmaktadır. Sonuç olarak, Ecevit’in Türkiye’nin 1970’li yıllardaki çalkantılı siyasal ortamında kendi toplumu için ürettiği bu şiir çevirisinin, erek kutup bağlamında zaman, yer ve kültürün yani sosyo-kültürel kısıtlamaların çevirmen ve çeviri edimi üzerinde ne kadar etkili olabileceğini gösteren güzel bir örnek oluşturduğu gözlemlenmektedir. Kipling’in kendi toplumunun o zamanki ideolojisini yansıtan şiiri, “Adam Olmak” başlıklı, House’un deyimiyle, “örtük” erek metinde adeta Ecevit’in kendi toplumunu, halkını yine onların yararına birleştirmeye çalışan, kendi “halkçı” ideolojisinin bir söylemine dönüşmektedir. 

Anahtar Kelimeler

çeviri eleştirisi, çeviri-amaçlı metin çözümlemesi, şiir çevirisi, ideoloji

Kaynakça

• Akar, Rıdvan-Can Dündar (2015). Karaoğlan. İstanbul: Can Yayınları.
• Akbulut, Ayşe Nihal (2012).“İşlevsel Eylem Kuramı Işığında Yazın Çevirisi: Bir Örnek, Etik Bir Karar Süreci, Çeviri Kararının Eğitime Yansımaları ve Çeviri Eleştirisi için Küçük Bir Not”. Ç.N. 16, s. 112-118.
• Ash, Chris (2012). The If Man: Dr. Leander Starr Jameson: the Inspiration for Kipling’s Masterpiece. Güney Afrika: 300 South Publishers.
• Barthes, Roland (1978). “The Death of the Author”. Image, Music, Text. (Çev. Stephen Heath). New York: Hill & Wang. s. 142-148.
• Barthes, Roland (1999). Eleştiri Nedir? Yazı ve Yorum. (Ed. ve Çev. Tahsin Yücel). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. s. 74-78.
• Bassnett, Susan-André Lefevere (1995). Preface. Translation, History and Culture. (Ed. Susan Bassnett - André Lefevere). London and New York: Cassell. s. ix.
• Beach, Joseph Warren (1962). Rudyard Kipling. English Literature of the Nineteenth and the Early Twentieth Centuries, 1798 to the First World War. (Ed. Hardin Craig). New York: Collier Books. s. 237-240.
• Broeck, Raymond van den (1985). “Second Thoughts on Translation Criticism”. The Manipulation of Literature Studies in Literary Translation. (Ed. Theo Hermans). London and Sydney: Croom Helm. s. 54-62.
• Carrington, Charles (1955). The Life of Rudyard Kipling. Garden City, New York: Doubleday & Company.
• Çavuşoğlu, Özgür (Çev.) (2012). Eğer. (Yaz. Rudyard Kipling). Türk Edebiyatı. Mayıs 2012, s. 29.
• Çavuşoğlu, Özgür (2015). The “Rewriter” par excellence: “Türkçe Söyleyen” Can Yücel. Saarbrücken: Lambert Academic Publishing.
• Dillingham, William (2008). Being Kipling. New York: Palgrave Macmillan.
• Drabble, Margaret - Jenny Stringer (1990). Kipling, Rudyard. The Concise Oxford Companion to English Literature. (Ed. Margaret Drabble - Jenny Stringer). Oxford, New York: Oxford University Press. s. 307-308.
• Ecevit, Bülent (1968). Bu Düzen Değişmelidir. İstanbul: Tekin Yayınevi.
• Ecevit, Bülent (1976). Şiirler: Şiir Çevirileri, Yazın ve Sanat Yazıları. Ankara: Ajans-Türk Matbaacılık.
• Forster, Edward Morgan (1909). “Kipling's Poems”. Journal of Modern Literature. (Ed. Michael Lackey). C. 30, S. 3, Bahar 2007, s. 12-30.
• Havholm, Peter (2009). Being Kipling: A Journal of Victorian Fiction. Nineteenth Century Literature. C. 64, S. 1, s. 123-126.
• Henley, William Earnest (Erişim Tarihi: 02.08.2016). Invictus”, https://www.poetryfoundation.org/poems/51642/invictus.
• Holmes, James S. (1970). “Forms of Verse Translation and the Translation of Verse Form”. The Nature of Translation: Essays on the Theory and Practice of Literary Translation. (Ed. James S. Holmes - Frans de Haan - Anton Popovic). Mouton, The Hague, Paris: Publishing House of the Slovak Academy of Sciences. s. 91-96.
• House, Juliane (2001). “Translation Quality Assessment: Linguistic Description versus Social Evaluation”. Meta. C. 46, S. 2, s. 243-257.
• İnce, Ülker (1993). “Çeviriyi Eleştirmeden Önce”. Dilbilim Araştırmaları. (Ed. Gül Durmuşoğlu - Kamile İmer - Ahmet Kocaman - Sumru Özsoy). Ankara: Hitit Yayınları. s. 5-11.
• İnce, Ülker (2010). “Çeviri Eleştirisi Üzerine Bazı Düşünceler”. Ç.N. S. 11, s. 105-110.
• Karadağ, Ayşe Banu (1997). “From Impossibility to Possibility in Poetry Translation: A New Insight for Translation Criticism”. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi, Mütercim-Tercümanlık Bölümü.
