AN OVERVIEW OF THE USE OF GLASS AS A COMMODITY IN MARITIME TRADE IN ANCIENT

Yıl 2022, Sayı: 11, 259 - 297, 21.06.2022

Ayşegül Soslu

Öz

This study presents archaeological evidence that demonstrates glass, a vital commodity in ancient maritime trade, had been traded in different locations. The aim of this study is to provide information about the shipwrecks and the glass found in the shipwrecks by determining the routes where the societies took an active role in the maritime trade from the second millennium BC to the fourth century AD carried out the glass trade. The understanding of trade is carried out as an activity related to the purchasing and selling of various substances in ancient times, as it is today. Among the basic commercial items, there are faience, frit, and glass finds, all of which are classified as vitrified ware. In terms of the subject, glass and glass artifacts are viewed as a critical commodity for marine commerce activation. The trade of these structurally fragile artifacts to the Mediterranean, Aegean, and Black Sea coasts reveals the target societies socioeconomic and cultural relationship with glass. The glass trade ship wrecks of Uluburun, Gelidonya, Sanguinaires, Pozzino, Antikythera, Tradeliere, Mljet, Grado, Ouest-Embiez, Iulia-Felix, Porticco, Mellieha ve Ognina which have been studied in this light, are among the important shipwrecks of the glass trade. Glass ingots, beads, glasses/cups, bowls, plates, bottles and glass plates were found as semi-finished products in the ship wrecks. Red, blue, bluish-green and colorless glasses were popularly used. Glass works of this type are inextricably linked to the evolution of the technology/pyrotechnology from which the are made, and they provide information about manufacturing and decoration techniques. The trade network established through the sale of semi-finished products and finished products to the increase in the production of luxury and every day materials, and the maritime activities associated with production had given the glass trade a new dimension.

Anahtar Kelimeler

Ancient, Maritime Trade, Glass, Uluburun Shipwreck, Gelidonya Shipwreck

ESKİÇAĞ’DA DENİZ TİCARETİNDE CAMIN META OLARAK KULLANIMINA GENEL BİR BAKIŞ

Öz

Bu çalışmayla Eskiçağ’da deniz ticaretinin önemli bir alım-satım metası olan camın, farklı lokasyonlarda ticaretinin yapıldığını kanıtlayan arkeolojik veriler tanıtılmıştır. Buradaki amaç MÖ II. binyıldan MS IV. yüzyıla dek deniz ticaretinde aktif bir şekilde rol alan toplumların cam ticaretini gerçekleştirdikleri rotaları belirleyerek bu ticaretin sevkiyatını sağlayan batıklar ve batıklarda bulunmuş camlar hakkında bilgi vermektir. Ticaret anlayışı günümüzdeki gibi Eskiçağ’da da çeşitli maddelerin alım-satımıyla ilgili bir faaliyet olarak yapılmaktadır. Temel ticaret mallar arasında vitrifiye malları şeklinde tanımlanan fayans, frit ve cam buluntuları yer almaktadır. Konumuz açısından cam ve cam eserler ise deniz ticaretindeki aktivasyonun önemli bir metası olarak görülmektedir. Yapısal olarak bu tipteki kırılgan eserlerin Akdeniz, Ege ve Karadeniz kıyılarına dek ticaretinin yapılması, hedef toplumların sosyo-ekonomik ve kültürel bakımdan cam kullanımıyla olan ilişkisini ortaya çıkarmaktadır. Bu kapsamda incelenmiş Uluburun, Gelidonya, Sanguinaires, Pozzino, Antikythera, Tradeliere, Mljet, Grado, Ouest-Embiez, Iulia-Felix, Porticco, Mellieha ve Ognina cam ticaretinin önemli batıkları arasındadır. Batıklarda yarı-bitmiş mamül olarak cam külçeler, boncuk, bardak/fincan, kase, tabak, şişe ve cam levha tespit edilmiştir. Kırmızı, mavi ve mavimsi-yeşil camlar ile renksiz camlar, popüler olarak kullanılmıştır. Bu türevdeki cam eserler, üretildikleri teknolojinin/piroteknolojinin gelişimiyle yakından ilişkili olup, üretim ve bezeme teknikleri hakkında bilgiler sunmaktadır. Yarı-bitmiş mamül ve son halini almış ürün olarak satışından lüks ve gündelik malzemelerin üretiminin artışına ve üretimin denizcilik faaliyetleriyle oluşturulan ticaret ağı, cam ticaretine farklı bir boyut kazandırmıştır.

