MILITARY POLITICS OR THE ABOLITION OF POLITICS BY SOLDIERS: MILITARY-CIVIL RELATIONSHIP IN THE OTTOMAN STATE OF WORLD WAR ONE

Yıl 2022, Sayı: 11, 1 - 30, 21.06.2022

Hamza Dülger

Öz

The main objective of the study is to scrutinize civil-military relations, which is one of the common fields of study in the political science literature, in a way that includes a certain section in Turkish history (the First World War) with historical interpretation. The subject has been discussed in the past literature from certain perspectives. However, aforementioned studies dealing with civil-military relations are devoid of theoretical context and they have a stable and one-sided structure that reflects the common opinions of studies in the same direction. For these reasons, it is aimed to make a small but original contribution to both history and political science literature with this study. While the research is being conducted, we aimed to obtain historical data from sources related to the period. The subject will be discussed in the light of a current and functional literature reading, archive documents and periodicals; we aimed to obtain an original interpretation from the data (inherent to the historical method) in complex information networks of different structures. During the writing phase, the relevant literature and data will be processed and graded separately, then the interpretations and inferences will be discussed by presenting them in a structural chronological scheme. In the first stage, after presenting an introduction to the historical origins of the subject, the theoretical background on civil-military relations will be touched upon, historical data will be discussed in the ongoing section, at the stage of findings, and in the conclusion and discussion section, the data obtained with a holistic and theoretical perspective will be concluded.

Anahtar Kelimeler

World War One, Ottoman governments, Military-civil relationship

ASKERÎ SİYASET YA DA SİYASETİN ASKERLERCE İLGÂSI: BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI OSMANLI DEVLETİ’NDE ASKER-SİVİL SİYASET İLİŞKİSİ

Öz

Çalışmanın temel hedefi, siyasal bilimler literatüründeki yaygın çalışma alanlarından biri olan sivil-asker ilişkilerini, tarihsel bir yorum eşliğinde, Türk tarihindeki belirli bir kesiti (Birinci Dünya Savaşı) kapsayacak biçimde irdelemektir. Konu, belli perspektiflerden, geçmiş literatürde ele alınmıştır. Bununla birlikte, sivil-asker ilişkilerini ele alan söz konusu çalışmalar; kuramsal bağlamdan yoksun ve aynı minvaldeki çalışmaların yaygın kanaatlerini yansıtan, durağan ve tek yönlü bir yapıdadır. Bu sebeplerle, bu çalışmayla hem tarih hem de siyaset bilimi literatürüne küçük ama özgün bir katkı sağlanması hedeflenmektedir. Araştırma yapılırken tarihsel verileri, döneme ilişkin kaynaklardan elde etmeye gayret gösterdik. Güncel ve işlevsel bir literatür okuması, arşiv belgeleri ve süreli yayınlar ışığında ele alınacak konuyla; farklı yapılardaki karmaşık bilgi ağlarında bulunan verilerden (tarihsel yönteme içkin) özgün bir yorum elde etmeyi amaçladık. Yazım aşamasında, ilgili literatür ve veriler işlenerek ayrı ayrı notlandırılacak, sonrasında yapısal olarak kronolojik bir şemayla sunularak yorum ve çıkarımlar ele alınacaktır. Konunun, tarih ve siyasal bilimler literatürüne yeni ve mütevazi bir katkı yaparak tarihsel açmazlarımızdan asker-siyaset ilişkilerine dair farklı ufuklar açması, yaygın kanaatler ya da farklı düşüncelerle bile olsa konuya dair ilginin artması umulmaktadır. İlk aşamada konunun tarihsel kökenleriyle ilgili bir giriş yazısı sunulduktan sonra sivil-asker ilişkilerine dair kuramsal altyapıya değinilecek, tarihsel veriler devam eden kısımda, bulgular aşamasında ele alınacak, sonuç ve tartışma kısmında ise bütünsel ve kuramsal bir perspektifle elde edilen verilerin sonuca bağlanması sağlanacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sivil-asker ilişkileri, Birinci Dünya Savaşı, Osmanlı hükümetleri