• Kipling, Rudyard (1910). “If ─”. Rewards and Fairies. USA: The Country Life Press. s. 181-182.
• Kipling, Rudyard (1928). A Book Of Words. London: Macmillan.
• Kipling, Rudyard (2007). Something of Myself. London: Hesperus.
• Kongar, Emre (Erişim Tarihi: 15.12.2012). Rudyard Kipling Okumak: “Eğer”, http://www.kongar.org/aydinlanma/2009/764_Rudyard_Kipling_Okumak.php.
• Kurultay, Turgay (1999). “İkinci Dilden Çevirinin Yasak Meyvesi”. Virgül. 15 Ocak, s. 25-29.
• Lackey, Michael (2007). “E.M. Forster’s Lecture ‘Kipling's Poems’”. Journal of Modern Literature. (Ed. Michael Lackey). C. 30, S. 3, s. 12-30.
• Lefevere, André (1985). “Why Waste Our Time on Rewrites?”. The Manipulation of Literature: Studies in Literary Translation. (Ed. Theo Hermans). London and Sydney: Croom Helm. s. 215-243.
• Lefevere, André (1992). Translation, Rewriting, and the Manipulation of Literary Fame. London and New York: Routledge.
• Lopez, Jesus Angel Gonzalez (Erişim Tarihi: 10.12.2012). English Realism: The Victorian Era (1837-1901), http://literatureinenglishunican.blogspot.com/2009/12/english-realism-victorian-era-1837-1901.html.
• Nord, Christiane (1991). Text Analysis in Translation: Theory, Methodology, and Didactic Application of a Model for Translation-oriented Text Analysis. Amsterdam and Atlanta: Rodopi.
• Odabaşı, Cem Mehmet - Şaban Köktürk (2013). “Rudyard Kipling’in ‘If’ Adlı Şiiri ve Türkçe’ye Bülent Ecevit Tarafından ‘Adam Olmak’ Başlığıyla Aktarılan Çevirisinin André Lefevere’nin Yaklaşımı Doğrultusunda İdeolojik Bir Değerlendirmesi”. Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi. C. 15, S. 2, s. 191-209.
• Orwell, George (Erişim Tarihi: 11.05.2006). “Essay on Kipling”, http://gutenberg.net.au/ebooks03/0300011h.html#part17.
• Özlem, Doğan (2011). “Gadamer: Aslolan”Metindir”. Hermeneutik ve Şiir. İstanbul: Notos Kitap. s. 28-31.
• Popoviç, Anton (1970). “The Concept of ‘Shift of Expression’ in Translation Analysis”. The Nature of Translation: Essays on the Theory and Practice of Literary Translation. (Ed. James S. Holmes - Frans de Haan - Anton Popovic). Mouton, The Hague and Paris: Publishing House of the Slovak Academy of Sciences. s. 78-87.
• Popoviç, Anton (1987). Yazın Çevirisi Terimleri Sözlüğü. (Çev. Suat Karantay - Yurdanur Salman). İstanbul: Metis Yayınları.
• Reiss, Katharina - Hans J. Vermeer (1984). Grundlegung einer allgemeinen Translationstheorie. Tübingen, Germany: Niemeyer.
• Rifat, Mehmet (2004). “Azra Erhat’ın Bir Yazısı: Üslup Biliminde Yeni Bir Yöntem”. Varlık. S. 1165, s. 57-60.
• Salevsky, Heidemarie (1998). “Translation Criticism: A Fictitious Problem of Translation Science?”. Über die Sprache hinaus: Beitrage zur Translationswissenschaft. Heidelberg: Textcontext.
• The Nobel Prize in Literature 1907 (Erişim Tarihi: 10.12.2012). Presentation Speech, http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/literature/laureates/1907/press.html.
• Topuzoğlu, Ali (1975). Halk Adamı Ecevit. İstanbul: Tok Yayınları.
• Toury, Gideon (1995). Descriptive Translation Studies and Beyond. Amsterdam and Philadelphia: John Benjamins.
• Toury, Gideon (1980). In Search of a Theory of Translation. Tel Aviv: The Porter Institute for Poetics.
• Venuti, Lawrence (1998). Scandals of Translation. Londra and New York: Routledge.
• Vermeer, Hans J. (1989). “Skopos and Commission in Translational Action”. The Translation Studies Reader (2000). (Ed. Lawrence Venuti). London and New York: Routledge. s. 221-232.
• Yılmaz, Arsun Uras - Özgür Çavuşoğlu (2014). “Şiir Çevirisi Üzerine Sosyo-kültürel Bağlamda Söylem Çözümlemesi: R. Kipling’in ‘If─’ Şiirinin Türkçe Çevirileri”. 27. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları. s. 226-235.
• Young, Elizabeth (Erişim Tarihi: 23.05.2016). “Flight from the Imagination: Was Rudyard Kipling a Modernist, Experimentalist or an Imperialist Windbag, a Producer of Populist Rhetoric? And Why does a Faint Sense of Unease Still Cloud His Name?”, https://www.newstatesman.com/flight-imagination-was-rudyard-kipling-modernist-experimentalist-or-imperialist-windbag-producer-pop.