Anahtar Kelimeler

Eskiçağ, Deniz Ticareti, Cam, Uluburun Batığı, Gelidonya Batığı

Kaynakça

• Akçay, E.Y. (2018). Roma Dönemi’nde Kıbrıs’ın Yaşadığı Dönüşüm. İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5 (2), s. 137-148.
• Alper, K. (2021). Anadolu Kıyı Şeridi Neolitik Dönem Yerleşimleri Denizcilik Faaliyetleri ve Deneysel Arkeolojide İlkel Bir Deniz Aracı Üretimi ve Seyahat Çalışması, [Yayınlanmamış Doktora Tezi]. Pamukkale Üniversitesi.
• Bass, G.F. (1961). The Cape Gelidonya Wreck. Preliminary Report, s. 267-276.
• Bass, G.F. (1962). Report Of The Underwater Excavationat Cape Gelidonya. Türk Arkeoloji Dergisi, XI (1), s. 7-15.
• Bass, G., Throckmorton, B., Taylor, J.D.P., Hennssy, J.B., Shulman A.R. ve Buchholz, H.G. (1967). Cape Gelidonya, A Bronze Age Shipwreck. Transactions of the American Philosophical Society, The American Philosophical Society Printed, 57 (8), s. 1-177.
• Bass, G.F. (1985, Mayıs 20-24). The Ulu Burun Shipwreck [Sözlü Sunum]. Kazı Sonuçları Toplantısı, VII, Ankara, Türkiye.
• Bass, G.F. (1986, Nisan 6-10). Excavations At Ulu Burun (Kaş), 1984 Campaign. [Sözlü Sunum]. Kazı Sonuçları Toplantısı IX, Ankara, Türkiye.
• Bostancı, N.K. (2007). Liman Tepe Erken Tunç Çağı II Dönemi Obsidyen Alet Üretiminde Uzmanlaşma ve Organizasyon. Edebiyat Fakültesi Dergisi, 24 (2), s. 139-153.
• Bradford, E. (2004). Akdeniz, Bir Denizin Portresi. (Çev.: A. Fethi). İş Bankası Kültür Yayınları.
• Casson, L. (2002). Antik Çağda Denizcilik ve Gemiler. (Çev.: G. Ergin). Homer Kitabevi.
• Childe, G. (1983). Tarihte Neler Oldu?. Kırmızı Yayınları.
• Civgin, İ. (2014). Ön ve Erken Hanedanlar Devri’nde (MÖ. 3300-3000) Levant’ta Kurulan Ticaret Kolonilerinin Mısır Devletleşmesine Katkısı, Journal of History Culture and Art Research, 3 (2), s. 99-155.
• Cohen, R. (2002). Intelligence in the Amarna Letters. (R. Cohen ve R. Westbrook (Eds.), Amarna Diplomacy The Beginnings of International Relations içinde (s. 85-98.). Johns Hopkins University Press.
• Dardeniz, G. (2015, Mayıs 11-15). Cam Üretmek ve/veya Cam İşlemek, Anadolu’da Geç Tunç Çağı Verilerinin Bilimsel ve Arkeolojik Olarak Gözden Geçirilmesi. [Sözlü Sunum]. 31. Arkeometri Toplantısı, Erzurum, Türkiye.
• David, J.P. (2015). The Impact of Glassblowing on the Early-Roman Glass Industry (circa 50 B.C. A.D. 79). [Unpublished Ph.D Thesis]. In Archaeology Durham Unıversıty.
• Davison, S. (2003). Conservation and Restoration of Glass. Butterworth Heinemann.
• Deloche, J. (2010). Roman Trade Routes In South India: Geographical and Technical Factors (1st cent. BC- 5th cent. AD. Indian Journal of History of Science, 45 (1), s. 33-46.
• Demirtaş, I. ve Çaylı, P. (2021). Tarihöncesi Dönemlerden İtibaren Obsidiyen Objeler: Güvercinkayası Örnekleri. TÜBA-AR, 29, s. 11-32.
• Donbaz, V. (1997). Eski Anadolu koloni Çağında Anadolu’da Ticaret Hayatı, PALMET, 1, İstanbul, s. 57-71.
• Dubin, L.S. (1995). The History of Beads, From 30,000 B.C. to the Present. Thames ve Hudson.
• Eroğlu, E. (2014). Ege Göçleri ve MÖ I. Binde Anadolu, Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (1), s. 55.
• Eterovi-Borzi, A. ve Serventi, Z. (2012). SOMA 2012 Identity and Connectivity. L. Bombardieri, A. D’Agostino, G. Guarducci, V. Oris ve S. Valentini (Eds.), Eastern Adriatic Seafarers and Trade Routes in the Reflection of Eastern Mediterranean Glass Vessels found in Ancient Liburnia içinde (s. 625), Proceedings of the 16th Symposium on Mediterranean Archaeology, Vol. II, Italy, 1-3 March.