Kaynakça

• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Evrak Kalemi Evrakı, 793/29, Başkumandan Vekili Enver’den Sadaret’e, 16 Teşrin-i Evvel 1330 (29 Ekim 1914).
• Başkanlık Osmanlı Arşivi, Sadaret Evrak Kalemi Evrakı, A. VRK. 794/32, Başkumandan Vekili Enver’den Sadaret’e, 18 Teşrin-i Evvel 1330 (31 Ekim 1914).
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, II. Devre, 1. Sene, 23. İçtima, 18 Haziran 1328 [1 Temmuz 1912].
• Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, III. Devre, Cilt: 1, İçtima Senesi: 5, 19 Teşrinevvel 1334, [19 Ekim 1918].
• Tanin gazetesi 18 Ekim 1910 tarihli nüshası.
• Tanin gazetesi, 26 Ocak 1916 tarihli nüshası.
• Tanin gazetesi, 25 Mart 1945 tarihli nüshası.
• Afyoncu, E., Önal, A. ve Demir, U. (2016).Osmanlı İmparatorluğu’nda Askeri İsyanlar ve Darbeler, 5. Baskı, İstanbul, Yeditepe Yayınları.
• Ahmad, F. (1999). İttihat ve Terakki 1908-1914, Çev. Nuran Yavuz, 5.baskı, İstanbul, Kaynak Yayınları.
• Ahmad F. (2020).Jön Türkler Osmanlı İmparatorluğu’nu Kurtarma Mücadelesi1914-1918, Çev. Tansel Demirel, İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları.
• Aksakal, M. (2010).Harb-i Umumi Eşiğinde Osmanlı Devleti Son Savaşına Nasıl Girdi,İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Akşin, S. (1970).31 Mart Olayı, Ankara, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
• Akşin S. (2017).Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, 8. Baskı, Ankara, İmge Kitabevi.
• Aydemir, Şevket S. (1977).Tek Adam, C. I, 6. Baskı, İstanbul, Remzi Kitabevi.
• Aydemir, Şevket S. (1971).Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa, C.II, İstanbul, Remzi Kitabevi.
• Aydemir, Şevket S. (1985).Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa, C.III, İstanbul, Remzi Kitabevi.
• Balta, E., (2014). Siyasal Şiddetin Örgütlenmesi, Siyaset Kavramlar Kurumlar Süreçler ,İstanbul, İletişim Yayınları.
• Belge M. (2014). Militarist Modernleşme Almanya, Japonya ve Türkiye, 3.Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Börekci, Ü. (2013). İttihat ve Terakki Dönemi’nde Gazeteci Kimliğinin Hüküm Gecesi Romanında Görünümü, Selçuk İletişim Dergisi, 8 (1), 212-232.
• Burk, J. (1993). Morris Janowitz and the Origins of Sociological Research on Armed Forces and Society, Armed Forces and Society, 19(2), 167-185.
• Cemal Paşa. (2006).Hatıralarım, Haz. Alpay Kabacalı, İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları.
• Clausewitz, C. V. (1999). Savaş Üzerine, İstanbul, Özne Yayınları.
• Gülboy, Burak S. (2019).Mutlak Savaş Birinci Dünya Savaşı’nın Kökenleri Üzerine Clausewitzyen Bir Çözümleme, İstanbul, Dergâh Yayınları.
• Finer, S. (1962). The Man on Horseback: The Role of the Military in Politics, Routledge.
• Hale, W. (1996). Türkiye'de Ordu ve Siyaset, Hil Yayınları.
• Hanioğlu, Ş. (1995). Enver Paşa, TDV İslam Ansiklopedisi, 261-264.
• Hart, L. (2014). Birinci Dünya Savaşı Tarihi, İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları.
• Howard, M. (2012). I. Dünya Savaşı ve 20. Yüzyıl, Ed. Gamze Varım içinde,I. Dünya Savaşı’nı Yeniden Değerlendirmek (15-31), İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları.
• Huntington, S. P. (1957). The Soldier and The State: The Theory and Politics of CivilMilitary Relations. Cambridge: Harvard University Press.
• Huntington, S. P. (2004). Asker ve Devlet Sivil Asker İlişkilerinin Kuram ve Siyasası, İstanbul, Salyangoz Yayınları.
• İnal, M.K. (1982).Son Sadrazamlar, C.IV, 3. Baskı, İstanbul, Dergâh Yayınları.
• Kara H. (2016).Sultan II. Abdülhamid Devri Osmanlı Harp Okulunda Modernleşme Modernist-Gelenekçi Subaylar Arasındaki Çekişme Üzerine Bir Değerlendirme, Turkish Studies Dergisi, 11(21), 551-564.
• Kansu, A. (2016). İttihadcıların Rejim ve İktidar Mücadelesi 1908-1913, Çev. Selda Somuncuoğlu İstanbul, İletişim Yayınları.
• Karatamu, S. (1996).Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, C.III. Kısım 5,Ankara, Genelkurmay Basımevi.
• Kızılaslan, U. (2018). Sosyal Bilimlerde Bir Araştırma Alanı Olarak Sivil Asker İlişkileri, Akademik Hassasiyetler Dergisi, 5 (10), 1-30.