• Fontaine, S. (2014). Maritime Roman Glass Trade: An Archaeological Case Study of Arles Harbor (France). Journal of Glass Studies, 56, s. 357-364.
• Forbes, R. J. (1957). Studies in Ancient Technology. Published by Leiden.
• Jennings, J. E. (1988). Aeginetan Trade, 650-457 B.C.: A re-examination. [Unpublished Ph.D Thesis]. University of Illinois.
• Jones, A. (2017). A Portable Cosmos: Revealing the Antiktyhera Mechanism, Scientific. Oxford University Pres.
• Gambin, T., Said, S., Sausmekat, M. ve Yates, P. (2021). Revisiting the Mellieha Bay Wreck: A Report on Two Seasons of Survey and Excavation. Malta Archaeological Rewiev, s. 1-18.
• Garrigos, B.J., Ontiveros, C.M.A., Fernandez, M.M. ve Toniolo, A. (2005, Nisan 22-26). Roman Amphorae grom the Iulia Felix Shipwreck: Alteration qnd Provenance. Proceedings of the 33rd International Symposium on Archaeometry, Amsterdam, Holland.
• Genz, H. (2006). Uluburun Gemisi, 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti. Ü. Yalçaın, C. Pulak, ve R. Slotta (Eds.), Geç Tunç Çağı’nda Levant Bölgesi’nde Zanaat ve Ticaret içinde (s. 375-383). Ege Yayınları. Georgopoulos, P. (2013). Underwater Archaeology in Greece. Mahsnews, s. 1-8.
• Gür, B. (2014). Miken Uygarlığı ve Akhhiyawa. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Grose, D.F. (1982). The Hellenistic and Early Roman Glass From Morgantine (Serra Orlando) Sicily, Journal of Glass Studies, 24, s. 20-29.
• Grose, D.F. (1989). The Toledo Museum of Art. Early Ancient Glass. Hudson Hills Press.
• Harden, D.B. (1968). The Canosa Group of Hellenistic Glasses in the British Museum. Journal of Glass Studies, 10, s. 21-47.
• Harden, D.B. (1981). Catalogue of Grek ve Roman Glass in the British Museum Vol. I. Core- ve Rod-formed Vessels and Pendants and Mycenaean Cast Objects. British Museum Publications.
• Henderson, J., Evans, J. ve Nikita, K. (2010). Isotopic Evidence For The Primary Production, Provenance And Trade Of Late Bronze Age Glass In The Mediterranean, Mediterranean Archaeology and Archaeometry, 10 (1), s. 1-24.
• Herscher, E. (1995). Archaeology in Cyprus. AJA, 99 (2), s. 262-294.
• Ildız, E. (2013). Eski Çağ’da Bankacılık ve Bankerlik. G.M. Matbaacılık ve Ticaret A.Ş.
• İznik, E. (2011). İmparator Diocletianus’un “Tavan (En Yüksek) Fiyatlar Fermanı” Edictum de pretiis Rerum Venalium. Tarih Araştırmaları Dergisi, 97-130.
• Kapitan, G. 1974. A Roman 3rd century AD shipwreck at Cape Ognina (Siracusa, Sicily), The International Journal of Nautical Archaeology and Underwater Exploration, 3 (1), s. 150-151.
• Knapp A.B. (2013). The Archaeology of Cyprus: From Earliest Prehistory through the Bronze Age. Cambridge University Press.
• Klein, D. & Lloyd, W. (2000). The History of Glass. Brown and Company.
• Klengel, H. (2006). Uluburun Gemisi, 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti. Ü. Yalçın, C. Pulak ve R. Slotta (Eds.), Basra Körfezinden Akdeniz’: Eski Yakın Doğu’da Ticaret içinde (s. 369-374). Ege Yayınları.
• Koleini, F., Colomban, P., Pikirayi, I. ve Prinsloo, L. C. (2019). Glass Beads, Markers of Ancient Trade in Sub-Saharan Africa: Methodology, State of the Art and Perspectives, Heritage, 2, s. 2343-2369.
• Köroğlu, G. ve Köroğlu, K. (2007). Gönül Paksoy Koleksiyondan Kreaksiyona Boncuk. Ş. Paksoy (Ed.), Sınır Tanımayan Boncuklar içinde (32-37). Kadir Has Üniversitesi Yayınları.
• Kurul, E. (2014). Rhodos’luların Denizcilik Yasası: NOMOΣ ‘POΔΙΩN NAΥΤΙΚΟΣ, CEDRUS, 2, s. 527-549.
• Kuruçayırlı E. (2013). MÖ 2. Binde Ticaretin İşleyişi, Aktüel Arkeoloji Dergisi, 33, s. 58-73.
• Leblond, C. (2017). Glass of the Gallo-Roman Period from Northeastern France, Journal of Glass Studies,59, s. 23-46
• Leemans, W.F. (1977). The Importance of Trade. Some Introducttory Remaks, Iraq, 39, s. 2-10.
• Lightfoot, C.S. ve Arslan, M (1992). Anadolu Antik Camları, Yüksel Erimtan Koleksiyonu. Ünal Offset Ltd. Şti.
• Lippi, M.M. ve Giachi, G. (2022). Pollen Content in a II Century BC Remedy from the Pozzino Shipwreck (Tuscany, Italy): Its Sources and Association with the Ingredients. The Palynological Society, s. 87-93.
• Markoulaki, P. (2008). Roman Cargo Vessels: Towards An İnvestigation Of The Correlation Between Hull Form And Cargo Type. [Unpublished Master’s Thesis]. Unıversity of Nottingham.
• Matthaus, H. (2006). Uluburun Gemisi, 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti. Ü. Yalçın, C. Pulak ve R. Slotta (Eds), Geç Tunç Çağı’nda Akdeniz’de Kültürler Arası İlişkiler, Ticaret ve Deniz Seferleri içinde (s. 335-369). Ege Yayınları.
• Moorey, P.R.S. (1994). AncientMesopotamian Materials & Industries, The Archaeological Evidence. Claredon Press.
• Moran, W. L. (1922). The Amarna Letters. The Johns Hopkins University Press.
• Neuburg, P. (1962). Ancient Glass. Barrie & Rockliff Books.
• Nightingale, G. (2000). Mycenaean Glass Beads: Jevellery and Desing. Annales du 14e Annales du 14e Congres de l’Association Internationale pour l’Histoire du Verre. Milano, İtalia.
• Oikonomou, A., Henderson, J., Gnade, M., Chenery, S. ve Zacharias, N. (2018). An archaeometric study of Hellenistic glass vessels: evidence for multiple sources. Archaeol Anthropol Sci, s. 97-110.
• Oikonomou, A. ve Triantafyllidis, P. (2018). An Archaeometric Study of Archaic Glass From Rhodes, Greece: Technological and Provenance İssues. Journal of Archaeological Science, XXX, 1-13.
• Özkan, S. (1995). Önasya’da Geç Tunç Çağ Ticaret Hayatında Hitit Devleti’nin Yeri. Tarih İncelemeleri Dergisi,10, s. 211-217.
• Paynter, S. ve Jackson, C. (2018). Clarity and brilliance: antimony in colourless natron glass explored using Roman glass found in Britain. Archaeological and Anthropological Sciences 11, s. 1533-1551.
• Podany, A. H. (2010). Brotherhood of Kings How International Relations Shaped the Ancient Near East. Oxford University Press.
• Pulak, C. (1992, Mayıs 25-29). Uluburun (Kaş) Batığı Kazısı, 1991 Kampanyası. Kazı Sonuçları Toplantısı 14, Ankara, Türkiye.
• Pulak, C. (2005). Discovering a Royal Ship from the Age of King Tut. Beneath the Seven Seas adventures with the Institute of Nautical Archaeology, s. 34-55.
• Pulak, C. (2006). Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti. Ü. Yalçın, C. Pulak ve R. Slotta (Eds.). Uluburun Batığı içinde (s. 57-104). Gaphis Matbaa.
• Pulak, C. (2009). The Uluburun Tin Ingots and The Shipment of Tin By Sea in the Late Bronze Age Mediterranean. TUBA-AR, 12, s. 189-207.