• Kuran, A. B. (2012). Osmanlı İmparatorluğu’nda İnkılap Hareketleri ve Milli Mücadele, İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları.
• Lasswell, H. D. (1941). The Garrison State, American Journal of Sociology, 46(4), 455–468.
• Lewis, B. (1993). Modern Türkiye’nin Doğuşu, Çev. Metin Kıratlı, 5.Baskı, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Mardin, Ş. (2017).Jön Türklerin Siyasî Fikirleri 1895-1908, 21. Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Menteşe, H. (1986).Osmanlı Mebusan Reisi Halil Menteşe’nin Anıları, İstanbul, Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Nordlinger, E, (1977). Soldiers in Politics, Pearson College Div.
• Nur, R. (1996).Hürriyet ve İtilâf Nasıl Doğdu Nasıl Öldü, İstanbul, Kitabevi Yayınları.
• Okur M. ve Göktaş S. (2014). Birinci Dünya Savaşı Sürecinde Meclis-i Umumi’de Görüşülen Başlıca Askerî Meseleler, 1914’ten 2014’e 100’üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı’nı Anlamak, Harp Akademileri Uluslararası Sempozyumu, 283-311.
• Ortaylı, İ. (2015). Osmanlı İmparatorluğu’nda Alman Nüfuzu, İstanbul, Timaş Yayınları.
• Öksüz M. (2010). Amerikan Belgelerine Göre I. Dünya Savaşı ve Mütareke Dönemlerinde Osmanlı Hükümetleri, Turkish Studies, ss., Volume 5(1), 1247-1270.
• Ölmez, A. (2017). Modern Osmanlı Ordusunda Alaylılar ve Mektepliler (1826-1918), İstanbul, İz Yayıncılık.
• Öney, S. (2011). Sivilleşen askerler-askerleşen siviller: Soğuk Savaş’tan günümüze Türkiye’de sivil-asker ilişkilerinin dönüşümü, 21 Şubat 2021 tarihinde https://hyd.org.tr/attachments/article/126/sivillesen_askerler.pdf adresinden erişildi.
• Özcan, A. (1991). Asâkir-i Mansûre-i Muhammediyye, TDV İslam Ansiklopedisi, 457-458.
• Özgüldür, Y. (2019). İttifaktan Savaşa 2 Ağustos 1914 Tarihli Osmanlı Alman İttifak Anlaşması ve Yansımaları, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 74(2), DOI: 10.33630/ausbf.809254.
• Perlmutter, A. (1969). The Praetorian State and the Praetorian Army, Comparative Politics, 1(3), 382-404. Sâbis A. İ. (1990).Harb Hatıralarım Birinci Cihan Harbi, C. II. İstanbul, Nehir Yayınları.
• Şafak, A. (2016). Askerler ve Sivil Asker İlişkileri, HAK-İŞ Uluslararası Emek ve Toplum Dergisi, 5(13), 144-160.
• Schmitt,C., (2019).Partizan Teorisi, İstanbul, Nika Yayınları.
• Soko, Z. Ş. (1935). Canbulat Enver ve Cemal Paşaların Kabineden Çekilmelerini İstiyordu, Son Posta.
• Şeyhülislam Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi’nin Meşrutiyet, Büyük Harp ve Mütareke Günlükleri (1909-1922). (2015), Haz. Ali Suat Ürgüplü, İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları.
• Talat Paşa’nın Anıları. (2018). Haz. Alpay Kabacalı, İstanbul, İş Bankası Kültür Yayınları.
• Tilly, C., (2016).Avrupa’da Devrimler 1492-1992, İstanbul, Alfa Yayınları.
• Tunaya T. Z. (1989). Türkiye’de Siyasal Partiler: İttihat ve Terakki Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi, C.III, İstanbul, Hürriyet Vakfı Yayınları.
• Turfan, N. (2013). Jön Türklerin Yükselişi: Siyaset, Askerler ve Osmanlı’nın Çöküşü, İstanbul, Alfa Yayınları. Türkgeldi, A. F. (1949). Görüp İşittiklerim, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Uluçakar, M. (2018). Türkiye’de Sivil-Asker İlişkilerinin Temel Açmazları ve Uzlaşı İmkanları, Toros Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (8), 78-103.
• Uzun H. (2019). Birinci Dünya Savaşı Sırasında Osmanlı Hükümetlerini ve Programlarının Analizi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 65, 415-447.
• Wallach, J.L. (1985). Bir Askeri Yardımın Anatomosi, Ankara, Genelkurmay Basımevi.
• Zeyrek S. (2014). II. Meşrutiyet Sürecinde Osmanlı Devleti’nde Ordu-Siyaset İlişkileri Üzerine Genel Bir Bakış, Studies of the Ottoman Domain Dergisi, 4(5), 38.
• Zürcher, E. J. (2015). Modernleşen Türkiye'nin Tarihi, Çev. Yasemin Saner, 30.Baskı, İstanbul, İletişim Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2019). Young Turk Governance in the Ottoman Empire during the First World War, Middle Eastern Studies, 55(8), 897-913.