• Rehren, Th. ve Freestone, I. C. (2015). Ancient Glass: From Kaleidoscope to Crystal 2015 Ball. Journal of Archaeological Science, 56, 233-241.
• Renfrew, C. Dixon, J.E. ve Cann, J.R. (1966). Obsidian and Early Cultural Contact in the Near East. PPS, 32, s. 30-72.
• Renfrew, C. ve Bahn, P. (1991). Archaeology. Theories, Methods and Practice. Thames & Hudson Ltd.
• Sabatino, M. (1965). Fenikeliler. (Çev.: S. Gül). Dost Kitabevi Yayınları.
• Scott, R.B. ve Degryse, P. (2014). Glass Making in the Geco-Roman World. I. Freestone, C. Knappett, A. Shortland, M. Sintubin ve M. Waelkens, (Eds.), The Archaeology ve Archaeometry of Natron Glass Making içinde (s. 15-26) . Leuven University Press.
• Shortland, A.J. ve Tite, M.S. (2000). Raw Materials Of Glass From Amarna And Implications For The Origins Of Egyptian Glass. Arkeometry, 42 (1), s. 141-151.
• Shortland, A.J. (2012). Lapis Lazuli from the Kiln, Glass and Glassmaking in the Late Bronze Age. Leuven University Press.
• Starr. G.C. (2000). Antik Çağda Deniz Gücü. (Çev.: G. Ergin). Homer kitabevi.
• Stern, E.M. ve Nolte, B.S. (1994). Early Glass of the Ancient World, Ernesto Wolf Collection, 1600 BC.- AD. 50. Verlag Gerd Hatje.
• Stern, E.M. (1995) The Toledo Museum of Art, Roman mold-blown glass, the first through sixth centuries. Published by Toledo Museum of Art.
• Strauss, E.J. (2006). Roman Cargoes: Underwater Evidence From The Eastern Mediterranean. [Unpublished Ph.D Thesis]. University of Londra.
• Tek, A.T. (2005). SERES III. Uluslararası Katılımlı Seramik, Cam, Emaye, Sır ve Boya Semineri. Karasu. B., Özen, T. A., Alanyalı, S. F. ve Yamaçlı, R. (Eds.), Antik Dönemde Anadolu’da Cam Üretimi, The Ancient Times Glass Production in Anatolia içinde(s. 108-123). Ongar Elektronik Baskı.
• Topic, N., Puhara, H. ve Vukovic, L. (2019). Glass From the Roman Colony of Epidaurum. Journal of Glass Studies, 61, s. 49-58.
• Tufanoğlu, H.E. (2017). Antikçağ’da Batı Anadolu’da Deniz Ticareti ve Limanlar. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Turanlı, T. (1999). The History in Our Seas Sunken Treasures of Turkey. Yapı Kredi Yayınları.
• Triantafyllidis, P. (2009). Early Core-Formed Glass from a Tomb at Ialysos, Rhodes. Journal of Glass Studies, 51, s. 26-39.
• Wachsmann, S. (2009). Seagoing Ships & Seamanship in the Bronze Age Levant. Ed Rachal Foundation Archaeology Series. Texas A. & M. University Press.
• Weaver, J. L., McCloy, S. J., Ryan, J.V. ve Ktuger, A.A. (2012). Ensuring waste glass longevity: How studying ancient glasses can help predict the durability of vitrified nuclear waste, American Ceramic Society Bulletin, 95 (4), s. 18-24.
• Yağcı, E. E. (1993). Başlangıcından Geç Antik Dönem Sonuna Kadar Anadolu’da Cam (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yalçın, Ü. (2006). Tarih Yazan Gemi: Uluburun. Ü. Yalçın, C. Pulak ve R. Slotta (Eds.), Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Tarihi (s. 21-26), Deutsches Bergbau-Museum Bochum Yayınları.
• Yener, K. A. (2010). Small Finds. K. A. Yener (Ed.), The 2003-2004 Excavations Seasons içinde (s. 99-107). Koç Üniversitesi Yayınları.
• Yılmaz, D. (2019). Çağlar Boyunca Üretim ve Ticaret; Prehistorya’dan Bizans Dönemi’ne, O. Dumankaya (Ed.), Erken Tunç Çağı’nda Anadolu’da Ticaret içinde (s. 193-210). Bilgin Kültür Sanat Yayınları.